Edward Pisula
 Edward Pisula (przed 1934) | |
 podpułkownik kawalerii | |
| Pełne imię i nazwisko | Edward Adam Pisula |
|---|---|
| Data i miejsce urodzenia | 9 października 1898 |
| Data i miejsce śmierci | 12 lipca 1945 |
| Przebieg służby | |
| Lata służby | 1916–1945 |
| Siły zbrojne | |
| Jednostki | |
| Stanowiska | dowódca pułku |
| Główne wojny i bitwy | I wojna światowa |
| Odznaczenia | |
     | |
.png){kind=small}
Edward Adam Pisula, ps. „Tama” (ur. 9 października 1898 w Nowosielcach Gniewosz, zm. 12 lipca 1945 w Warszawie) – podpułkownik kawalerii Wojska Polskiego, kawaler Orderu Virtuti Militari, szef Kedywu Okręgu Tarnopolskiego Armii Krajowej.
Życiorys[edytuj | edytuj kod]
Urodził się 9 października 1898 w Nowosielcach Gniewosz, w rodzinie Jana (robotnik wzgl. sługi kolejowego[1], pochodzącego z Trzciany) i Marii z domu Kawałło[2][3][1]. Był najstarszym z siedmiorga rodzeństwa (Tadeusz, Jadwiga, Magdalena, Helena, Genowefa i Maria). Najmłodsza z sióstr – Maria, 26 stycznia 1936 urodziła syna Jana Tadeusza Stanisławskiego.
Kształcił się Gimnazjum Męskim w Sanoku, gdzie należał do skautingu, a w roku szkolnym 1917/1918 ukończył VII klasę jako prywatysta[4].
Po wybuchu I wojny światowej od maja 1916 służył w armii austro-węgierskiej jako jednoroczny ochotnik w 45 galicyjskim pułku piechoty. Ukończył szkołę podoficerską tego pułku w Przemyślu, a następnie szkołę oficerską w Radymnie. W szeregach tego pułku walczył na froncie włoskim do końca października 1918 po czym wrócił do domu.
W listopadzie 1918 wstąpił jako ochotnik do szwadronu ułanów sanockich w Olchowcach, który wkrótce włączono do 8 pułku ułanów. Brał udział w wojnie z bolszewikami najpierw jako dowódca plutonu, a następnie szwadronu. Zasłynął jako brawurowy jeździec, świetny dowódca. 31 sierpnia 1920 brał udział w szarży pułku podczas bitwy pod Komarowem. Za zasługi w wojnie odznaczony został Krzyżem Srebrnym Orderu Wojennego Virtuti Militari i dwukrotnie Krzyżem Walecznych.
Po zakończeniu działań wojennych pozostał w wojsku jako oficer zawodowy i kontynuował służbę w 8 pułku ułanów[5]. 3 maja 1922 został zweryfikowany w stopniu porucznika ze starszeństwem od 1 czerwca 1919 i 285. lokatą w korpusie oficerów jazdy (od 1924 – kawalerii)[6], a 12 kwietnia 1927 prezydent RP nadał mu stopień rotmistrza z dniem 1 stycznia 1927 i 28. lokatą w korpusie oficerów kawalerii[7]. Pod koniec służby w 8 puł. był dowódcą szkoły podoficerskiej. W lipcu 1928 został przeniesiony do kadry oficerów kawalerii z równoczesnym przeniesieniem służbowym do Centrum Wyszkolenia Kawalerii w Grudziądzu[8]. W grudniu 1929 został zwolniony ze stanowiska instruktora-wychowawcy Szkoły Podchorążych Kawaleriii i oddany do dyspozycji komendanta Centrum Wyszkolenia Kawalerii[9]. W lutym 1930 został przeniesiony do 9 pułku ułanów w Trembowli[10]. W marcu 1933 był dowódcą szwadronu karabinów maszynowych[11]. 27 czerwca 1935 prezydent RP nadał mu stopień majora z dniem 1 stycznia 1935 i 7. lokatą w korpusie oficerów kawalerii[12][13]. W lipcu tego roku został przeniesiony do 2 pułku szwoleżerów w Starogardzie na stanowisko dowódcy szwadronu zapasowego we Włocławku[14]. W październiku 1936 został przesunięty na stanowisko kwatermistrza pułku. W lutym 1938 został przeniesiony do 10 pułku strzelców konnych w Łańcucie na stanowisko II zastępcy dowódcy pułku (kwatermistrza)[15].
