Fabryka Samochodów Ciężarowych „Star”
 | |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Siedziba | |
| Adres | ul. 1 Maja 12 |
| Data założenia | 1948 |
| Forma prawna | przedsiębiorstwo państwowe, a następnie Sp. z o.o. |
| Zatrudnienie | 22 000 (1976)[1] |
Położenie na mapie Starachowic  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa świętokrzyskiego  | |
Położenie na mapie powiatu starachowickiego  | |
 51°03′20,0″N 21°03′33,9″E/51,055556 21,059417 | |
Fabryka Samochodów Ciężarowych „Star” – dawne polskie przedsiębiorstwo specjalizujące się w produkcji lekkich i średnich samochodów ciężarowych, które miało swoją siedzibę w Starachowicach. Jego głównym sukcesorem w zakresie fabryki w Starachowicach jest spółka MAN Bus.
Historia[edytuj | edytuj kod]
Zakłady powstały w 1948 roku jako przedsiębiorstwo państwowe, na bazie Zakładów Mechanicznych w Starachowicach założonych w 1920 roku, produkujących w okresie międzywojennym armaty oraz ramy do samochodów wytwarzanych przez przedsiębiorstwo Lilpop, Rau i Loewenstein w Warszawie. Otrzymały początkowo nazwę Fabryka Samochodów Ciężarowych im. Feliksa Dzierżyńskiego[2] i mieściły się w Starachowicach. Były tam produkowane samochody ciężarowe marki „Star”, poczynając od Star 20 z 1948 roku. W 1981 roku wyprodukowano 500-tysięczną ciężarówkę[3].
Podczas przemian gospodarczych na przełomie lat 80. i 90. przedsiębiorstwo znalazło się w trudnej sytuacji i groziła mu likwidacja. Po strajku okupacyjnym w 1991 roku przedsiębiorstwo zostało przekształcone w spółkę o nazwie Zakłady Starachowickie Star S.A. i sprywatyzowane[2]. W połowie lat 90. XX wieku kontrolę nad przedsiębiorstwem przejęła spółka Sobiesław Zasada Centrum S.A., co do dziś uważane jest za kontrowersyjne[4]. W późniejszym okresie przedsiębiorstwo zostało podzielone na dwie spółki: Star Trucks Sp. z o.o. (główna część zakładów) i Inwest Star S.A., produkująca część komponentów[5]. 17 grudnia 1999 roku, na skutek sprzedaży udziałów, głównym udziałowcem spółki Star Trucks została niemiecka grupa MAN AG[6]. Po tym przejęciu przez kilka lat dawna fabryka Star dalej produkowała ciężarówki własnej konstrukcji, lecz z dużym udziałem części koncernu MAN, takich jak kabiny kierowcy i silniki (począwszy od modeli 8.125 i 12.155)[7].
W 2003 roku zmieniono nazwę spółki Star Trucks na MAN STAR Trucks & Buses Sp. z o.o., po czym w związku z przekształceniami przeniesiono jej siedzibę do Sadów koło Poznania, a zakład w Starachowicach stał się jej oddziałem[a][8]. W 2003 roku w Starachowicach uruchomiono produkcję szkieletów nadwozi[3] i komponentów autobusowych dla zakładów w Sadach (zamknięty w 2016 roku) i w Salzgitter. W 2004 r. zakład w Starachowicach otrzymał certyfikat ISO 9001-2000.
Poziom produkcji ciężarówek szosowych wciąż spadał, sięgając w końcowym okresie kilkuset sztuk rocznie, dlatego z końcem 2003 roku przeniesiono ją do zakładów MAN-a w Austrii w Grazu (były Steyr-Daimler-Puch AG)[9]. W Starachowicach pozostała jedynie niewielka produkcja terenowych ciężarówek modelu 944 i 1466 dla wojska i różnych służb (np. leśników)[9].
