Erwin Axer
 Erwin Axer | |
| Data i miejsce urodzenia | 1 stycznia 1917 |
|---|---|
| Data i miejsce śmierci | 5 sierpnia 2012 |
| Zawód | |
| Współmałżonek | Bronisława Kreczmar |
| Lata aktywności | 1936–2001 |
| Zespół artystyczny | |
| Teatr Współczesny w Warszawie | |
| Odznaczenia | |
       | |
Erwin Axer (ur. 1 stycznia 1917 w Wiedniu, zm. 5 sierpnia 2012 w Warszawie[1]) – polski reżyser teatralny, autor felietonów teatralnych i zapisków wspomnieniowych.
Życiorys[edytuj | edytuj kod]
Urodzony w zasymilowanej żydowskiej rodzinie Maurycego Axera (1886[2]–1942), adwokata, i Ernestyny Fryderyki z Schusterów (1895–1982). Dzieciństwo i młodość spędził we Lwowie. W 1939 ukończył studia na Wydziale Sztuki Reżyserskiej Państwowego Instytutu Sztuki Teatralnej. Debiutował na scenie Teatru Narodowego sztuką Księżyc nad Karybami Eugene’a O’Neilla. Kolejne jego przedwojenne inscenizacje to:
- opera Macieja Kamieńskiego Nędza uszczęśliwiona (1938)
- Zwiastowanie Paula Claudela (1938)
- Panna Julia Augusta Strindberga (marzec 1939).
Po wybuchu II wojny światowej wrócił do Lwowa, gdzie spędził trzy lata (1939–1942). W czasie okupacji sowieckiej, gdy czynny był Polski Teatr Dramatyczny we Lwowie, reżyserował w nim (m.in. Pannę Maliczewską Gabrieli Zapolskiej) i grał epizodyczne role. Po aresztowaniu ojca w końcu 1942 wyjechał do Warszawy.
Brał udział w powstaniu warszawskim, po jego upadku został uwięziony w stalagu. Pracował w kamieniołomach w górach Harzu. Po wojnie wrócił do Polski. W 1946 został kierownikiem Teatru Kameralnego Domu Żołnierza w Łodzi (teatr ten po przeniesieniu do Warszawy w 1949 przemianowano na Teatr Współczesny). Kierował nim do 1981. W latach 1954–1957 był dyrektorem połączonych scen Teatru Współczesnego i Narodowego.
Od 1962 reżyserował regularnie za granicą – w Niemczech, Szwajcarii, Związku Radzieckim, Stanach Zjednoczonych i Holandii, zaś od 1972 był stałym reżyserem-gościem wiedeńskiego Burgtheater. W 1953 otrzymał Nagrodę Państwową II stopnia, w 1960 nagrodę im. Tadeusza Boya-Żeleńskiego za osiągnięcia reżyserskie w warszawskim Teatrze Współczesnym. W 1993 został laureatem nagrody Sekcji Krytyków Teatralnych Polskiego Ośrodka Międzynarodowego Instytutu Teatralnego przyznawanej w ramach nagrody im. Stanisława Ignacego Witkiewicza za popularyzację polskiej kultury teatralnej za granicą[3].
W latach 1949–1979, z małymi przerwami, wykładał na Wydziale Reżyserii w warszawskiej PWST. Napisał liczne eseje o teatrze oraz krótkie formy literackie, porównywane do prozy Antona Czechowa. Zostały one opublikowane w miesięcznikach „Dialog” i „Teatr” oraz w książkach: Listy ze sceny (1955, 1957), Sprawy teatralne (1966), Ćwiczenia pamięci (1984, 1991, 1998), Kłopoty młodości, kłopoty starości (2006), Z pamięci (2007).
W Seksmisji, filmie Juliusza Machulskiego, Wiesław Michnikowski zadedykował graną przez siebie rolę „Jej Ekscelencji” właśnie jemu. Należał do Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej[4].
