Drukarnia Heliczów
| Państwo | |
|---|---|
| Adres | |
| Właściciel | Samuel Helicze |
| Kolejni właściciele | Jan Eliakim Helicze, Paweł Aszer |
| Tematyka druków | teksty rytualne, druki religijne |
| Język druków | jüdisch, łaciński |
| Data założenia | 1534 |
| Data zamknięcia | 1548 |
Drukarnia Heliczów – pierwsza w Polsce hebrajska drukarnia żydowskiej rodziny Helicze powstała w 1534 roku w Kazimierzu pod Krakowem.
Historia drukarni[edytuj | edytuj kod]
Drukarnia została założona w 1534 roku przez Samuela Helicze i jego braci Eliakima i Aszera.
Samuel Helicze[edytuj | edytuj kod]
Samuel urodził się ok. 1515 roku. Po powstaniu drukarni wydawał teksty rytualne Szaarej Durai Sefer r Anczel czyli słownik do Pięcioksięgu w języku niemiecko-hebrajskim. Kolejnymi dziełami były m.in. dwutomowy kodeks rytualny autorstwa Jakuba ben Aszera (Jaakow ben Aszer) pt. Arba Turim oraz Księga decyzyj (Pesakim) autorstwa rabina lubelskiego Szaloma Szachny. W 1534 roku z powodu nieporozumień ze wspólnikami oraz na zaproszenie Chaima Swarza wyjechał do Oleśnicy, gdzie również założył drukarnię. W nowym mieście prosperował przez rok drukując kolejne wydanie Pięcioksięgu aż do momentu gdy w 1535 roku drukarnię strawił pożar podłożony prawdopodobnie przez miejscową ludność podczas wypędzania żydów z miasta. W 1537 powrócił do Krakowa. W marcu tego samego roku bracia Helicze pod wpływem biskupa krakowskiego Jana Gamrata przeszli na katolicyzm. Samuel przyjął imię Andrzej a jego bracia Eliakim i Aszer odpowiednio Paweł i Jan. Zanim bracia przeszli na katolicyzm ich druki cieszyły się dużym powodzeniem. Po zmianie wyznania ludność żydowska bojkotowała druki Heliczów. Andrzej Helicze w 1553 roku wyemigrował do Konstantynopola a drukarnię przejął jego brat Jan Eliakim.
Jan Eliakim Helicze[edytuj | edytuj kod]
Eliakim Helicze urodził się w ok. 1519 roku. Po wyjeździe Samuela do Oleśnicy, przejął kierownictwo nad drukarnią w Kazimierzu. Prowadził ją do chwili przejścia braci na katolicyzm i bojkotu jego druków przez Żydów. W 1539 roku został kierownikiem w drukarni Ungera po śmierci właściciela. Podczas swojego kierownictwa wydał podręcznik do gramatyki hebrajskiej autorstwa Franciszka Stankarta. Po zmianie wyznania drukarnia przeszła w ręce brata Pawła Aszera.
Paweł Aszer Helicze[edytuj | edytuj kod]
Paweł Helicze urodził się w 1517 roku. Po zmianie wyznania przez braci przejął prowadzenie drukarni. Bojkot druków Heliczów spotkał się z interwencją króla Zygmunta I, który 31 grudnia 1539 roku wydał dekret nakazujący gminom żydowskim z Krakowa, Poznania i Lwowa do zakupienia całej produkcji oficyny. Z tej okazji stworzono inwentarz drukarni który wykazał 350 woluminów, obecnie należących do wielkiej rzadkości. Sporządzony inwentarz był pierwszym inwentarzem jakiejkolwiek drukarni hebrajskiej na świecie. Według niej w drukarni wyszło: Machzor (nakład 800 sztuk), Selichot (850), Turim Jacobi ben Aszer (500), Jocerot[1](400), Minhagim (500), 6) Zmirot (200 w większym formacie), Zmirot (300 w mniejszym formacie).
W latach 1540–1541 wydał po niemiecku hebrajskimi czcionkami Nowy Testament Marcina Lutra. W 1543 roku opuścił Kraków i wyjechał do Psiego Pola pod Wrocławiem, gdzie wydał za pomocą czcionek hebrajskich, podręcznik do czytania tekstów niemieckich pt. Elemental oder Lesbüchlein[2] XXXXIII. Następnie przeniósł się do Legnicy by w 1548 roku po wydrukowaniu kontrowersyjnych ulotek opuścić miasto. Jego dalsze losy nie są znane.
Wydane druki[edytuj | edytuj kod]
- Szaarej Dura
- Sefer r Anczel czyli słownik do Pięcioksięgu
- Arba Turim Jakub ben Aszer
- Księga decyzyj Szalom Szachna (zm. 1559)
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Są to utwory związane z pierwszym błogosławieństwem przed Szema
- ↑ Pełny tytuł: Elemental oder Lesebüchlen, doraus meniglich mit guten Grund underwisen wirt, wie man deutsch büchlen, issiven oder Sebdbrire, Schuldbrive, so mit ebreischen oder Jüdischen bucstaben geschriben werden. Auch die Zol, Jar, Monad und anders zu gchörig lesen und verstchen sol. Itzt neulich an tag gegeben. Gedruckt zu Hundsfeld durch paul helicz M. D.
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Barbara Bieńkowska, Elżbieta Maruszak, Książka na przestrzeni dziejów, Warszawa: wyd. Centrum Edukacji Bibliotekarskiej, Informacyjnej i Dokumentacyjnej im. Heleny Radlińskiej, 2005, ISBN 83-88581-21-X, OCLC 69448988.
- Helena Szwejkowska Książka drukowana XV - XVIII wieku, wyd państwowe Wydawnictwo Naukowe, Wrocław 1975
- Majer Bałaban, Pamiętnik Zjazdu Naukowego im. J. Kochanowskiego, Kraków 1931, s. 102-116 Wersja PDF