Dettingen Te Deum

Dettingen Te Deum
Kompozytor

Georg Friedrich Händel

Forma muzyczna

anthem

Czas powstania

17 lipca – koniec lipca 1743

Data premiery

27 listopada 1743

Miejsce premiery

Chapel Royal, Pałac Św. Jakuba Londyn

Dettingen Te Deum D-dur (HWV 283, ChA 25, HHA III/13) – sakralna kompozycja Georga Friedricha Händla napisana w 1743 roku z okazji zwycięstwa wojsk angielskich nad francuskimi w bitwie pod Dettingen. Piąte i ostatnie Te Deum skomponowane przez Georga Friedricha Händla.

Obsada[edytuj | edytuj kod]

  • Soliści: Alt, Tenor, Bas
  • Chór: sopran (I, II), alt, tenor, bas
  • Instrumenty: obój (I, II), fagot, trąbka (I, II, III[1]), kotły, skrzypce (I, II, III), altówka, wiolonczela, kontrabas, organy, basso continuo

Historia[edytuj | edytuj kod]

Na przełomie sierpnia i września 1741 roku[2] Händel komponuje oratorium Messiah (Mesjasz), HWV 56 do tekstu Charlesa Jennensa. Z początkiem listopada 1741 roku Händel opuszcza Londyn i udaje się do Dublina. Charles Jennens, autor libretta Mesjasza, napisał do Edwarda Holdswortha[3]:

„… Po moim przyjeździe do Miasta z wielką przyjemnością dowiedziałem się, że Handel skomponował Oratorium Mesjasz, ale bardzo zmartwiłem się usłyszawszy iż zamiast wykonać je tutaj, pojechał z nim do Irlandii. Mam nadzieję, że usłyszymy je, kiedy wróci…”

13 kwietnia 1742 roku w New Music Hall w Dublinie ma miejsce premiera oratorium Messiah. 9 września 1742 roku Händel wraca do Londynu, gdzie w październiku wykończa partyturę oratorium Samson, HWV 57, skomponowanego rok wcześniej[4].

Początek 1743 roku przyniósł wykonanie Samsona, HWV 57, a w 23 marca miała miejsce londyńska premiera oratorium Messiah, HWV 56 jako A Sacred Oratorio. Z końcem kwietnia 1743 roku zdrowie Händla pogorszyło się. 29 kwietnia Charles Jennens napisał do Edwarda Holdswortha[5]:

„Słyszę, że Handel ma nawrót swojego paraliżu, który dotyka jego Głowy i Mowy. Mówi o spędzeniu roku za granicą, toteż nie możemy się w przyszłym roku spodziewać muzyki…”

Z kolei 4 maja Horace Walpole w liście do Horacego Manna napisał[6]:

„Prawdopodobnie na szczęście nie będziemy mieli żadnej opery w przyszłym roku. Handel miał porażenie i nie może komponować.”

Król Jerzy II, obok syn Wilhelm August, książę Cumberland oraz Robert Darcy, 4. hrabia Holderness podczas bitwy pod Dettingen 27 czerwca 1743 roku, na obrazie Johna Woottona.

Händel odzyskuje jednak siły i w ciągu miesiąca[7] komponuje oratorium Semele, HWV 58. Wkrótce potem przychodzi wiadomość o wielkim zwycięstwie połączonych wojsk brytyjskich, hanowerskich, heskich i austriackich nad wojskami francuskimi w bitwie pod Dettingen[8] 27 czerwca 1743 roku, stoczonej podczas wojny o sukcesję austriacką[9]. Król Jerzy II osobiście dowodził armią[10]. Z okazji zwycięstwa ogłoszono święto narodowe[10] a Händel zaczął komponować uroczyste Te Deum oraz anthem The King shall rejoice. Obydwa utwory znane są dzisiaj jako Dettingen Te Deum, HWV 283 oraz Dettingen Anthem, HWV 265.

Aktywność Händla w 1743 roku:

  • 5 lutego – kończy komponować Koncert organowy A-dur Op.7 Nr 2, HWV 307
  • 18 lutego – premiera oratorium Samson, HWV 57, premiera Koncertu organowego A-dur Op.7 Nr 2, HWV 307
  • 18 marca – wznowienie oratorium L'Allegro, il Penseroso, ed il Moderato, HWV 55 razem z Ode for St. Cecilia's Day (Oda na dzień Św. Cecylii), HWV 76
  • 23 marca – londyńska premiera oratorium Messiah (Mesjasz), HWV 56 jako A Sacred Oratorio
  • 3 czerwca – 4 lipca komponuje oratorium Semele, HWV 58
  • 17 lipca – koniec (29?) lipca komponuje Dettingen Te Deum, HWV 283
  • 30 lipca – 3 sierpnia komponuje Dettingen Anthem, HWV 265
  • 26 sierpnia – 12 września komponuje oratorium Joseph and his Brethren (Józef i jego bracia), HWV 59
  • 27 listopada – wykonanie Dettingen Te Deum, HWV 283 oraz Dettingen Anthem, HWV 265