W obliczu nadchodzącej wojny, w sierpniu 1939, mianowany został I zastępcą ppłk. dypl. Zygmunta Miłkowskiego, dowódcy 23 pułku ułanów stacjonującego w Postawach i wchodzącego w skład Wileńskiej Brygady Kawalerii. Po rozwiązaniu pułku przedostał się do rejonu góry Łysicy. Wziął udział w walkach partyzanckich w Górach Świętokrzyskich. Późną jesienią razem z ppłk. Miłkowskim przedostał się do Krakowa i włączył w działalność konspiracyjną. Pełnił różne funkcje w Komendzie Krakowskiego Okręgu Związku Walki Zbrojnej. W 1942, zagrożony dekonspiracją, został przeniesiony do Tarnopola, gdzie objął komendę Inspektoratu lecz gdy doszło do konfliktu z komendantem Okręgu ppłk. Franciszkiem Studzińskim ps. „Radwan” został przeniesiony do rezerwy. W połowie 1943 wyznaczony został na szefa Kedywu Okręgu Tarnopolskiego AK. Bardzo szybko rozbudował struktury dywersji we wszystkich inspektoratach okręgu. Cieszył się wysokim poważaniem i zaufaniem wśród żołnierzy, brał czynnie udział w wielu akcjach a w lecie 1944 również w akcji „Burza”. W 1944 awansował na podpułkownika.
Pod koniec lata 1944 wstąpił ochotniczo do LWP i został mianowany dowódcą 3 pułku ułanów, który objął 6 września w Lublinie. Razem z pułkiem dotarł do Warszawy i przygotowywał pułk do przeprawy przez Wisłę, aby iść na pomoc powstańcom Warszawy. Zdradzony przez innego oficera, zdekonspirowany jako czynny członek AK, internowany został w obozie NKWD dla żołnierzy AK w Skrobowie. Po słynnej ucieczce 48 podchorążych w kwietniu 1945, został aresztowany i więziony najpierw na Zamku w Lublinie, potem w siedzibie Zarządu Głównego Informacji Wojskowej we Włochach koło Warszawy w potwornych warunkach. Poddawany okrutnym śledztwom był zbyt słaby, aby uczestniczyć w rozprawie sądowej, w czasie której skazany został przez Mieczysława Widaja, sławnego „kata” AK-owców na trzy lata pozbawienia wolności za to, że wiedział o planowanym spisku lecz nie doniósł dowództwu. Przewieziony dnia 5 lipca 1945 z Głównego Zarządu Informacji Wojskowej do więzienia przy ul. 11 Listopada na Pradze zwanym „Toledo”. Zmarł 12 lipca w wyniku nieludzkiego śledztwa. Nie jest znane miejsce jego „pochówku”.
Rodzina[edytuj | edytuj kod]
W 1930 zawarł związek małżeński z Marią Aleksandrą (ur. 1910 w Berezowicy Wielkiej?), córką Jana Gużkowskiego-Janickiego (ur. 1868), majora kawalerii. Jej bracia służyli razem z Edwardem Pisulą w kawalerii: Andrzej (1897–1920), podporucznik 8 pułku ułanów, kawaler Virtuti Militari, Jerzy Franciszek (1898–1979), porucznik rezerwy 8 pułku ułanów i Marcin (1902–1939), porucznik 8 szwadronu pionierów, kawaler Virtuti Militari. Ze związku z Marią urodziło się dwoje dzieci: Tadeusz Kajetan (ur. 7 sierpnia 1931) i Maria Teresa (ur. 24 listopada 1932)[11].
