Eugeniusz Janota
 | |
| Kraj działania | |
|---|---|
| Data i miejsce urodzenia | |
| Data i miejsce śmierci | |
| Wyznanie | |
| Prezbiterat | 1847 |
Eugeniusz Janota (ur. 31 października 1823 w Kętach, zm. 17 października 1878 we Lwowie) – polski animator ruchu turystycznego, germanista, taternik, przyrodnik, badacz folkloru góralskiego, duchowny katolicki, obrońca praw zwierząt.
Życiorys[edytuj | edytuj kod]
Studiował filozofię i teologię w Tarnowie, gdzie w roku 1847 otrzymał święcenia kapłańskie. W latach 1847–1848 był wikariuszem w Żywcu. W 1849 został dopuszczony do przewodu doktorskiego na Uniwersytecie Jagiellońskim, gdzie 3 listopada 1860 r. uzyskał doktorat na podstawie pracy Przewodnik w wycieczkach na Babią Górę, do Tatr i Pienin (jest to pierwszy polski przewodnik tatrzański)[1]. W latach 1850–1852 uczył w szkole średniej w Cieszynie, a od 1852 roku był nauczycielem w gimnazjum św. Anny w Krakowie, gdzie uczył niemieckiego, polskiego, historii i geografii, początkowo będąc także katechetą w młodszych klasach. Jednym z jego zasłużonych dla polskiej turystyki uczniów był Walery Eljasz-Radzikowski. W bardzo istotnym zakresie pomagał Eljaszowi przy pierwszym wydaniu jego przewodnika. Czytał i poprawiał każdy nowo napisany rozdział książki, uzupełniał i dopisywał całe akapity. Był też autorem ostatnich fragmentów tatrzańskiej części przewodnika, traktującej o ochronie zwierząt w górach. Z jego artykułu w „Kłosach” pochodzi rozdział o przewodnictwie tatrzańskim[2].
Po raz pierwszy w Tatrach był w roku 1846. Od roku 1856 corocznie organizował wyjazdy z młodzieżą w Tatry. Był jednym ze współzałożycieli Towarzystwa Tatrzańskiego i jednym z głównych autorów jego statutu. Współuczestniczył w pierwszych wejściach m.in. na Świnicę (1867), Wołoszyn, Kozi Wierch (1867), przełęcz Szpara i Granaty (1866). W wyprawach często towarzyszył mu wychowanek Bronisław Gustawicz, późniejszy krajoznawca i przyrodnik. W niektórych wejściach istotną rolę odegrał przewodnik Maciej Sieczka.
Ochrona zwierząt[edytuj | edytuj kod]
Wraz z doktorem Maksymilianem Nowickim, profesorem zoologii na uniwersytecie Jagiellońskim w Krakowie, zaangażował się w ochronę "zwierząt halnych" w Tatrach – kozic oraz świstaków tatrzańskich. Przeprowadzili wspólnie akcję uświadamiającą wśród miejscowych górali i udało im się część z owych "polowacy" przekonać do swojej akcji, dzięki czemu niektórzy z nich zaangażowali się w ochronę tych dwóch zagrożonych gatunków. Byli twórcami ustawy sejmowej z 19 lipca 1868 roku o ochronie tych zwierząt w Tatrach. Po jej wprowadzeniu obaj inicjatorzy utrzymywali z własnych środków finansowych straż, która dbała o to, aby te przepisy były przestrzegane. Janota był także założycielem oraz pierwszym prezesem Galicyjskiego Towarzystwa Ochrony Zwierząt[2].
Działalność naukowa[edytuj | edytuj kod]
Oprócz działalności popularyzującej turystykę zajmował się również badaniami naukowymi. Wykonywał pomiary barometryczne na szczytach gór tatrzańskich, a także mierzył zasięgi występowania krzewów i drzew na różnych wysokościach. Pisał również monografie różnych gatunków zwierząt występujących w Tatrach. W 1871 r. wygrał konkurs na kierownika katedry języka i literatury niemieckiej na Uniwersytecie Lwowskim, gdzie mianowano go profesorem zwyczajnym. Takie stanowisko zdobył jako jedyny Polak w ówczesnej Galicji. Wykładał na uniwersytecie język oraz literaturę niemiecką, a także pisał podręczniki na ten temat.