Próby utworu miały miejsce w Banqueting House, Whitehall. Nie ma wątpliwości, że Dettingen Te Deum, podobnie jak Utrecht Te Deum, miało być wykonane w Katedrze św. Pawła[11]. Utwór został wykonany dopiero 27 listopada 1743 roku Kaplicy królewskiej (Chapel Royal) w Pałacu św. Jakuba (St. James’s Palace) w obecności króla podczas nabożeństwa nie z okazji wspaniałego zwycięstwa a za szczęśliwy powrót króla do Anglii.

Zapożyczenia[edytuj | edytuj kod]

Podczas komponowania swojego Te Deum Händel wykorzystał[12] Te Deum Francesco Antonio Urio. Händel posiadał rękopis utworu Urio[13]. Dwie pozostałe kopie umiejscawiają Te Deum Urio pomiędzy rokiem 1660 a 1682, jednak styl kompozycji sugeruje, że obydwie daty są zbyt wczesne[13]. Händel mógł pozyskać kopię utworu Urio podczas swojego pobytu w Rzymie u kardynała Ottoboniego, któremu Urio dedykował zbiór motetów w 1690 roku, jednak ponad trzydziestoletnia przerwa w wykorzystaniu materiału muzycznego nie jest charakterystyczna dla Händla[13].

Zapożyczenia[14]

Handel Dettingen Te Deum Urio Te Deum
1. We praise thee Laudamus te
2. All the earth Te eternum
3. To thee all angels cry Te gloriosus Apostolorum
4. To thee Cherubim Tibi Cherubim
5. The glorious company/also the holy ghost Te per orbem terrarum
8. When thou hadst overcome Tu devicto mortis aculeo
9. Thou sittest at the right hand Tu ad dexteram Dei sedes
11. We there fore pray thee Tu ergo quaesumus tuis famulis subveni
13. Day by day we magnify thee Dignare, Domine
(13.) and we wroship thy name Per singulos dies benedicimus

Struktura dzieła[15][16]

Nr Wers Tonacja Oznaczenie tempa Głosy Instrumenty
1 1. We praise thee, O God, we acknowledge thee to be the Lord. D-dur Allegro ssatb, A orkiestra
2 2. All the earth doth worship thee, the Father Everlasting. D-dur Allegro A, ssatb orkiestra
3 3. To thee all Angels cry aloud, the Heav'ns and all the Powers therein. h-moll, A-dur Larghetto a piano stb fagot, smyczki
4 4. To thee Cherubim and Seraphim continually do cry,
5. Holy, Holy, Holy,Lord God of Sabaoth.
6. Heaven and earth are full of the Majesty of thy glory.		 D-dur Andante ssatb orkiestra
5 7. The glorious company of the apostles praise thee.
8. The goodly fellowship of the prophets praise thee.
9. The noble army of martyrs praise thee.
10. The holy Church throughout all the world doth acknowledge thee,
11. The Father of an infinite Majesty,
12. thine honourable, true and only Son,
13. also the Holy Ghost the Comforter.		 G-dur


G-dur, h-moll
h-moll		 Andante non presto
Grave (11. the Father...)		 b, sa (7.)
b, at (8.)
b, st (9.)
satb (10.)
ssatb (11.)		 smyczki (oboje i fagoty dublują głosy)
6 14. Thou art the King of Glory, O Christ.
15. Thou art the everlasting Son of the Father.		 D-dur brak oznaczenia tempa B, ssatb trąbki, orkiestra
7 16. When thou tookest upon thee to deliver man,
thou didst not abhor the Virgin's womb.		 A-dur Larghetto e piano un poco B smyczki
8 17. When thou hadst overcome the sharpness of death
thou didst open the Kingdom of Heaven to all believers. 		g-moll, d-moll
D-dur		 Grave
Allegro		 ssatb
ssatb		 smyczki
orkiestra
9 18. Thou sittest at the right hand of God in the glory of the Father.
19. We believe that thou shalt come to be our Judge.		 B-dur
B-dur, g-moll		 Andante
Adagio		 atb[17] oboje, smyczki
basso continuo, trąbki
10 (Symphony.) D-dur Adagio – trąbka I, II
11 20. We therefore pray thee, help thy servants,
whom thou hast redeemed with thy precious blood.		 g-moll Largo ssatb,
ss		 basso continuo
bez akompaniamentu
12 21. Make them to be numbered with thy Saints in glory everlasting.
22. O Lord, save thy people and bless thine heritage.
23. Govern them and lift them up for ever.		 B-dur, g-moll Largo ssatb oboje, fagoty, smyczki
13 24.Day by day we magnify thee.
25. And we worship thy Name ever world without end.		 D-dur Allegro, non presto ssatb trąbki, orkiestra
orkiestra
14 26. Vouchsafe, O Lord : to keep us this day without sin.
27. O Lord, have mercy upon us have mercy upon us.
28. O Lord, let thy mercy lighten upon us as our trust is in thee.		 h-moll
e-moll
h-moll		 Largo e piano B smyczki
15 29. O Lord, in thee have I trusted let me never be confounded. D-dur Andante A, ssatb orkiestra