Ordery i odznaczenia[edytuj | edytuj kod]
- Krzyż Srebrny Orderu Wojskowego Virtuti Militari nr 4409 – 1921[16][2]
- Krzyż Walecznych dwukrotnie[17]
- Srebrny Krzyż Zasługi – 10 listopada 1928[18]
- Medal Pamiątkowy za Wojnę 1918–1921[17]
- Medal Dziesięciolecia Odzyskanej Niepodległości[17]
Miejsca pamięci[edytuj | edytuj kod]
- tablica pamiątkowa w Kwatera na Łączce
- tablica pamiątkowa na Pomniku na cmentarzu Bródnowskim
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ a b CK Gimnazjum Państwowe Wyższe w Sanoku. Katalog główny, rok 1913/14 (zespół 7, sygn. 61). AP Rzeszów – O/Sanok, s. 518.
- ↑ a b Kolekcja ↓, s. 2.
- ↑ Monografia. Nowosielce-Gniewosz. „Jednodniówka na pamiątkę poświęcenia Domu Ludowego”, s. 17, 11 września 1927.
- ↑ XXXV. Sprawozdanie Dyrekcji Państwowego Gimnazjum w Sanoku za rok szkolny 1920/1921 wraz z dodatkiem za lata: 1917, 1918, 1919 i 1920. Sanok: 1921, s. 21.
- ↑ Spis oficerów 1921 ↓, s. 252.
- ↑ Lista starszeństwa 1922 ↓, s. 171.
- ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 13 z 20 kwietnia 1927, s. 122.
- ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 11 z 24 lipca 1928, s. 222.
- ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 20 z 23 grudnia 1929 roku, s. 376.
- ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 5 z 20 lutego 1930 roku, s. 70.
- ↑ a b Kolekcja ↓, s. 3.
- ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 9 z 28 czerwca 1935, s. 71.
- ↑ Rybka i Stepan 2006 ↓, s. 131.
- ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 10 z 4 lipca 1935 roku, s. 96.
- ↑ Rybka i Stepan 2006 ↓, s. 717.
- ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 1 z 26 stycznia 1922 roku, s. 3.
- ↑ a b c Kolekcja ↓, s. 4.
- ↑ M.P. z 1928 r. nr 260, poz. 636 „w uznaniu zasług, położonych w poszczególnych działach pracy dla wojska”.
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Pisula Edward Adam. [w:] Kolekcja Orderu Wojennego Virtuti Militari, sygn. I.482.19-1236 [on-line]. Wojskowe Biuro Historyczne. [dostęp 2023-10-28].
- Dziennik Personalny Ministerstwa Spraw Wojskowych. [dostęp 2022-01-19].
- Spis oficerów służących czynnie w dniu 1.6.1921 r.. Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1921.
- Lista starszeństwa oficerów zawodowych. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1922.
- Kornel Krzeczunowicz, Ułani księcia Józefa. Historia 8 Pułku Ułanów ks. Józefa Poniatowskiego 1784–1945, Londyn 1960.
- Ryszard Rybka, Kamil Stepan: Rocznik oficerski 1939. Stan na dzień 23 marca 1939. Kraków: Fundacja CDCN, 2006. ISBN 978-83-7188-899-1.
- Jerzy Węgierski, W lwowskiej Armii Krajowej, Warszawa 1989, Wydawnictwo Pax, ISBN 83-211-1044-4.
- Jerzy Ślaski, Skrobów: dzieje obozu NKWD dla żołnierzy AK : 1944–1945, Warszawa 1990.
- Antoni Żurowski, W walce z dwoma wrogami: [Historia której nie znasz], Oficyna Wydawnicza Rytm (Warszawa)1991.
- Edward Kospath-Pawłowski, Hej, Hej Ułani, Stefan Pataj, Maciej Szczurowski, wyd. 1, Warszawa: Egros, 1996, ISBN 83-86268-57-3, OCLC 37937761.
- Jerzy Węgierski, Armia Krajowa w okręgach Stanisławów i Tarnopol, Wydawnictwo „Platan”, Kraków 1996 (9).
- Jerzy Węgierski, Grzegorz Mazur, Konspiracja lwowska 1939–1944: słownik biograficzny, Katowice 1997, ISBN 83-86250-09-7.
- Władysław Bartosz: Małopolski słownik biograficzny uczestników działań niepodległościowych 1939–1956. T. 11. Kraków: Barbara, 2005, s. 104. ISBN 83-921802-1-6.