Fosforos

Fosforos, Selene i Hesperos, marmurowy ołtarz z II wieku, Luwr, Paryż
Stanisław Wyspiański: Jutrzenka, Fosforos, Hesperos, Helios, rysunek ołówkiem do Iliady, Muzeum Narodowe w Warszawie

Fosforos (także Fosforus, Eosforos, Eosforus, Heosforos, Heosforus, Lucyfer, Gwiazda Poranna[1], Gwiazda Zaranna[1], Jutrzenka[2], gr. Φωσφόρος Phōsphóros ‘niosący światło’, Ἐωσφόρος Eōsphóros ‘niosący świt’, łac. Luciferus, Lucifer ‘światłonośny’, ‘przynoszący światło’, ‘gwiazda poranna’, ‘jutrzenka’) – w mitologii greckiej bóg i uosobienie Gwiazdy Porannej (planety Wenus).

Według wierzeń starożytnych Greków, Fosforos był bóstwem związanym z kultem ciał niebieskich (astrolatrią). Uosabiał planetę Wenus, gdy była widoczna nad horyzontem przed wschodem Słońca[3][4]. Pojawiał się na niebie przed Eos – zwiastował jej nadejście[5][6][7].

Uchodził za syna Eos i Astrajosa (lub Kefalosa) oraz za brata niektórych gwiazd[a], Boreasza, Eurosa, Notosa, Zefira, przypuszczalnie także Apeliotesa, Kajkiasa, Lipsa i Skirona (bóstw uosabiających wiatry)[3][8][9][10]. Był ojcem Keyksa oraz dwóch córek: Filonis (którą miał z Kleoboją) i Telauge[9][11][12].

Nie odgrywał większej roli w greckim panteonie[3].

Pierwotnie Fosforos i Hesperos byli uważani za odrębne postacie (pierwszy – za personifikację Gwiazdy Porannej, drugi – za personifikację Gwiazdy Wieczornej), natomiast w późniejszym czasie – za jedno bóstwo[b][13][14].

W sztuce wyobrażany jest zwykle w postaci młodzieńca ze skrzydłami, z gwieździstą aureolą wokół głowy i pochodnią w ręce[15].

W starożytnej Grecji imieniem boga nazywano planetę Wenus, gdy była widoczna nad horyzontem przed wschodem Słońca[4]. Spotykany w poezji jako uosobienie ma postać gwiazdy, która zapowiada Eos[16].

Zobacz też[edytuj | edytuj kod]

Informacje w projektach siostrzanych
 Multimedia w Wikimedia Commons
 Definicje słownikowe w Wikisłowniku

Uwagi[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ Z pominięciem gwiazd, w które zostali przemienieni niektórzy bohaterowie, stworzenia, istoty, artefakty np. Kastor i Polideukes (Polluks), Plejady, Hiady.
  2. ↑ Autorzy hellenistyczni identyfikowali Hesperosa z gwiazdą Fosforos.

