Działy Orawskie
 Wzgórza nad słowacką wsią Jasienica Orawska w dolinie Białej Orawy | |
| Megaregion | |
|---|---|
| Prowincja | |
| Podprowincja | |
| Makroregion | |
| Mezoregion | Działy Orawskie |
| Zajmowane jednostki administracyjne | |
Działy Orawskie (słow. Oravské diely) – region geograficzny o krajobrazie pogórskim położony w Beskidach Zachodnich, na pograniczu polsko-słowackim, w obrębie regionu kulturowego Orawy. Obejmuje obszar wzniesień między masywami Babiej Góry i Pilska na północy oraz Jeziorem Orawskim na południu[1]. Wyszczególniony jako mezoregion oznaczony numerem 513.58 w regionalizacji fizycznogeograficznej Polski z 2018 roku sporządzonej przez zespół geografów pod kierownictwem Jerzego Solona[2].
Środowisko przyrodnicze[edytuj | edytuj kod]
Działy zajmują terytorium 307 km², w tym 115 km² (tj. 37,5%) w Polsce. Są jedynym polskim mezoregionem należącym w pełni do zlewiska Morza Czarnego. Występują tu podłużne i łagodnie nachylone fliszowe wzgórza, które rozdzielają szerokie doliny potoków spływających spod południowych stoków Pilska i Babiej Góry. Ważniejsze szczyty to słowacka Wrata (1051 m) i graniczny Wajdów Groń (929 m). Niezbyt duże przewyższenia, rzędu 150 m, nadają pogórzu charakter strefy przejściowej pomiędzy górami Beskidu Żywiecko-Orawskiego, a wypłaszczeniem Kotliny Orawsko-Nowotarskiej[3].
Jest to kraina rolniczo-leśna, gdzie wiejskie osadnictwo i użytki rolne (głównie użytki zielone) w dolinach sąsiadują z zespołami świerka, jodły i buka na wzgórzach[4]. Mimo znacznego przekształcenia szaty roślinnej przez człowieka, występują tu gatunki roślin rzadkich w Karpatach. W polskiej części regionu odnotowano stanowiska: turzycy skąpokwiatowej[5], turzycy dwupiennej[6], rdestnicy alpejskiej[7], ostrożnia głowacza[8], czermieni błotnej[9], modrzewnicy pospolitej[10], marzanki pagórkowatej[11], pływacza drobnego[12], rosiczki długolistnej[13]. Słowacka część leży w granicach Obszaru Chronionego Krajobrazu „Górna Orawa” i posiada cenne przyrodniczo torfowiska w okolicach wsi Mutne i Klin[14].
Różnice w podziałach geograficznych[edytuj | edytuj kod]
Według Jarosława Balona i Miłosza Jodłowskiego, współautorów regionalizacji z 2018 roku, region sąsiaduje z Beskidem Żywiecko-Orawskim i Kotliną Orawsko-Nowotarską, a ponadto na krótkich odcinkach z Beskidem Żywiecko-Kisuckim, Pogórzem Orawsko-Jordanowskim i Magurą Orawską. Rozciąga się ukosem z południowego zachodu na północny wschód, mniej więcej od wsi Zakamienny Klin w dolinie rzeki Białej Orawy, do wsi Jabłonka w dolinie Czarnej Orawy[15].
Starszy podział Jerzego Kondrackiego definiuje Działy Orawskie bardziej wąsko i klasyfikuje je jako mikroregion w rozległym mezoregionie Beskidu Żywieckiego. Mikroregion ten na wschodzie także sięga okolic wsi Jabłonka i doliny potoku Zubrzycy, na zachodzie dochodzi jednak tylko do wsi Rabcza i doliny rzeki Półgórzanki, przechodząc tu w mikroregion Beskidu Żywiecko-Orawskiego[16].
Regionalizacja Słowacji autorstwa Emila Mazúra i Michala Lukniša na omawianym obszarze wyróżnia dwa odrębne regiony ułożone pasmowo. Na północy, u podnóży masywów Babiej Góry i Pilska, rozciąga się obniżenie o nazwie Podbeskydská brázda, a pod nim, na południu, do Jeziora Orawskiego przylega podwyższenie oznaczone jako Podbeskydská vrchovina[17].
