Erich Mendelsohn

Erich Mendelsohn

Erich Mendelsohn w 1914 roku
Data i miejsce urodzenia	21 marca 1887 Olsztyn
Data i miejsce śmierci	15 września 1953 San Francisco
Narodowość	niemiecko-żydowska
Alma mater	Uniwersytet Ludwika i Maksymiliana w Monachium
Wpłynął na	streamline moderne, ekspresjonizm
Multimedia w Wikimedia Commons

Erich Mendelsohn (wym. niem. MAF: [ˈeːʁɪç ˈmɛndl̩ˌzoːn], posłuchaj^ⓘposłuchaj; ur. 21 marca 1887 w Olsztynie, zm. 15 września 1953 w San Francisco) – niemiecki architekt pochodzenia żydowskiego; przedstawiciel modernizmu i art déco, a także jeden z prekursorów stylu streamline moderne^[1]. Jego najbardziej znane dzieła powstały w stylu ekspresjonistycznym^[2].

Życiorys[edytuj | edytuj kod]

Wczesne lata[edytuj | edytuj kod]

Erich Mendelsohn urodził się w 1887 roku w leżącym ówcześnie w Prusach Wschodnich Olsztynie (Allenstein) jako piąte z sześciorga dzieci żydowskiego kupca Davida Mendelsohna i modystki Emmy Ester z domu Jaruslawsky^[3]. W latach 1893–1907 uczęszczał do szkoły podstawowej i gimnazjum humanistycznego w Olsztynie. Następnie podjął naukę na Uniwersytecie Ludwika i Maksymiliana w Monachium na wydziale ekonomii, gdzie uczył się zawodu kupieckiego^[3]. W 1908 roku rozpoczął studia architektoniczne na Uniwersytecie Technicznym w Berlinie. Wtedy też zainteresował się syjonizmem i został członkiem Związku Syjonistycznego w Niemczech^[3]. W 1910 roku przeniósł się na politechnikę w Monachium, gdzie jednym z jego wykładowców był wybitny architekt i urbanista Theodor Fischer. Jego prace odrzucające historyzm i secesję, uwzględniające jednocześnie miejscowe czynniki topograficzne i kulturowe, a także społeczny odbiór architektury, mocno zainspirowały młodego projektanta^[4]. W 1912 roku Erich Mendelsohn otrzymał dyplom architekta^[5].

Już jako student ekonomii Erich Mendelsohn zajmował się działalnością artystyczną. Uprawiał malarstwo olejne i grafikę, a także tworzył dekoracje wystaw sklepowych, malował plakaty oraz projektował stroje na bale karnawałowe^[3][5]. W Monachium Mendelsohn zetknął się z członkami grup ekspresjonistycznych Błękitny Jeździec (Der Blaue Reiter) i Die Brücke^[5]. W 1911 roku, w trakcie studiów na monachijskiej politechnice, olsztyńska gmina żydowska poprosiła go o zaprojektowanie domu przedpogrzebowego przy kirkucie^[5]. Dwa lata później dom przedpogrzebowy „Bet Tahara”, będący pierwszym projektem Mendelsohna został ukończony^[2]. W latach 1912–1914 prowadził własną pracownię architektoniczną w Monachium. W 1915 roku ożenił się z poznaną w trakcie studiów w Monachium Luise Maas, z zawodu wiolonczelistką. Ze związku z nią miał córkę Marie Luise Esther^[3]. Dzięki żonie Mendelsohn poznał astrofizyka Erwina Freundlicha oraz jego brata Herberta, wicedyrektora Instytutu Fritza Habera w Berlinie-Dahlem^[5]. Erwin Freundlich pracował nad udowodnieniem teorii względności Einsteina, planując w tym celu wzniesienie specjalnego obserwatorium astronomicznego. Zaowocowało to zleceniem projektu Wieży Einsteina Mendelsohnowi^[5]. W tamtym czasie Mendelsohn poznał również producentów kapeluszy z Luckenwalde, Salomona i Gustava Herrmannów, dla których zaprojektował budynek fabryki^[5][1]. Podczas I wojny światowej, Mendelsohn został powołany do wojska. W trakcie wojny, w latach 1915–1918 walczył na frontach wschodnim i zachodnim^[6]. W wolnym czasie sporządzał szkice architektoniczne^[5].

Kariera zawodowa[edytuj | edytuj kod]

Po powrocie z wojny pod koniec 1918 roku Erich Mendelsohn otworzył pracownię architektoniczną w Berlinie, która bardzo szybko ugruntowała swoją pozycję na rynku za sprawą sławy jaką przyniosły Mendelsohnowi jego poprzednie realizacje. Duża ilość zleceń oraz ciągły rozwój firmy sprawił, że w pewnym okresie w biurze pracowało nawet czterdziestu pracowników, wśród których byli między innymi Richard Neutra i Julius Posener^[4]. W tamtym czasie powstały projekty słynnych domów towarowych, między innymi w Norymberdze, Stuttgarcie i Wrocławiu^[4]. W 1923 roku została przeprowadzona zaprojektowana przez biuro Mendelsohna przebudowa i rozbudowa siedziby wydawnictwa Rudolfa Mossego w Berlinie^[6]. W latach 1927–1928 biuro opracowało projekt cmentarza żydowskiego w Królewcu^[3].

