Franciszek Machalski (inżynier górniczy)
Franciszek Machalski (ur. 29 sierpnia 1902 w Białobrzegach, zm. 26 marca 1958) – polski inżynier górniczy, organizator budowy i dyrektor pierwszej w Polsce kopalni siarki w Piasecznie (obecnie powiat sandomierski).
Ukończył gimnazjum w Łańcucie, zdając maturę w 1921. Po II wojnie światowej przeprowadził się a Górny Śląsk, gdzie pracował z Zabrzańskim Zjednoczeniu Węglowym na stanowisku dyrektora technicznego. W 1954 został oddelegowany do Tarnobrzega w celu zorganizowania przemysłowej eksploatacji złóż siarki. Był współautorem kompleksowego planu eksploatacji złóż tego surowca. 1 lipca 1954 został pierwszym dyrektorem naczelnym kopalni siarki „Tarnobrzeg”.
Życiorys[edytuj | edytuj kod]
U rodził się 29.08.1902. w Białobrzegach, koło Łańcuta. Ojcem jego był Jan Machalski, małorolny chłop. Do 6-klasowej Szkoły Ludowej uczęszczał w Żołyni, pokonując codziennie piechotą odległość 6 km. W zimie mieszkał „na stancji” w Żołyni, w domu Ludwika i Marii Cierpiszów. Do Gimnazjum Realnego uczęszczał w Łańcucie, gdzie w 1921 r. zdał egzamin dojrzałości z wynikiem celującym. Małe gospodarstwo rodziców i duża ilość dzieci powodowały, że podczas nauki Franciszek musi się sam utrzymywać, udzielając korepetycji. W okresie szkolnym był czynnym harcerzem i założył drużynę harcerską w Żołyni. W roku ukończenia gimnazjum zmarł jego ojciec, co znacznie pogorszyło sytuację materialną rodziny.
Jako ochotnik, od 20 lipca do 15 października 1920 roku służył w wojsku polskim i brał udział w obronie Lwowa. Został odznaczony medalem „Orląt Lwowskich”. W 1921 roku podjął studia w nowo zorganizowanej Akademii Górniczo Hutniczej w Krakowie, na Wydziale Górniczym.
W okresie studiów, podczas każdych wakacji angażował się do pracy dołowej w kopalniach Zagłębia Dąbrowskiego, gdzie poznał zawód prostego górnika i odkładał gotówkę na okres następnego roku nauki. Zarobione pieniądze wraz z wpływami ze skromnego stypendium i korepetycji, musiały wystarczyć Franciszkowi na pełne całoroczne utrzymanie.
Po uzyskaniu dyplomu inżyniera górnika w AGH, podjął pierwszą pracę jako starszy dozorca górniczy w kopalni Grodziec w Zagłębiu Dąbrowskim. Następnie jako kierownik pola górniczego w kopalni Jakub, a od 1933 r. w kopalni Dorota jako kierownik robót górniczych. W sierpniu 1934 r. został zawiadowcą tej kopalni. Kopalnia należała do trudnych – niskie pokłady, praca prawie wyłącznie ręczna. Okres kryzysu ekonomicznego w latach trzydziestych odbił się również na sytuacji w górnictwie. Kopalnia pracowała okresowo 3 dni w tygodniu, często wybuchały strajki.
W grudniu 1926 r. zawarł związek małżeński z Zofią Cierpisz z Żołyni. W 1928 r. urodził im się pierwszy syn Krzysztof, a w 1931 r. drugi – Andrzej. Rodzina mieszka do 1939 r. w. Niemcach (obecnie Ostrowy Górnicze). Prawie wszystkie urlopy rodzina spędzał u dziadków Cierpiszów w Żołyni. Był czynnym członkiem Związku Żołyniaków i brał udział w I i II Zjeździe Żołyniaków.
Wiosną 1939 r. wraz z rodziną przeniósł się Franciszek Machalski do pracy w kopalni Sucha w Suchej Dolnej na Zaolziu. Tutaj zastał go wybuch wojny. Jako oficer rezerwy został objęty mobilizacją i zgłosił się do swojego pułku w Tarnowskich Górach. Od pierwszych dni wojny pułk znajdował się w odwrocie. Po kilku potyczkach i bombardowaniach Franciszek Machalski przedostał się z armią do Rumunii, gdzie został internowany. Za zgodą Rządu Polskiego, wraz z grupą innych fachowców, przedostał się do Turcji. Rodzina (żona i synowie) wakacje 1939 r., a następnie całą wojnę spędzili u dziadków Cierpiszów w Żołyni.
W Turcji, Franciszek Machalski, całkowicie zdany na własne siły, prowadził prace poszukiwawcze i wydobywcze antymonu w górskiej, mało zamieszkałej prowincji Anatolia, w okolicy miejscowości Turhal. W następnym okresie, w podobnych warunkach, miedzionośnego pirytu w Kure i węgla kamiennego w Sogutozu. Prace były prowadzone w bardzo trudnych, pionierskich warunkach i każdorazowo zaczynały się od budowy dróg, domu mieszkalnego i kopalni.