Był mężem Bronisławy Kreczmar i ojcem Jerzego Axera, filologa klasycznego. Był też związany z aktorką Zofią Mrozowską, z którą miał syna Andrzeja Axera, socjologa i szefa zakładu psychiatrycznego Columbia Care Services w Portland (Oregon). Erwin Axer mieszkał w Warszawie przy ulicy Odyńca.
Zmarł po długiej i ciężkiej chorobie w wieku 95 lat. Został pochowany 16 sierpnia 2012 na cmentarzu Wojskowym na Powązkach (kwatera A-2-37)[5]. Mszy świętej pogrzebowej, która odbyła się w kościele pw. św. Karola Boromeusza, przewodniczył ks. Wiesław Niewęgłowski. Axera żegnali jego aktorzy; m.in. Maja Komorowska, Ignacy Gogolewski, Damian Damięcki. Odczytano listy nadesłane od prezydenta RP Bronisława Komorowskiego, ministra kultury i dziedzictwa narodowego Bogdana Zdrojewskiego i prezesa ZASP Olgierda Łukaszewicza.
Ordery i odznaczenia[edytuj | edytuj kod]
- Krzyż Wielki Orderu Odrodzenia Polski (11 listopada 1996)[6]
- Order Sztandaru Pracy I klasy[7]
- Order Sztandaru Pracy II klasy (19 lipca 1954)[8]
- Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski[7]
- Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski (22 lipca 1952)[9]
- Medal 10-lecia Polski Ludowej (19 stycznia 1955)[10]
- Złoty Medal „Zasłużony Kulturze Gloria Artis” (27 października 2005)[11]
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Erwin Axer nie żyje, gazeta.pl, 6 sierpnia 2012.
- ↑ Akt urodzenia Moritza Joachima Axera, nr 196 z roku 1886 w zespole Akta Stanu Cywilnego Izraelickiej Gminy Wyznaniowej w Przemyślu
- ↑ Erwin Axer, [w:] Encyklopedia teatru polskiego (osoby). [dostęp 2019-01-31].
- ↑ Tadeusz Kisielewski, Październik 1956 – punkt odniesienia: mozaika faktów i poglądów, impresje historyczne, Warszawa: „Neriton”, 2001, ISBN 83-86842-90-3, OCLC 830262014.
- ↑ Wyszukiwarka cmentarna - Warszawskie cmentarze
- ↑ M.P. z 1997 r. nr 14, poz. 124 „za wybitne zasługi dla kultury narodowej”.
- ↑ a b Kto jest kim w Polsce 1984. Wyd. 1. Warszawa: Wydawnictwo Interpress, 1984, s. 26. ISBN 83-223-2073-6.
- ↑ M.P. z 1954 r. nr 108, poz. 1458 „w 10 rocznicę Polski Ludowej za zasługi w dziedzinie kultury i sztuki”.
- ↑ M.P. z 1952 r. nr 70, poz. 1078 „za zasługi w dziedzinie kultury i sztuki”.
- ↑ M.P. z 1955 r. nr 101, poz. 1400 - Uchwała Rady Państwa z dnia 19 stycznia 1955 r. nr 0/196 - na wniosek Ministra Kultury i Sztuki.
- ↑ Lista laureatów Medalu Zasłużony Kulturze Gloria Artis - Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego [online], Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego [dostęp 2023-08-29] (pol.).
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Erwin Axer, Z pamięci, Warszawa: Wydawnictwo Iskry, 2006, ISBN 83-244-0027-3, ISBN 978-83-244-0027-0, OCLC 169912347.
- Magdalena Prokopowicz (red.): Żydzi polscy. Historie niezwykłe. Warszawa: Wydawnictwo Demart, 2010. ISBN 978-83-7427-392-3.
Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]
- Erwin Axer, [w:] Twórcy [online], Culture.pl [dostęp 2024-03-22].
- „Teatr Erwina Axera”, polskieradio.pl
- Erwin Axer na zdjęciach w bazie Filmoteki Narodowej „Fototeka”
- Jerzy Koenig, Kto to jest Erwin Axer [w:] Rekolekcje teatralne. Warszawa: Krajowa Agencja Wydawnicza, 1979, teatralny.pl
- „Notatki o Axerze”, dwutygodnik.com