Jako pierwszy badał muzykę ludową Podhala. Działał także w Komisji Fizjograficznej Towarzystwa Naukowego Krakowskiego, której podarował własnoręcznie zebrany zielnik złożony z tysiąca kilkuset roślin wraz z opisem. Był także członkiem Towarzystwa Archeologicznego we Lwowie, członkiem Krajowej Rady Szkolnej oraz kilku innych organizacji[2]. Członek korespondent Galicyjskiego Towarzystwa Gospodarskiego (1868-1878)[3]. Członek założyciel Polskiego Towarzystwa Przyrodników im. Kopernika (1873)[4].
Działalność literacka[edytuj | edytuj kod]
Współpracował z wieloma czasopismami polskimi '„Przyrodnikiem”', '„Szkołą”' oraz '„Kosmosem”'. Założył także własne pt. Miesięcznik galicyjskiego Towarzystwa Ochrony Zwierząt, które sam redagował.
Był autorem wielu dzieł z dziedziny historii, biologii oraz geografii. Zapisał się w historii polskiej turystyki także jako jeden z pierwszych autorów nowoczesnych przewodników turystycznych w języku polskim – m.in. należy tu wydany 1860 w Krakowie nakładem Juliusza Wildta Przewodnik w wycieczkach na Babią Górę, do Tatr i Pienin, jak również Bardyjów. Historyczno-topograficzny opis miasta i okolicy, przedrukowany z oryginału jeszcze w roku 1991. Napisał następujące dzieła:
- Historyczno-topograficzna wiadomość o wodach lekarskich bardyowskich, 1858[5]
- Wiadomość historyczna i jeograficzna o Żywieccczyźnie, 1859[6]
- Przewodnik w wycieczkach na Babią Górę, do Tatr i Pienin, 1860
- Bardyjów. Historyczno-topograficzny opis miasta i okolicy[7]
- O potrzebie ochraniania zwierząt pożytecznych, 1866
- Gramatyka języka niemieckiego, 1865[8]
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Janota Eugeniusz [online], z-ne.pl [dostęp 2021-01-28].
- ↑ a b c Eugeniusz Janota. „Tygodnik Illustrowany nr 181”, s. 369–370, 14 czerwca 1879.
- ↑ Provinzial-Handbuch der Königreich Galizien und Lodomerien für das Jahr 1850, s. 560; 1851, s. 625; 1852, s. 610; 1853, s. 618; 1854, s. 634; Handbuch des Lemberger Sttathalterei-Gebietes in Galizien für das Jahr 1855, s. 462; 1856, s. 208; 1857, s. 356; 1858, s. 250; 1859, s. 267; 1860, s. 270; 1861, s. 402; 1862, s. 414; 1863, s. 425; 1864, s. 434; 1865, s. 447; 1865, s. 462; Galizisches Provinzial-Hanbuch für das Jahr 1868, s. 808; 1869, s. 532; Szematyzm Królestwa Galicji i Lodomerii z Wielkim Księstwem Krakowskim na rok 1870, s. 569; 1871, s. 503; 1872, s. 501; 1873, s. 517; 1874, s. 561; 1875, s. 564; 1876, s. 574; 1877, s. 550; 1878, s. 538.
- ↑ Eugeniusz Romer, 1875-1899. Dwudziestopięciolecie Polskiego Towarzystwa imienia Kopernika, „Kosmos” 1900, R. 25, s. 268.
- ↑ Eugeniusz Janota, „Historyczno-topograficzna wiadomość o wodach lekarskich bardyowskich”, Kraków 1858.
- ↑ Eugeniusz Janota, „Wiadomość historyczna i jeograficzna o Żywieccczyźnie”, Gwiazdka Cieszyńska, Cieszyn 1859.
- ↑ Eugeniusz Janota, „Bardyjów. Historyczno-topograficzny opis miasta i okolicy”, Rocz. Tow. nauk w Krakowie, Kraków 1861.
- ↑ Eugeniusz Janota, „Gramatyka języka niemieckiego”, dwa tomy i trzy wydania, Kraków 1865, 1867 i 1868.
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Bolesław Chwaściński: Z dziejów taternictwa. O górach i ludziach. Warszawa: Sport i Turystyka, 1988, s. 39–41. ISBN 83-217-2463-9.
- Zofia Radwańska-Paryska, Witold Henryk Paryski: Wielka encyklopedia tatrzańska. Poronin: Wydawnictwo Górskie, 2004. ISBN 83-7104-009-1.