Tęsknotę za krajem i rodziną wyrażał w licznych listach do żony Zofii i synów Krzysztofa i Andrzeja, jak również w tworzonych wierszach, z których jeden przytaczamy:
W skalistym stepie, wśród obcych mi ludzi, Innych zwyczajem, naturą i mową, W wieczór gwiaździsty marzenie mnie łudzi, Że wkrótce zabłyśnie nam szczęście na nowo. W wieczór gwiaździsty, nad rwącym ruczajem, Z tęsknotą w złocistą Polarną wpatrzony, Śnię baśnie cudowne utartym zwyczajem, Że tulę do serca rączęta mej ŻonyI szepcę Ci wtedy, Najdroższa, Jedyna Dziewczyno kochana, Zosieńko ma miła, Wszystkie tęsknoty, wszystkie me marzenia Najczulsze wyrażam, co miłość zrodziła. To było złudzenie, sen to krótkotrwały. Wilk, wierny przyjaciel, wietrzy kroki ludzi, Zbliża się wolno z oddali mój mały, I ciche „Effendim” do życia mnie budzi. „Effendim” noc późna, położyć się trzeba, Twe troski i smutki Allah zapamięta. „Effendim”, pójdziemy – Allah patrzy z nieba, I wkrótce uściśniesz najbliższym rączęta.
W 1943 r. otrzymał z kraju wiadomość, że jego pierworodny syn Krzysztof, w wieku 13 lat zmarł na nierozpoznaną chorobę (prawdopodobnie była to sepsa).
Przybity tą wiadomością i zmęczony pionierskimi i prymitywnymi warunkami życia na tureckiej prowincji zachorował na serce (zawał) i przeniósł się w 1944 r. do pracy w fabryce samolotów w Ankarze.
Po zakończeniu wojny, pierwszym transportem repatriantów, wrócił w 1946 r. do kraju, odrzucając liczne namowy i propozycje atrakcyjnej pracy i wyjazdu do USA. Uważał, że jego miejsce jest przy rodzinie, w Polsce.
Bezpośrednio po powrocie do kraju, nawet przed spotkaniem z rodziną, zatrzymał się w Katowicach, gdzie zgłosił się do pracy w odbudowującym się przemyśle węglowym i podjął pracę w Zabrzańskim Zjednoczeniu Przemysłu Węglowego. Pracował tutaj kolejno na stanowiskach: inspektora kopalń, głównego inżyniera górniczego, zastępcy naczelnego inżyniera i I zastępcy dyrektora zjednoczenia, do dnia 9 sierpnia 1954 r.
Na wiadomość o odkryciu w rodzinnych stronach, w województwie rzeszowskim, nowego bogactwa naturalnego w postaci złóż siarki rodzimej, zgłosił się Franciszek Machalski do Ministerstwa Górnictwa z prośbą o przeniesienie do tworzącego się przemysłu siarkowego. Został oddelegowany w czerwcu 1954 r. do Tarnobrzega, w celu rozpoczęcia organizacji przyszłych kopalń i zakładów przetwórczych siarki. Zarządzeniem Ministra Górnictwa, z dniem 1.07.1954 r. została powołana dyrekcja „Kopalni Siarki Tarnobrzeg” (potem „Kopalnie i zakłady Przetwórcze Siarki w Tarnobrzegu – Siarkopol”) z mgr. inż. Franciszkiem Machalskim jako dyrektorem naczelnym. Był współautorem pierwszego perspektywicznego planu budowy zagłębia siarkowego w rejonie Tarnobrzega, Machowa, Piaseczna, Solca i Grzybowa.
Na początku 1956 r. cała grupa entuzjastów siarki, którą zgromadził Franciszek Machalski (personel techniczny, administracyjny i pracownicy fizyczni) liczyła zaledwie 35 osób.
Pod kierownictwem Franciszka Machalskiego, w połowie 1956 r. zapaleńcy zaatakowali jako pierwsze złoże siarki w Piasecznie, a następnie rozpoczęto prace w Machowie. Równolegle postępowały prace projektowo-wykonawcze przy budowie zakładów przetwórczych siarki w Machowie i przy budowie osiedli mieszkaniowych w Tarnobrzegu. Pracami kierował bezpośrednio Franciszek Machalski, spędzając czas między terenami budów, biurem, konferencjami i naradami oraz wyjazdami zagranicznymi dla zdobycia informacji o przemyśle siarkowym w innych krajach (Związek Radziecki, Czechosłowacja, Meksyk).
Otwarcie złoża siarki i pierwsze jej wydobycie nastąpiło 24 listopada 1957 r. 6 grudnia tegoż roku Franciszek Machalski obchodził szczególnie uroczyście „Barbórkę”, święto najmłodszego górnictwa siarkowego, swojej ostatniej pasji.
Radość z osiągnięć nie trwała jednak długo. Nadmierny wysiłek, bezustanna praca i choroba serca spowodowały trzeci, tym razem śmiertelny zawał serca i Franciszek Machalski zmarł 25 marca 1958 r. w wieku 56 lat w Tarnobrzegu. Pochowany został w rodzinnej Żołyni z pełnym ceremoniałem górniczym. W ostatniej drodze towarzyszyli mu liczni przyjaciele i delegacje ze Śląska i zagłębia siarkowego.
W ciągu swojej pracy Franciszek Machalski pełnił wiele funkcji w różnych organizacjach, jak np. był stałym członkiem Państwowej Rady Górnictwa, naczelnym inżynierem Centralnego Zarządu Kopalnictwa Surowców Chemicznych, przewodniczącym Centralnej Komisji Wynalazczości przy CZKS-Chem. i in. Otrzymał liczne odznaczenia i wyróżnienia, m.in.: Za Długoletnią Pracę w Górnictwie (35 lat), Odznakę Racjonalizatora Produkcji, Srebrny Krzyż Zasługi, Złoty Krzyż Zasługi, Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski, Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski, Medal 10-lecia Polski Ludowej, Nagrodę Państwową I stopnia. Opublikował wiele artykułów w pismach technicznych. Wygłaszał liczne referaty i odczyty na tematy techniczne, szczególnie dotyczące problemów siarkowych.