Franciszek Strynkiewicz
 | |
| Data i miejsce urodzenia | 15 września 1893 |
|---|---|
| Data i miejsce śmierci | 20 listopada 1996 |
| Narodowość | |
| Alma Mater | |
| Dziedzina sztuki | |
| Odznaczenia | |
      | |
Franciszek Strynkiewicz, ps. „Skiba” (ur. 15 września 1893 w Mogielnicy, zm. 20 listopada 1996 w Ząbkach[1]) – polski działacz niepodległościowy, rzeźbiarz.
Życiorys[edytuj | edytuj kod]
Urodził się w rodzinie Ignacego (1865–1917) i Julii z Nastulów (1867–1948). Po ukończeniu gimnazjum brał udział w tajnych kursach samokształceniowych, za co został aresztowany i uwięziony przez władze carskie. Ukończył seminarium nauczycielskie w Warszawie. Od sierpnia 1915 walczył w szeregach 4 kompanii III baonu 1 Pułku Piechoty Legionów Polskich w kampanii wołyńskiej, gdzie został ranny. Po rekonwalescencji został przydzielony do 5 baterii 1 Pułku Artylerii[2], w późniejszym czasie wstąpił do Polskiej Organizacji Wojskowej. Jako ochotnik walczył w wojnie polsko-bolszewickiej[3][4].
W latach 1921–1927 studiował w warszawskiej Szkole Sztuk Pięknych[4] (obecnie Akademia Sztuk Pięknych w Warszawie) pod kierunkiem Tadeusza Breyera. Następnie kontynuował naukę we Włoszech, Francji, Szwecji i Jugosławii. Przez wiele lat pracował na Akademii Sztuk Pięknych jako asystent, następnie od 1946 do 1963 jako profesor wykładał rzeźbę. W latach 1947–1951 oraz 1957–1959 był rektorem tej uczelni[3][5]. Do jego uczniów należą Kazimierz Gustaw Zemła i Barbara Zbrożyna, Jan Kucz, Adam Roman, Ryszard Wojciechowski.
W listopadzie 1949 został członkiem Ogólnokrajowego Komitetu Obchodu 70-lecia urodzin Józefa Stalina[6]. Jako prezes ZPAP (od 1951) i członek komisji Ogólnopolskiej Wystawy Plastyki (OWP) był wpływową postacią okresu socrealizmu. Z tego czasu pochodzą m.in. jego projekty pomnika Feliksa Dzierżyńskiego i rzeźb dla Domu Partii. Jednak po śmierci Stalina (1953) zaniechał działalności publicznej i portretem van Gogha (1954) zamanifestował swoją niezależność artystyczną[3].
Pochowany razem z drugą żoną i ich córką na cmentarzu leśnym w Laskach (kwatera D-VIII-15)[7].
Życie prywatne[edytuj | edytuj kod]
Był dwukrotnie żonaty. Od 11 września 1917 był mężem Stanisławy z Dembowskich (ur. 1890), z którą mieli dwie córki: Agnieszkę Marię (1919–1944), łączniczkę ps. „Katarzyna”, która zginęła w powstaniu warszawskim oraz Barbarę (ur. 1924), także łączniczkę w powstaniu warszawskim, ps. „Romka”. 9 stycznia 1944 Franciszek Strynkiewicz poślubił Barbarę Bieniulis (1922–1996), swoją byłą uczennicę, rzeźbiarkę[3], z którą miał córkę Annę Dorotę (1949–1983), artystkę malarkę.
Twórczość[edytuj | edytuj kod]
Tworzył kompozycje figuralne, pomniki, rzeźby sportowe, akty i portrety. Jest także autorem rzeźb nagrobnych, w tym pomnika nagrobnego Żwirki i Wigury na Cmentarzu Powązkowskim (1934) oraz tablic pamiątkowych[3]. Budował formy zwarte i dynamiczne, zmierzając do coraz większych uproszczeń. Poszukiwał własnej formuły przedstawienia figuracji w sposób aluzyjny, odwołując się do różnych technik rzeźbiarskich[3]. Wraz ze swoją drugą żoną Barbarą Bieniulis-Strynkiewicz prowadził stałą wystawę rzeźb plenerowych w Mogielnicy[3].
