Dziesięciopunktowy plan zjednoczenia Niemiec

Dziesięciopunktowy plan zjednoczenia Niemiec (niem. Zehn-Punkte-Programm, właśc. Zehn-Punkte-Programm zur Überwindung der Teilung Deutschlands und Europa) – program w sprawie stopniowego przezwyciężenia podziału Niemiec i Europy, nazywany „planem zjednoczenia Niemiec”, przedstawiony przez kanclerza RFN, Helmuta Kohla 28 listopada 1989 roku w trakcie debaty nad budżetem w Bundestagu.

Ku zaskoczeniu zagranicy, władz NRD, partii w Bundestagu, a nawet własnego partnera koalicyjnego – FDP, Kohl zarysował plan stopniowego zjednoczenia Niemiec i Europy, wprowadzając kwestię zjednoczenia Niemiec do niemieckiej i międzynarodowej debaty politycznej. Plan zakładał zbliżenie gospodarcze, dostosowanie prawa i pomoc finansową dla NRD pod warunkiem przeprowadzenia nieodwracalnych zmian systemowych w NRD. Miał być realizowany stopniowo przez kilka lat, jednak wobec szybko rozwijających się wydarzeń w NRD, zmiany zostały przyspieszone, a zjednoczenie Niemiec stało się faktem 3 października 1990 roku.

Tło historyczne[edytuj | edytuj kod]

Uroczyste otwarcie Bramy Brandenburskiej po upadku Muru Berlińskiego, 22 grudnia 1989 roku; od lewej strony: Hans Klein – szef biura prasowego, Oskar Fischer – minister spraw zagranicznych NRD, Rudolf Seiters – szef urzędu kanclerza, Hans Modrow – prezes rady ministrów NRD, Martin Kruse – biskup ewangelicki, Erhard Krack – nadburmistrz Berlina Wschodniego, Walter Momper – burmistrz Berlina Zachodniego, Helmut Kohl – kanclerz RFN, Hans-Dietrich Genscher – minister spraw zagranicznych RFN

Bezpośrednio po upadku Muru Berlińskiego w nocy z 9 listopada na piątek 10 listopada 1989 roku, rząd RFN wypowiadał się powściągliwie w kwestii zjednoczenia Niemiec[1].

21 listopada 1989 roku doszło do spotkania pomiędzy Horstem Teltschikiem(inne języki), doradcą Helmuta Kohla, a Nikołajem Portugałowem(inne języki), doradcą komitetu centralnego KPZR i Michaiła Gorbaczowa[2]. Portugalow przekazał wówczas dwie odręcznie sporządzone noty z listą pytań odnośnie do kwestii do rozwiązania przed ewentualnym zjednoczeniem, jedną uzgodnioną z Gorbaczowem oraz drugą uzgodnioną z Walentinem Falinem, kierownikiem Działu Spraw Zagranicznych KPZR[2]. Sam fakt istnienia tych dokumentów został odebrany przez Teltschika jako sygnał gotowości ZSRR do rozmów na temat zjednoczenia Niemiec, o czym natychmiast poinformował kanclerza[2].

23 listopada 1989 roku, podczas spotkania Kohla z najbliższymi doradcami, Teltschik zaczął namawiać kanclerza do zaprezentowania podczas zbliżającej się debaty budżetowej w Bundestagu realistycznego planu zjednoczenia[2]. Teltschik zaoferował opracowanie konceptu, co jednak spotkało się z obawami z punktu taktyki odnośnie do reakcji Zachodu oraz odbioru przez społeczeństwo NRD[2]. W końcu ustalono, że plan należy sporządzić a decyzje o jego ewentualnym przedstawieniu przed Bundestagiem pozostawiono kanclerzowi[2]. Koncept planu, wypracowany podczas otwartych i kontrowersyjnych dyskusji, został dalej opracowany przez urząd kanclerza[2]. Kontrowersyjnym punktem była struktura przyszłego zjednoczonego państwa – konfederacja czy federacja[2]. Formalny kształt planu – dziesięć punktów – został zaproponowany przez Uwego Kaestnera(inne języki) z uwagi na jego nośność medialną[2]. Aby odciąć się od wcześniejszych „planów”, plan nazwano „programem”[2].