Jeszcze inaczej Działy Orawskie są ujmowane w literaturze turystyczno-krajoznawczej. Stanisław Figiel w monografii o Beskidzie Żywieckim określa tym terminem dwie grupy wzniesień w otoczeniu Czarnej Orawy – trzy przedłużenia południowych ramion Babiej Góry (tzw. Dział Rabczycki z wzniesieniem Wajdów Gronia, Dział Lipnicki z Polanami i Dział Zubrzycki z Kamionkiem) oraz trzy zachodnie odnogi Pasma Podhalańskiego (Dział Bembeński z Madejową, Dział Wielki z Bukowińskim Wierchem i Dział Pająkowy z Pająków Wierchem)[18]. Geografowie traktują tę drugą grupę jako integralną część Pasma Podhalańskiego, stanowiącego osobny region – u Jerzego Kondrackiego jest to Beskid Orawsko-Podhalański[19], u Jarosława Balona i współpracowników – Pogórze Orawsko-Jordanowskie[20].
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Balon i inni 2021, s. 481, 483, 495.
- ↑ Solon i inni 2018, s. 170.
- ↑ Balon i inni 2021, s. 483, 495.
- ↑ Balon i inni 2021, s. 495.
- ↑ Mirek, Piękoś-Mirkowa 2008, s. 520.
- ↑ Mirek, Piękoś-Mirkowa 2008, s. 510.
- ↑ Mirek, Piękoś-Mirkowa 2008, s. 412.
- ↑ Mirek, Piękoś-Mirkowa 2008, s. 368.
- ↑ Mirek, Piękoś-Mirkowa 2008, s. 558.
- ↑ Mirek, Piękoś-Mirkowa 2008, s. 166.
- ↑ Mirek, Piękoś-Mirkowa 2008, s. 288.
- ↑ Mirek, Piękoś-Mirkowa 2008, s. 326.
- ↑ Mirek, Piękoś-Mirkowa 2008, s. 228.
- ↑ Figiel i inni 2012, s. 36–37, 41–42.
- ↑ Balon, Jodłowski 2014, s. 91–93.
- ↑ Kondracki 2002, s. 318–319, 330–333.
- ↑ Mazúr, Lukniš 1978, s. 107–108, 119.
- ↑ Figiel i inni 2012, s. 25–26.
- ↑ Kondracki 2002, s. 332–333
- ↑ Balon i inni 2021, s. 489–490.
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Balon J., Jodłowski M., Regionalizacja fizycznogeograficzna Karpat Zachodnich – studium metodologiczne, [w:] Struktura środowiska przyrodniczego a fizjonomia krajobrazu, red. Ziaja W., Jodłowski M., Kraków 2014, s. 85–106.
- Balon J., Jodłowski M., Krąż P., Beskidy Zachodnie (513.4–5), [w:] Regionalna geografia fizyczna Polski, red. Richling A., Solon J., Macias A., Balon J., Borzyszkowski J., Kistowski M., Poznań 2021, s. 481–496.
- Figiel S., Krzywda P., Janicka-Krzywda U., Wiśniewski W.W., Beskid Żywiecki. Przewodnik, Pruszków 2012, wydanie II.
- Kondracki J., Geografia regionalna Polski, Warszawa 2002, wydanie III.
- Mazúr E., Lukniš M., Regionálne geomorfologické členenie Slovenskej socialistickej republiky, [w:] „Geografický časopis”, nr 30/2, 1978, s. 101–125.
- Mirek Z., Piękoś-Mirkowa H., Czerwona księga Karpat Polskich. Rośliny naczyniowe, Kraków 2008.
- Solon J., Borzyszkowski J., Bidłasik M., Richling A., Badora K., Balon J., Brzezińska-Wójcik T., Chabudziński Ł., Dobrowolski R., Grzegorczyk I., Jodłowski M., Kistowski M., Kot R., Krąż P., Lechnio J., Macias A., Majchrowska A., Malinowska E., Migoń P., Myga-Piątek U., Nita J., Papińska E., Rodzik J., Strzyż M., Terpiłowski S., Ziaja W., Physico-geographical mesoregions of Poland: Verification and adjustment of boundaries on the basis of contemporary spatial data, [w:] „Geographia Polonica”, nr 91/2, 2018, s. 143–170.
Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]
- Mapa regionalizacji Polski z 2018 r. jako warstwa geoportalu „Geoserwis GDOŚ” w folderze „Inne dane środowiskowe”, warstwa „Mezoregiony fizycznogeograficzne”.