Objaśnienia:
Soliści: A – alt, T – tenor, B – bas,
Chór: s – sopran, a – alt, t – tenor, b – bas,
Orkiestra – obój (I, II), fagot, trąbka (I, II, III), kotły, skrzypce (I, II, III), altówka, wiolonczela, kontrabas, organy, basso continuo.

Opracowania[edytuj | edytuj kod]

Na przełomie lat 1828/29 Carl Friedrich Zelter, propagator dzieł Georga Friedricha Händla, poprosił Felixa Mendelssohna o przygotowanie opracowania[18] (w niemieckim tłumaczeniu Zeltera) Dettingen Te Deum[19]. Mendelssohn dodał w swojej instrumentacji flet, klarnet i róg[20] dla wzmocnienia i nadania większego kolorytu dźwiękowego charakterystycznego dla okresu wczesnoromantycznego[19]. W związku z przełożeniem wykonania Te Deum na styczeń 1831 roku, Mendelssohn nie usłyszał go, gdyż był w tym czasie w Rzymie. Mendelssohn włączył Dettingen Te Deum na stałe do swoich koncertów, wykonując je m.in. 25 czerwca 1840 z okazji czterechsetnej rocznicy sztuki drukarskiej[21] i zarazem rocznicy wyznania augsburskiego (1530)[22], które były razem obchodzone w Lipsku[19].

Pisownia[edytuj | edytuj kod]

W języku polskim nazwę kompozycji przyjęło się podawać jako Dettingen Te Deum, zostawiając wersję angielską pisowni. Niemiecka wersja przymiotnikowa Dettinger Te Deum (Dettingenckie Te Deum), nie jest używana w Polsce, w przeciwieństwie do Te Deum skomponowanego przez Händla z okazji pokoju w Utrechcie, gdzie spotykamy zarówno formę rzeczownikową Utrecht Te Deum jak i przymiotnikową Utrechckie Te Deum.

Nagrania[edytuj | edytuj kod]

  1. Handel – Dettingen Te Deum, Dettingen Anthem – Christopher Tipping – alt, Harry Christophers – tenor, Michael Pearce – bas, Stephen Varcoe – bas, Choir of Westmintser Abbey, The English Concert (Trevor Pinnock), Simon Preston, dyr., ARCHIV, 1984, CD, DDD, 410 647-2
  2. Handel – Dettingen Te Deum, Dixit Dominus – Lena Lootens – sopran, Roberta Invernizzi – sopran, Gloria Banditelli – alt, Marco Beasley – tenor, Antonio Abete – bas, Coro della Radio Svizzera, Ensemble Vanitas – Diego Fasolis, dyr., nagranie live, Arts Music, 2007, CD, DDD, 47560-2
  3. Handel – Dettingen Te Deum, Zadok the Priest, Organ Concerto No 14 – Christopher Lowrey – kontratenor, robin Firth – tenor, Neal Davies – bas, The Choir of Trinity College, Cambridge, Academy of Ancient Music, Richard Marlow – organy, Stephen Layton, dyr., Hyperion Records, 2008, CD, DDD, CDA67678
  4. Handel – Dettingen Te Deum, Te Deum in A major – Dorothee Mields – sopran, Ulrike Andersen – alt, Mark Wilde – tenor, Chris Dixon – bas, Alsfelder Vokalensemble, Concerto Polacco, Wolfgang Helbich, dyr. NAXOS, 2001, CD, DDD, 8.554753
  5. Georg Friedrich Händel – Dettinger Te Deum (version by Mednelssohn Bartholdy), Luigi Cherubini – Chant sur la mort de Joseph Haydn, Carus, 2009, CD, DDD, 83.358

Zobacz też[edytuj | edytuj kod]