Ordery i odznaczenia[edytuj | edytuj kod]
- Order Sztandaru Pracy I klasy (22 lipca 1949)[8]
- Krzyż Niepodległości (20 lipca 1932)[9][10][11]
- Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski (11 lipca 1955)[12]
- Złoty Krzyż Zasługi (dwukrotnie: 11 listopada 1934[13], 22 lipca 1951[14])
- Medal 10-lecia Polski Ludowej (19 stycznia 1955)[15]
Nagrody[edytuj | edytuj kod]
- Grand Prix na Wystawie światowej w Paryżu w 1937[3]
- Nagroda Państwowa I stopnia
Ważniejsze prace[edytuj | edytuj kod]
- pomnika Ofiar Obozu Zagłady w Treblince (wspólnie z Adamem Hauptem i Franciszkiem Duszeńką)[3][16]; jego wkładem artystycznym w ten projekt była przede wszystkim ściana straceń w lesie nieopodal byłego obozu pracy Treblinka I[17] (1964)
- popiersie Waleriana Łukasińskiego (1927)[3]
- portret Gabriela Narutowicza (przed 1928)[3]
- Głowa Chinki (1928)
- pomnik Jana Kochanowskiego w Lublinie (1931)[3]
- kariatyda przed wejściem do budynku Urzędu Patentowego w Warszawie (1939)[3]
- popiersie Józefa Piłsudskiego (1936)
- cykl martyrologiczny „Oświęcim” (1945–1952) m.in. rzeźba Oświęcim II w Warszawie
- Portret Isi (1947)
- Na mecie (1948)
- Portret van Gogha (1953)
- Matka i dziecko (1960)
- Pokolenia (1965–1967)
- Autoportret (1967)
- Głowy dzieci, w polskiej misji dyplomatycznej w Budapeszcie[4]
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Franciszek Strynkiewicz [online], Sejm-Wielki.pl [dostęp 2020-12-03].
- ↑ Żołnierze Niepodległości : Strynkiewicz Franciszek, ps. „Skiba”. Muzeum Józefa Piłsudskiego w Sulejówku. [dostęp 2023-09-15].
- ↑ a b c d e f g h i j k l m Joanna Chrzanowska-Pieńkos, Andrzej Pieńkos, Leksykon sztuki polskiej XX wieku. Sztuki plastyczne, Poznań: Wyd. Kurpisz, 1996, s. 204–205, ISBN 83-86600-48-9 (pol.).
- ↑ a b c Strynkiewicz, Franciszek, Benezit Dictionary of Artists, 31 października 2011, DOI: 10.1093/benz/9780199773787.article.B00177276 [dostęp 2021-12-07] (ang.).
- ↑ Poczet Rektorów [online], Akademia Sztuk Pięknych w Warszawie [dostęp 2021-12-06] (pol.).
- ↑ Życie Warszawy, nr 306 (1808), 6 listopada 1949, s. 1.
- ↑ Alfabetyczny (litery od R do S) wykaz osób pochowanych na Cmentarzu zakładowym Towarzystwa Opieki nad Ociemniałymi w Laskach [online], cmentarz-w-laskach.pl [dostęp 2020-12-03].
- ↑ M.P. z 1950 r. nr 6, poz. 58 „za zasługi położone dla Narodu i Państwa w dziedzinie (...), kultury i sztuki”.
- ↑ M.P. z 1932 r. nr 167, poz. 198 „za pracę w dziele odzyskania niepodległości”.
- ↑ Kartoteka personalno-odznaczeniowa. Wojskowe Biuro Historyczne. [dostęp 2023-09-15].
- ↑ Kartoteka personalno-odznaczeniowa. Wojskowe Biuro Historyczne. [dostęp 2023-09-15].
- ↑ M.P. z 1955 r. nr 91, poz. 1144 „w 10 rocznicę Polski Ludowej za zasługi w dziedzinie kultury i sztuki”.
- ↑ M.P. z 1934 r. nr 259, poz. 338 „za zasługi na polu pracy artystycznej”.
- ↑ M.P. z 1951 r. nr 74, poz. 1007 „za wybitną działalność naukową”.
- ↑ M.P. z 1955 r. nr 101, poz. 1400 – Uchwała Rady Państwa z dnia 19 stycznia 1955 r. nr 0/196 – na wniosek Ministra Kultury i Sztuki, s. 1632.
- ↑ Agnieszka Gębczyńska-Janowicz: Polskie założenia pomnikowe. Rola architektury w tworzeniu miejsc pamięci od połowy XX wieku. Warszawa: Wydawnictwo Neriton, 2010, s. 64. ISBN 978-83-7543-177-3.
- ↑ Martyna Rusiniak: Obóz zagłady Treblinka II w pamięci społecznej (1943–1989). Warszawa: Wydawnictwo Neriton, 2008, s. 44. ISBN 978-83-7543-020-2.
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Czy wiesz kto to jest? Uzupełnienia i sprostowania. Stanisław Łoza (red.). Warszawa: 1939, s. 295. [dostęp 2021-10-22].
- Lech Grabowski: Strynkiewicz, Wydawnictwo „Sztuka”, 1957.
- Wacława Milewska, Maria Zientara: Sztuka Legionów Polskich i jej twórcy, 1914–1918, Wydawnictwo Arkady, 1999, ISBN 83-7188-350-1.
- Franciszek Strynkiewicz. Stulecie urodzin rzeźbiarza, pod red. M. Lewańskiej, Wydawnictwo ASP w Warszawie, Warszawa 1993.
Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]
- Biogram Franciszka Strynkiewicza na stronie gminy Mogielnica
- Franciszek Strynkiewicz na portalu culture.pl