W 2006 roku zakończono definitywnie produkcję samochodów ciężarowych. Zakład w Starachowicach produkuje obecnie kompletne autobusy miejskie napędzane silnikiem dielsa, CNG oraz autobusy elektryczne. Przykładowo, wkrótce po przejęciu Stara przez MAN-a, rozwijano produkcję wiązek kabli instalacji elektrycznych.
Marka Star była wykorzystywana przy sprzedaży na rynku polskim ciężarówek produkowanych w Grazu w zakładzie Steyr należącym do MAN AG.
8 stycznia 2009 przedsiębiorstwo MAN Star Trucks & Buses wyeliminowało z nazwy markę „Star” i od tego momentu nazywa się MAN Bus Sp. z o.o., a od 2017 ponownie ma siedzibę w Starachowicach[8].
W czasie istnienia zakładu wyprodukowano łącznie 631,5 tys. pojazdów. Ciężarówki Star przez kilka lat były eksportowane do państw bloku wschodniego, a także do Angoli, Libii, Chin, Egiptu, Jemenu i Tajlandii.
W 2018 r. Grupa Zasada w porozumieniu z Agencją Rozwoju Przemysłu wyraziły zainteresowanie możliwością powrotu marki „Star” na rynek polski, w szczególności do produkcji dla wojska. Związane jest to m.in. z tym, że duża część bazy transportowej wojska polskiego używa samochodów tej marki, które są remontowane i unowocześniane w Starachowicach przez przedsiębiorstwo Autobox, które wyraziło też zainteresowanie produkcją nowych ciężarówek pod tą marką. Dlatego Grupa Zasada zwróciła się do przedsiębiorstwa MAN o zwrot dokumentacji technicznej samochodów Star (do czego upoważniały warunki umowy), a otrzymana dokumentacja została przekazana przedsiębiorstwu Autobox. Natomiast znak firmowy Stara wciąż jest w dyspozycji MAN-a[10].
W 2019 roku MAN sprzedał 7,4 tys. autobusów, w 2021 tylko 4,6 tys., a rok później w ciągu pierwszych 9 miesięcy tylko 2,8 tys. W efekcie zapowiedziano zwolonienie 860 osób, czyli 30 proc. załogi[11].
Produkty Star[edytuj | edytuj kod]
FSC Star produkowała następujące modele pojazdów ciężarowych:
Autobusy[edytuj | edytuj kod]
Pojazdy z napędem 4x2[edytuj | edytuj kod]
- Star 20 – (1948-1957)
- Star 21 – (1957-1960)
- Star 25 – (1960-1971)
- Star 27 – (1962-1971)
- Star 28 – (1968-1989)
- Star 29 – (1968-1983)
- Star 38 – (1983?-1994?)
- Star 200 – (1975-1994)[12]
- Star 742 – (1990-2000)
- Star 8.125 – (1998-2000)
- Star 1142 – (1986-2000)
- Star 12.155 – (1998-2000)
- Star seria S2000 – (2000-2004)
- Star seria TGL – (od 2005)
W skład rodziny S2000 wchodziły następujące modele: 8.117, 10.157, 12.157, 12.227, 13.227, 14.227, 15.227 seria ta była identyczna z rodziną samochodów MAN L2000. W latach 2004–2007 samochody Star S2000 produkowane były w Austrii.
Pojazdy z napędem 4x4[edytuj | edytuj kod]
- Star 44 – (1953 prototyp)
- Star 244 – (1975-2000)
- Star 744 – (1992-2000)
- Star 944 – (2000-2006)
- Star 1144 (prototyp)
- Star 1344 (prototyp)
- Star 1444 – (2008)
Pojazdy z napędem 6x6[edytuj | edytuj kod]
- Star 66 – (1958-1965)
- Star 660 – (1965-1983)
- Star 266 – (1973-2000)
- Star 266M – (2001-2006)
- Star 266M2 – (od 2011 modernizacja)
- Star 1166/1366 (prototyp)
- Star 1266 (1999 prototyp)
- Star 1466 – (2001-2006)
Silniki[edytuj | edytuj kod]
Produkowano również silniki rodzin S42, S530 oraz S53 i ich pochodnych oraz podzespoły takie jak osie, także dla firm zewnętrznych, np. Autosan.
