Czesław Lewicki
| Data i miejsce urodzenia | 26 kwietnia 1906 |
|---|---|
| Data i miejsce śmierci | 16 marca 1979 |
| Zawód, zajęcie |
Czesław Lewicki (ur. 26 kwietnia 1906 w Mołczanach na Podolu[1][2], zm. 16 marca 1979 w Warszawie) – polski pedagog, kompozytor i dyrygent. Otrzymał tytuł Sprawiedliwy wśród Narodów Świata za swoją działalność związaną z ratowaniem kompozytora Władysława Szpilmana podczas Holokaustu.
Życiorys[edytuj | edytuj kod]
Okres II RP[edytuj | edytuj kod]
W 1935 ukończył Konserwatorium Warszawskie, gdzie studiował m.in. u Waleriana Bierdiajewa[2][3]. Od 1935 do 1938 pracował w Wilnie jako dyrygent orkiestry symfonicznej i chóru, a także wykładowca Konserwatorium Muzycznego im. Karłowicza[2][3]. W Wilnie występował także jako dyrygent koncertów orkiestry symfonicznej Rady Zrzeszeń Artystycznych i Wileńskiej Orkiestry Symfonicznej[3].
W sierpniu 1938 był dyrygentem orkiestry Polskiego Baletu Reprezentacyjnego podczas jej występów w Niemczech i na Łotwie[2]. W 1938 wyjechał z Polski, aby studiować muzykę w Paryżu[2]. Powrócił do Polski przed wojną; do jej wybuchu był jednym z dyrygentów Orkiestry Symfonicznej Polskiego Radia[3].
II wojna światowa[edytuj | edytuj kod]
W połowie lutego 1943, podczas powstania w getcie warszawskim, kolega Lewickiego z Polskiego Radia, kompozytor pochodzenia żydowskiego Władysław Szpilman, pracował poza gettem. Udało mu się skontaktować ze swoim przyjacielem i kolegą z Radia, aktorem Andrzejem Boguckim, który odebrał go z pracy i przemycił do własnego mieszkania. Bogucki wraz z żoną Janiną przez dwa tygodnie ukrywali Szpilmana w swoim mieszkaniu. Następnie 27 lutego przeniesiono go do kawalerki Lewickiego na Mokotowie (ul. Puławska 83), gdzie przebywał przez kolejne pięć miesięcy. Lewicki regularnie odwiedzał mieszkanie, przynosząc Szpilmanowi żywność i inne potrzebne rzeczy[4][5][6]. Szpilman opisał Lewickiego jako „bliskiego przyjaciela”[7].
Lewicki działał także w polskim ruchu oporu (Armia Krajowa) i był poszukiwany przez Gestapo. W zębach nosił pigułkę samobójczą. W czerwcu poradził Szpilmanowi opuszczenie mieszkania w obawie, że Niemcy mogą go szukać w tym mieszkaniu (Szpilman zdecydował się tam pozostać do czasu, gdy sytuacja zmusiła go do opuszczenia go, co nastąpiło 12 sierpnia)[5][6]. Niektóre źródła podają, że Lewicki miał żonę Helenę, która również pomagała Szpilmanowi[8][9], choć inne źródło podaje, że Lewicki ożenił się dopiero po wojnie[5]. Szpilman przebywał w mieszkaniu Heleny po incydencie z 12 sierpnia[9][10].
W 1944 Lewicki wziął udział w Powstaniu Warszawskim pełniąc służbę, w stopniu chorążego, w Szefostwie Żandarmerii Kwatery Głównej Okręgu Warszawskiego AK i posługując się pseudonimem „Sar”[5][11].
.jpg)
W filmie Pianista z 2002 roku część historii Lewickiego została wpleciona w historię Marka Gębczyńskiego[12]. W tym filmie pojawia się także mieszkanie Lewickiego, choć w niewłaściwej lokalizacji[13].