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ a b Gwiazda Poranna. sjp.pwn.pl. [dostęp 2010-04-27].
  2. ↑ Jutrzenka. sjp.pwn.pl. [dostęp 2010-04-27]. [zarchiwizowane z tego adresu (2006-10-01)]. Cytat: „1. Jutrzenka «planeta Wenus widoczna nad horyzontem przed wschodem słońca»”.
  3. ↑ a b c Vojtech Zamarovský: Bohovia a hrdinovia antických bájí. Bratislava: Perfekt a.s., 1998, s. 261. ISBN 80-8046-098-1. (słow.).; polskie wydanie: Bogowie i herosi mitologii greckiej i rzymskiej (Encyklopedia mitologii antycznej, Słownik mitologii greckiej i rzymskiej).
  4. ↑ a b Anton Hajduk, Ján Štohl (red.): Encyklopédia astronómie. Bratislava: Vydavateľstvo Obzor, 1987, s. 643. (słow.).
  5. ↑ Homer: Iliada. Warszawa: Prószyński i S-ka, 1999, s. 400. Cytat: „Kiedy już gwiazda poranna brzask obwieściła dla ziemi, za nią zaś wzeszła nad morze Eos o szacie z szafranu [...]”.
  6. ↑ Tom II, Rozdział 15. W: Henryk Sienkiewicz: Quo vadis. Warszawa: Gebethner i Wolff, 1896. Cytat: „[...] a poranny „lucifer“ świeci coraz mocniej. Wkrótce jutrzenka zaróżowi morze [...]”..
  7. ↑ Powrót Odyssa. W: Homer: Odyseja. Warszawa: Biblioteka Klasyki Polskiej i Obcej. Czytelnik, 1972, s. 201. Cytat: „Właśnie wzeszła najjaśniejsza gwiazda, która zwiastuje światło Jutrzenki [...]”.
  8. ↑ Aaron J. Atsma: Anemoi. theoi.com. [dostęp 2010-12-10]. (ang.).
  9. ↑ a b Pierre Grimal: Słownik mitologii greckiej i rzymskiej. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 2008, s. 127. ISBN 83-04-04673-3.
  10. ↑ William Smith: A Dictionary of Greek and Roman biography and mythology: Eos. perseus.tufts.edu. [dostęp 2012-05-05]. (ang.).
  11. ↑ Vojtech Zamarovský, op.cit., s. 235. ISBN 80-8046-098-1
  12. ↑ Carlos Parada: Ceyx and Alcyone2 (Family). maicar.com. [dostęp 2010-04-28]. (ang.).
  13. ↑ Pierre Grimal, Słownik mitologii greckiej i rzymskiej, Jerzy Łanowski (red.), Maria Bronarska (tłum.), Wrocław [etc.]: Zakład Narodowy im. Ossolińskich. Wydawnictwo, 2008, s. 144, ISBN 978-83-04-04673-3, OCLC 297685612.
  14. ↑ Peter Begeni: Hviezdny Tulák. Túlanie sa mytológiou a prvotnými objavmi planét. books.com.pl. [dostęp 2010-12-11].
  15. ↑ Oskar Seyffert: Dictionary of Classical Antiquities, 1894, s. 524: Fax. ancientlibrary.com. [dostęp 2010-12-10]. (ang.).
  16. ↑ Pierre Grimal, Słownik mitologii greckiej i rzymskiej, Jerzy Łanowski (red.), Maria Bronarska (tłum.), Wrocław [etc.]: Zakład Narodowy im. Ossolińskich. Wydawnictwo, 2008, s. 106–107, ISBN 978-83-04-04673-3, OCLC 297685612.

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

  • Aaron J. Atsma: Eosphoros and Hesperos. theoi.com. [dostęp 2009-11-04]. (ang.).
  • Homer: Iliada. Kazimiera Jeżewska (tłum.). Warszawa: Prószyński i S-ka, 1999.
  • Phosphorus. mythindex.com. [dostęp 2011-07-17]. [zarchiwizowane z tego adresu (2011-07-03)]. (ang.).
  • Henry George Liddell, Robert Scott: A Greek-English Lexicon: φώσφορ-ος. perseus.tufts.edu. [dostęp 2011-08-05]. (ang.).
  • Carlos Parada: Eosphorus (Constellations and Stars). maicar.com. [dostęp 2010-04-28]. (ang.).
  • Carlos Parada: Eosphorus (Sidereal and Natural Personifications). maicar.com. [dostęp 2011-07-17]. (ang.).
  • William Smith: A Dictionary of Greek and Roman biography and mythology: Phosphorus. perseus.tufts.edu. [dostęp 2012-05-05]. (ang.).
  • Harry Thurston Peck: Harpers Dictionary of Classical Antiquities, 1898: Lucifer. perseus.tufts.edu. [dostęp 2012-05-11]. (ang.).
  • Filip Vaculík: Planety – Venuše. astronomia.zcu.cz. [dostęp 2010-04-01]. (cz.).
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Fosforos&oldid=71492623”