W latach 1921–1922 Mendelsohn przeszedł poważną chorobę nowotworową, która zakończyła się utratą lewego oka. Rok później odbył podróż do Palestyny, a później jeszcze kilka do Związku Radzieckiego, na Korsykę, do Grecji oraz Norwegii^[3]. W 1924 roku ukazał się poświęcony Mendelsohnowi zeszyt z serii Wasmuths Monatshefte für Baukunst. W tym samym roku wraz z Ludwigiem Miesem van der Rohe i Walterem Gropiusem Erich Mendelsohn założył grupę artystyczną Der Ring, skupiającą architektów tworzących w nowoczesnych stylach^[6]. W czasie podróży po Ameryce poznał Franka Lloyda Wrighta, zainspirował się też transatlantykami i nowoczesnymi na owe czasy tramwajami^[5]. Jeździł też z odczytami (m.in. do Holandii, Francji, Hiszpanii, Anglii, Szwajcarii) i projektował budynki mieszkalne i biurowe oraz obiekty przemysłowe na całym świecie^[3].

Wraz z sukcesami zawodowymi Erich Mendelsohn zgromadził duży majątek, dzięki czemu w 1926 roku zakupił willę w Berlinie, zaś w latach 1928–1930 zbudował własny dom na działce o powierzchni niemalże 4000 m², który pomieścił także kolekcję dzieł Amédée Ozenfanta. Publikacja ze zdjęciami domu doprowadziła do nieporozumień między Mendelsohnem i berlińskim środowiskiem architektonicznym^[5].

Wiosną 1933 roku Mendelsohn ze względu na swoje żydowskie pochodzenie najpierw wyemigrował do Holandii, by następnie udać się do Anglii, gdzie osiadł w Londynie^[4][3]. Jego majątek został przejęty przez władze nazistowskie, ponadto Mendelsohna wykreślono z listy Związku Architektów Niemieckich i wydalono z Pruskiej Akademii Nauk^[5].

W Anglii Erich Mendelsohn współpracował z brytyjskim architektem i projektantem przemysłowym Serge’em Chermayeffem, a także poznał Chaima Weizmana, późniejszego prezydenta Izraela^[4]. Znajomość z Weizmanem zaowocowała wykonywaniem dla niego, poczynając od 1934 roku, serii projektów w Palestynie. W 1934 roku Mendelsohn otworzył biuro w Jerozolimie^[5]. W 1937 roku otrzymał brytyjskie obywatelstwo i zmienił imię na zanglicyzowaną formę Eric, jednak niedługo po tym wyjechał do Jerozolimy, gdzie zamieszkał^[3][5].

Na początku lat 40. XX wieku Mendelsohn rozpoczął podróż po Stanach Zjednoczonych. Kilka lat później podjął decyzję o zamieszkaniu w Nowym Jorku^[3]. Do końca II wojny światowej jego działalność ograniczała się, ze względu na status imigranta, do dawania wykładów i wydawania publikacji. Był również doradcą amerykańskiego rządu^[5]. W 1945 roku zamieszkał w San Francisco. Rok później otrzymał obywatelstwo amerykańskie. Tam też zmarł na chorobę nowotworową 15 września 1953 roku. Do śmierci pracował aktywnie jako oficjalny architekt stanu Kalifornia^[3].

Wybrane dzieła[edytuj | edytuj kod]

• 1911–1913 – dom przedpogrzebowy „Bet Tahara” w Olsztynie
• 1920–1922 – wieża Einsteina w Poczdamie, obserwatorium astronomiczne
• 1921 i 1922 – dom tekstylny Weichmanna w Gliwicach
• 1921–1923 – budynek fabryki kapeluszy Friedrich Steinberg, Herrmann & Co w Luckenwalde
• 1921–1923 – przebudowa i rozbudowa budynku Mossehaus w Berlinie
• 1925 i 1926 – dom towarowy Schocken w Norymberdze
• 1926–1928 – dom towarowy Schocken w Stuttgarcie
• 1926–1937 – Fabryka Czerwonego Sztandaru w Petersburgu
• 1927 i 1928 – dom towarowy Rudolfa Petersdorffa przy ulicy Szewskiej we Wrocławiu
• 1927–1930 – dom towarowy Schocken w Chemnitz
• 1928–1932 – Columbushaus na placu Poczdamskim w Berlinie
• 1932 i 1933 – dom handlowy Bachner w Ostrawie
• 1934 i 1935 – De La Warr Pavilion w Bexhill-on-Sea (we współpracy z Serge’em Chermayeffem)
• 1935 i 1936 – Weizmann House w Rechowot
• 1937 i 1938 – szpital rządowy w Hajfie
• 1947–1951 – park Synagogue w Cleveland Heights

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]

• 1919 Erich Mendelsohn The Problem of a New Architecture. W: Ulrich Conrads: Programs and manifestoes on 20th-century architecture. Wyd. MIT Press. 1975, s. 54. ISBN 0-262-53030-9. (ang.).
• Erich Mendelsohn na stronie archINFORM (niem.)
• Erich Mendelsohn Archive zbierające 2700 zdigitalizowanych listów (tekst i zdjęcia) wymienianych między Erichem i żoną Mendelsohn z okresu 1910-1953 (niem. • ang.)
• Erich Mendelsohn – Olsztynske architekt i wizjoner