PRL[edytuj | edytuj kod]
Po wojnie pracował w Polskim Radiu i Telewizji w Warszawie, pełniąc rolę m.in. dyrektora, kierownika i redaktora muzycznego[2]. W 1946 został dyrektorem Rozgłośni Polskiego Radia Warszawa II. Dalej, choć sporadycznie, występował jako dyrygent koncertów symfonicznych. W latach późniejszych pracował w Przedsiębiorstwie Państwowym Film Polski. W 1954/1955[14] został doradcą muzycznym Centralnego Urzędu Kinematografii. Około 1964 był kierownikiem muzycznym Telewizji Warszawskiej[3].
23 maja 1978 Janina i Andrzej Boguccy oraz Czesław Lewicki zostali uznani przez Yad Vashem za Sprawiedliwych wśród Narodów Świata[15]. Należeli do około trzydziestu nieżydowskich Polaków zaangażowanych w pomoc Szpilmanowi w czasie wojny[16].
Lewicki zmarł 16 marca 1979 w Warszawie[1][2].
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ a b Czesław Lewicki, [w:] Encyklopedia teatru polskiego (osoby). [dostęp 2023-10-07].
- ↑ a b c d e f g Edward Csató, Almanach sceny polskiej, Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe., 1981, s. 232, ISBN 978-83-221-0173-5 [dostęp 2023-10-07] (pol.).
- ↑ a b c d e Leon Tadeusz Błaszczyk, Dyrygenci polscy i obcy w Polsce, działający w XIX i XX wieku, Polskie Wyd. Muzyczne, 1964, s. 165 [dostęp 2023-10-08] (pol.).
- ↑ „Lewicki Czesław”. The Righteous Among The Nations Database.
- ↑ a b c d „Tata uratował pianistę”. Dziennik Zachodni. 2002.
- ↑ a b Dzierzbicka, Katarzyna (2015). „Szpilman: dwa lata w ukryciu” (PDF). Pamięc i Sprawiedliwość. 1 (34): 62–65.
- ↑ Władyslaw Szpilman, The Pianist, Orion, 8 grudnia 2011, s. 108, ISBN 978-1-78022-268-4 [dostęp 2023-10-07] (ang.).
- ↑ In Memory of Władysław Szpilman [online], Żydowski Instytut Historyczny [dostęp 2023-10-07] (ang.).
- ↑ a b Nowa Panorama Literatury Polskiej » WŁADYSŁAW SZPILMAN (1911-2000) [online], nplp.pl [dostęp 2023-10-07].
- ↑ Internetowa baza danych i mapa getta warszawskiego – Osoby – L – Lewicka-Malinowska Helena (Lewicka) [online], getto.pl [dostęp 2023-10-07].
- ↑ Powstańcze Biogramy – Czesław Lewicki [online], www.1944.pl [dostęp 2023-10-07] (pol.).
- ↑ „Tata uratował pianistę”. Dziennik Zachodni. 2002.
- ↑ Dzierzbicka, Katarzyna (2015). „Szpilman: dwa lata w ukryciu” (PDF). Pamięc i Sprawiedliwość. 1 (34): 62–65.
- ↑ III. Działalność Zarządu Głównego - Działalność Prezydium - 11/ Stosunki z Filmem Polskim., [w:] Sprawozdanie z działalności Zarządu Głównego Związku Kompozytorów Polskich za okres od 26.IV.1954 do 4.VI.1955 roku [maszynopis – dostępny skan], CENTRUM ARCHIWISTYKI SPOŁECZNEJ, 1955, s. 20 [dostęp 2023-10-08] (pol.).
- ↑ „Lewicki Czesław”. The Righteous Among The Nations Database.
- ↑ François Guesnet, Benjamin Matis, Antony Polonsky, Polin: Studies in Polish Jewry Volume 32: Jews and Music-Making in the Polish Lands, Liverpool University Press, 14 stycznia 2020, s. 222, ISBN 978-1-78962-823-4 [dostęp 2023-10-07] (ang.).