Gotowy plan przedstawiono kanclerzowi podczas weekendu 25–26 listopada w jego domu w Oggersheim(inne języki)[2]. Kohl skonsultował plan z najbardziej zaufanymi współpracownikami, radził się również telefonicznie dawnego ministra obrony Ruperta Scholza[2]. Żona Kohla Hannelore napisała nowy tekst, który został wbudowany w końcową wersję przemowy[2].

27 listopada 1989 roku Helmut Kohl zaprezentował prezydium CDU ogólne założenia stopniowego zjednoczenia Niemiec, a więcej szczegółów przedstawił później zarządowi partii, komunikując również zamiar wystąpienia podczas debaty budżetowej w parlamencie następnego dnia[2].

Rano 28 listopada, Kohl przedstawił plan w Bundestagu[1], wprowadzając kwestię zjednoczenia Niemiec do niemieckiej i międzynarodowej debaty politycznej[3]. Jego wystąpienie było zaskoczeniem nie tylko dla partii opozycyjnych, ale także dla koalicjanta – FDP i szeregowych członków CDU[1][2]. Plan był zaskoczeniem również dla Zachodu – Kohl poinformował jedynie ówczesnego prezydenta Stanów Zjednoczonych, George’a H.W. Busha[1]. Prasa okrzyknęła program „planem zjednoczenia Niemiec”[4].

Plan[edytuj | edytuj kod]

Plan obejmował dziesięć punktów, przy czym pierwsze pięć odnosiło się do spraw niemiecko-niemieckich[2], postulując zbliżenie gospodarcze, dostosowanie prawa i pomoc finansową dla NRD[4]:

  1. Sofortmaßnahmen – natychmiastowa pomoc humanitarna
  2. Ausbau der Zusammenarbeit – kontynuacja współpracy na polu gospodarczym, technologicznym i kulturalnym
  3. Umfassende Wirtschaftshilfe – pogłębienie pomocy zachodnioniemieckiej dla NRD warunkiem przeprowadzenia fundamentalnych i nieodwracalnych zmian systemowych przez NRD[1]; zmiany te obejmowały m.in. przeprowadzenie wolnych wyborów, po których miały powstać rozmaite wspólne instytucje, łącznie ze wspólną komisją rządową i gremium parlamentarnym[1]
  4. Vertragsgemeinschaft – wspólnota traktatowa wzmiankowana przez wschodnioniemieckiego prezesa rady ministrów Hansa Modrowa podczas wystąpienia 17 listopada 1989 roku[5]
  5. Konföderative Strukturen – utworzenie struktur konfederacyjnych pomiędzy obydwoma państwami jako pierwszy krok do federacji
  6. Deutschland als Bestandteil der Architektur Gesamteuropas – proces niemiecki miał przebiegać w ramach procesu integracji europejskiej i relacji Wschód-Zachód
  7. Die Europäische Gemeinschaft als Grundlage der gesamteuropäischen Einigung – dalsza integracja europejska i jej otwarcie na dawne kraje komunistyczne Europy środkowej i południowej
  8. Die Verhandlungen der Konferenz über Sicherheit und Zusammenarbeit in Europa (KSZE) – dalsze prace w ramach Konferencji Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie
  9. Abrüstung und Rüstungskontrolle – szybkie i daleko idące kroki dla rozbrojenia i kontroli uzbrojenia
  10. Ein freies und geeintes Deutschland in einem freien und geeinten Europa – zjednoczone Niemcy w wolnej i zjednoczonej Europie

W swoim wystąpieniu Helmut Kohl nie użył terminu „(ponownego) zjednoczenia”, nie odniósł się również do kwestii granicy z Polską oraz członkostwa przyszłych Niemiec w sojuszach międzynarodowych[2].

Plan miał być realizowany stopniowo przez kilka lat[4].

Reakcje[edytuj | edytuj kod]

Jeszcze w trakcie debaty, plan Helmuta Kohla spotkał się z owacyjnym przyjęciem przez wszystkie partie poza partią Zielonych[1], która uznała plan za niebezpieczny dla Europy[6] i postulowała istnienie dwóch odrębnych państw niemieckich[7]. Poparcie dla Kohla zgłosili natychmiast Hans-Jochen Vogel – przewodniczący frakcji SPD, Karsten Voigt(inne języki), a także Hans-Dietrich Genscher ówczesny minister spraw zagranicznych z ramienia FDP[1].