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ W partyturze określana jako principale.
  2. ↑ Händel skomponował oratorium Messiah (Mesjasz), HWV 56 w ciągu 24 dni od 22 sierpnia do 14 września 1741. Christopher Hogwood – Händel, Astraia, Kraków 2009, s. 358.
  3. ↑ Christopher Hogwood – Händel, Astraia, Kraków 2009, s. 205.
  4. ↑ Händel skomponował oratorium Samson, HWV 57 w ciągu miesiąca od 29 września do 29 października 1741, 12 października 1742 roku wykończył partyturę, naszkicowanego rok wcześniej oratorium. Christopher Hogwood – Händel, Astraia, Kraków 2009, s. 358-359.
  5. ↑ Donald Burrows – Handel, Oxford University Press, 1994, s. 271-272; Christopher Hogwood – Händel, Astraia, Kraków 2009, s. 223; Stephen Pettitt – Haendel, PWN, Oficyna Wydawnicza Atena, Warszawa-Poznań, 1995, s.80.
  6. ↑ Donald Burrows – Handel, Oxford University Press, 1994, s. 272; Christopher Hogwood – Händel, Astraia, Kraków 2009, s. 223.
  7. ↑ Händel skomponował oratorium Semele, HWV 58 od 3 czerwca do 4 lipca 1743 roku.
  8. ↑ Obecnie Karlstein nad Menem w Bawarii.
  9. ↑ Wojnę o sukcesję austriacką zakończył Pokój w Akwizgranie (1748). Z tej okazji Händel skomponował suitę Music for the Royal Fireworks, HWV 351.
  10. ↑ a b Christopher Hogwood – Händel, Astraia, Kraków 2009, s. 224.
  11. ↑ Donald Burrows – Handel, Oxford University Press, 1994, s. 326.
  12. ↑ Händel wykorzystał fragmenty Te Deum Francesco Antonio Urio również podczas komponowania oratoriów: Saul, HWV 53 oraz Israel in Egypt, HWV 54;The New Grove Dictionary of Music and Musicians, tom.12, s.466; Händel-Händbuch, Band 2, VEB Deutscher Verlag fur Musik Leipzig, 1984, s.151, 164.
  13. ↑ a b c Donald Burrows – Handel and the English Chapel Royal, Oxford University Press, 2008, s. 393.
  14. ↑ Händel-Händbuch, Band 2, VEB Deutscher Verlag fur Musik Leipzig, 1984, s.768
  15. ↑ Händel-Händbuch, Band 2, VEB Deutscher Verlag fur Musik Leipzig, 1984, s.763-767
  16. ↑ Donald Burrows – Handel and the English Chapel Royal, Oxford University Press, 2008, s. 390-391.
  17. ↑ D. Burrows podaje, że ta część nie jest dla solistów, lecz być może była dla nich przeznaczona. Donald Burrows – Handel and the English Chapel Royal, Oxford University Press, 2008, s. 391. W II tomie Händel-Händbuch część ta oznaczona jest jako Nr 9. Trio na Alt, Tenor, Bas, co potwierdza przypuszczenie D. Burrowsa. Händel-Händbuch, Band 2, VEB Deutscher Verlag fur Musik Leipzig, 1984, s.765
  18. ↑ Mendelssohn opracował również inne utwory Händla, m.in.: oratorium Israel in Egypt, HWV 54 oraz maskę Acis and Galatea HWV 49, jak również ustępy organowe w oratorium Solomon, HWV 67 i chóry w oratorium Messiah, HWV 56; The New Grove Dictionary of Music and Musicians, tom.12, s.156; Händel-Händbuch, Band 2, VEB .
  19. ↑ a b c Dorothea Schröder – tekst w książeczce Georg Friedrich Händel – Dettinger Te Deum (version by Mednelssohn Bartholdy), 2009, Carus, 83.358, s.7.
  20. ↑ Händel znał oczywiście te instrumenty i często stosował w innych utworach; skomponował m.in. Uwerturę D-dur na dwa klarnety i róg, HWV 424 (1740/41); dwa flety i flet picolo wykorzystał w masce Acis and Galatea HWV 49a (1718), cztery rogi występują w składzie orkiestry opery Giulio Cesare in Egitto, HWV 17 (1724).
  21. ↑ Uznaje się, że w 1440 roku w Strasburgu Johannes Gutenberg odkrył i udoskonalił sekrety drukarstwa; w 1450 roku zaczyna działać prasa drukarska – często ten rok jest uznawany za datę wynalezienia druku.
  22. ↑ Wyznanie augsburskie zostało ogłoszone na sejmie Rzeszy w Augsburgu 25 czerwca 1530 roku.

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

  • Donald Burrows – Handel, Oxford University Press, 1994.
  • Donald Burrows – Handel and the English Chapel Royal, Oxford University Press, 2008.
  • Christopher Hogwood, Händel, Barbara Świderska (tłum.), Kraków: Astraia, 2009, ISBN 978-83-60569-48-1, OCLC 750835680.
  • Stephen Pettitt – Haendel, PWN, Oficyna Wydawnicza Atena, Warszawa-Poznań, 1995.

Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Dettingen_Te_Deum&oldid=73139162”