Film[edytuj | edytuj kod]
"Starachowice 1991: To nie ten sierpień" to polski film dokumentalny z 2011 roku, w reżyserii Sławomira Koehlera i Ewy Sochackiej. Film przedstawia atmosferę wśród robotników związku zawodowego NSZZ "Solidarność" oraz Zarządu w Fabryce FSC "Star" w Starachowicach podczas strajku w sierpniu 1991 roku. Film ten był emitowany przez TVP Historia w 2011 roku[13].
Uwagi[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Pierwotnie od 2003 do 2004 roku nazwa była w formie: MAN STAR Trucks & Busses Sp. z o.o. (Odpis pełny z KRS 0000003195).
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Fabryka Samochodów Ciężarowych w Starachowicach [online], wmeritum.pl [dostęp 2018-04-10] (pol.).
- ↑ a b Jan Seweryn: Historia pewnej fabryki (Jak oszukano 20 tysięcy pracowników FSC w Starachowicach). NSZZ Solidarność Starachowice. [dostęp 2009-12-01]. (pol.).
- ↑ a b MAN w Polsce » Lokalizacje » Starachowice / Historia, www.truck.man.eu [dostęp 2019-03-22].
- ↑ Gdzie są nasze pieniądze? [online], Gazeta Starachowicka [dostęp 2018-04-17] [zarchiwizowane z adresu 2018-04-18] (pol.).
- ↑ Jarosław Brach, Star 266 – projekty modernizacji. Część I, „Nowa Technika Wojskowa” nr 4/2018, s. 50–51.
- ↑ Jarosław Brach. Zakupy średnich i ciężkich pojazdów użytkowych przez Wojsko Polskie w 1999 r. „Nowa Technika Wojskowa”. 3/2000, s. 16, marzec 2000. Warszawa: Magnum-X.
- ↑ Jarosław Brach. Zakupy średnich i ciężkich pojazdów użytkowych przez Wojsko Polskie w roku 2000. „Nowa Technika Wojskowa”. 3/2001, s. 21, marzec 2001. Warszawa: Magnum-X. ISSN 1230-1655.
- ↑ a b Odpis pełny z Krajowego Rejestru Sądowego nr KRS 0000003195 [dostęp 2019-03-22].
- ↑ a b Jarosław Brach. Zakupy średnich i ciężkich pojazdów użytkowych przez Siły Zbrojne RP w roku 2003. „Nowa Technika Wojskowa”. 7/2004, s. 32, 2004. Warszawa: Magnum-X. ISSN 1230-1655.
- ↑ Włodzimierz Kaleta, Star mógłby wrócić na rynek, ale pod pewnymi warunkami [online], 10-03-2018 [dostęp 2018-12-03] (pol.).
- ↑ Leszek Kostrzewski: Zaczęło się. Masowe zwolnienia w firmach. Kto zwalnia i dlaczego?. 2022-11-22. [dostęp 2024-01-29].
- ↑ Star, [w:] Encyklopedia PWN [dostęp 2022-12-29].
- ↑ "TO NIE TEN SIERPIEŃ..." [online], FilmPolski [dostęp 2024-01-26] (pol.).
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Sawicki J., 60 lat ciężarówek ze Starachowic, [w:] „Transport – Technika Motoryzacyjna”, 11/2007, s. 12–17.
Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]
- Star na podzespołach Steyr-MAN (video z 1998) [dostęp 2012-09-22]
- Historia FSC Star w serwisie Ekomuzeum.pl. ekomuzeum.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-04-10)].