Reakcja zagranicy nie była jednogłośna – jednostronna akcja Kohla spotkała się ze wzburzeniem europejskich państw zachodnich, natomiast Stany Zjednoczone wsparły ideę zjednoczenia, pod warunkiem, że proces będzie przebiegał w ramach procesu integracji Europy i w ramach NATO oraz przy poszanowaniu praw i zobowiązań aliantów[1]. Ideę odrzuciły ZSRR, a także Francja i Wielka Brytania, które obawiały się silnych Niemiec[1]. Rząd Polski żądał prawa głosu w sprawach niemieckich[1].

W samym NRD, nie tylko Hans Modrow, ale także opozycja odrzucały zjednoczenie[1]. Obywatele NRD natomiast wspierali ideę zjednoczonych Niemiec[1].

Plan Helmuta Kohla szybko przeszedł na drugi plan wobec szybko rozwijających się wydarzeń w NRD, gdzie sytuacja polityczna i gospodarcza stawała się coraz bardziej niestabilna[1]. W grudniu 1989 roku Kohl odbył pierwszą wizytę w NRD, podczas której Modrow poprosił o wsparcie gospodarcze w wysokości 15 miliardów marek[4]. Kohl zwlekał, aż rząd Modrowa zgodził się na przystąpienie do unii walutowej[4].

18 marca 1990 roku w wyborach zwyciężył „Sojusz dla Niemiec” (niem. Allianz für Deutschland) wspierany przez zachodnioniemiecką CDU[4]. Następnie RFN i NRD podpisały umowy regulujące wewnętrzny proces ponownego zjednoczenia[1].

Decyzja w sprawie przyszłości Niemiec musiała zostać zaaprobowana przez aliantów, z których jedynie Stany Zjednoczone wspierały ideę zjednoczenia[8]. Francja zmieniła zdanie po tym jak Niemcy zobowiązały się do dalszej integracji europejskiej[8]. ZSRR również wsparły Niemcy zmuszone zająć się procesami wewnątrz własnego kraju[8]. W końcu również Wielka Brytania nie stawiała więcej oporu[8]. Aspekty zewnętrzne uregulowało porozumienie czterech mocarstw i obydwu państw niemieckich dwa plus cztery z września 1990 roku[1].

Ponowne zjednoczenie Niemiec stało się faktem 3 października 1990 roku[1].

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q Deutscher Bundestag: Vor 25 Jahren: Kohl stellt Zehn-Punkte-Programm vor. [dostęp 2018-02-04]. (niem.).
  2. ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q Markus Lingen: Kalender: 28. November 1989 Bundeskanzler Kohl legt im Bundestag ein Zehn-Punkte-Programm zur schrittweisen Überwindung der Teilung Deutschlands und Europas vor.. [dostęp 2018-02-04]. (niem.).
  3. ↑ Petschow, Annabelle: Zehn-Punkte-Programm. [w:] Lebendiges Museum Online, Stiftung Haus der Geschichte der Bundesrepublik Deutschland [on-line]. [dostęp 2018-02-04]. (niem.).
  4. ↑ a b c d e f Marta Zawilska-Florczuk, Artur Ciechanowicz. Jeden kraj, dwa społeczeństwa? Niemcy 20 lat po zjednoczeniu. „Prace OSW”, s. 11–12, luty 2011. 35. (pol.). 
  5. ↑ Hans Modrow: Regierungserklärung am 17.11.1989. [w:] www.glasnost.de [on-line]. [dostęp 2018-02-04]. (niem.).
  6. ↑ Alexander von Plato: Die Vereinigung Deutschlands – ein weltpolitisches Machtspiel: Bush, Kohl, Gorbatschow und die internen Gesprächsprotokolle. Ch. Links Verlag, 2009, s. 126. ISBN 978-3-86153-585-0. [dostęp 2018-02-04]. (niem.).
  7. ↑ Andreas Rödder: Deutschland einig Vaterland: die Geschichte der Wiedervereinigung. C.H.Beck, 2009, s. 173. ISBN 978-3-406-56281-5. [dostęp 2018-02-04]. (niem.).
  8. ↑ a b c d Marta Zawilska-Florczuk, Artur Ciechanowicz. Jeden kraj, dwa społeczeństwa? Niemcy 20 lat po zjednoczeniu. „Prace OSW”, s. 13, luty 2011. 35. (pol.). 

Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Dziesięciopunktowy_plan_zjednoczenia_Niemiec&oldid=71511324”