Chyżne
| wieś | |
 Kościół w Chyżnem | |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Powiat | |
| Gmina | |
| Wysokość | 649 m n.p.m. |
| Liczba ludności (2021) | 1129 |
| Strefa numeracyjna | 18 |
| Kod pocztowy | 34-481[2] |
| Tablice rejestracyjne | KNT |
| SIMC | 0428904 |
Położenie na mapie gminy Jabłonka  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa małopolskiego  | |
Położenie na mapie powiatu nowotarskiego  | |
 49°25′33″N 19°40′26″E/49,425833 19,673889[1] | |
Chyżne (węg. Chizsne, słow. Chyžné) – wieś łańcuchowa w Polsce położona w województwie małopolskim, w powiecie nowotarskim, w gminie Jabłonka[3].
W roku 2021 we wsi mieszkało 1129 osób, z czego 52,8% mieszkańców stanowiły kobiety, a 47,2% mężczyźni[3].
W latach 1954-1961 wieś należała i była siedzibą władz gromady Chyżne, po jej zniesieniu w gromadzie Jabłonka. W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa nowosądeckiego. Miejscowość położona jest w regionie geograficznym Kotlina Orawska i historyczno-etnograficznym Orawa[4].
Od czasu swego powstania, aż do roku 1918 wieś była częścią. Była jednak zamieszkiwana przez ludność polską. Według spisu z 1910 Polacy stanowili 92,5% ogółu mieszkańców (1197 osób). Po rozpadzie Austro-Węgier, 5 listopada 1918 r., wieś została przyłączona do Polski. 28 listopada 1918 r. Dekretem Tymczasowego Naczelnika Państwa Józefa Piłsudskiego, przyjętym przez rząd ludowy Jędrzeja Moraczewskiego zarządzone zostały tu wybory powszechne do Sejmu Ustawodawczego na dzień 26 stycznia 1919 r. Przynależność do Polski potwierdziło 31 grudnia 1918 r. polsko-czechosłowackie porozumienie zawarte w tej wsi wyznaczające przebieg tymczasowej granicy wprost od Babiej Góry do Tatr. Jednakże 13 stycznia 1919 r. na skutek sfingowanego rozkazu naczelnego wodza Sił Sprzymierzonych gen. Ferdynanda Focha, Wojsko Polskie otrzymało nakaz wycofania się z tego terenu i w jego miejsce wkroczyło wojsko czechosłowackie. 27 września 1919 r. Rada Ambasadorów zapowiedziała przeprowadzenie tu plebiscytu, i wiosną 1920 r. teren plebiscytowy (całość Górnej Orawy) znalazł się pod kontrolą Międzysojuszniczej Komisji Rządzącej i Plebiscytowej, ale do plebiscytu nie doszło. Decyzją Rady Ambasadorów z 28 lipca 1920 r. wieś powróciła w granice państwa polskiego[5][6]. Od 21 listopada 1939 r. do początku 1945 była okupowana przez Słowację[7]. Po wojnie wróciła do Polski, choć jeszcze w 1946 strona polska oferowała ją do wymiany wraz z innymi miejscowościami w zamian za Jaworzynę Tatrzańską[8].
We wsi znajdowało się przejście graniczne na Słowację Chyżne – Trstená, przez które od początku lat 70.[9] do połowy lat 80. przechodziła droga międzynarodowa T7, łącząca Kraków z Budapesztem, następnie zastąpiona przez drogę krajową nr 7[10] i trasę europejską E77. Po przystąpieniu Polski do Układu Schengen granica jest otwarta.
W Chyżnem urodził się Jan Szkodoń, polski duchowny katolicki, biskup krakowski.
We wsi jest używana gwara orawska, zaliczana przez polskich językoznawców jako gwara dialektu małopolskiego języka polskiego[11], przez słowackich zaś jako gwara przejściowa polsko-słowacka[12].
Zobacz też[edytuj | edytuj kod]
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 17079
- ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2022, s. 162 [zarchiwizowane 2022-10-26].
- ↑ a b Wieś Chyżne w liczbach [online], Polska w liczbach, 2021 [dostęp 2023-08-28] (pol.).
- ↑ Jerzy Kondracki: Geografia regionalna Polski. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1998. ISBN 83-01-12479-2.
- ↑ Jerzy M. Roszkowski: „Zapomniane Kresy” Spisz, Orawa, Czadeckie w świadomości i działaniach Polaków 1895-1925. Nowy Targ: Powiatowe Centrum Kultury w Nowym Targu, 2018. ISBN 978-83-930675-4-1..
- ↑ Małgorzata Liśkiewicz: Orawa 1918-1924. Lipnica Wielka: Stowarzyszenie Lipnica Wielka na Orawie, 2020. ISBN 978-83-960626-0-4..
- ↑ Jerzy M. Roszkowski, Wojciech Lorencowicz (1896-1952): z urodzenia Spiszak, z wyboru Orawianin z przekonania Polak, „Prace Pienińskie”, 26, 2016, s. 13–19.
- ↑ Uwagi do zagadnienia granicy polsko-czechosłowackiej, Nr 26, 1946, styczeń 24, w: Renata Pysiewicz-Jędrusik, Andrzej Pustelnik, Beata Konopska: Granice Śląska. Wrocław: Wydawnictwo Rzeka, 1998, s. 92–96. ISBN 83-906558-4-5.
- ↑ Mapa samochodowa Polski 1:1 000 000, wyd. dziesiąte, Warszawa: Państwowe Przedsiębiorstwo Wydawnictw Kartograficznych, 1971.
- ↑ Uchwała nr 192 Rady Ministrów z dnia 2 grudnia 1985 r. w sprawie zaliczenia dróg do kategorii dróg krajowych (M.P. z 1986 r. nr 3, poz. 16)
- ↑ Stanisław Dubisz, Halina Karaś, Nijola Kolis: Dialekty i gwary polskie. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1995, s. 93-94. ISBN 83-214-0989-X.
- ↑ Júlia Dudášová-Kriššáková, Goralské nárečia z pohľadu súčasnej slovenskej jazykovedy, Prešov: Vydavateľstvo Prešovskej univerzity v Prešove, 2016, s. 24-29, ISBN 978-80-555-1714-8 (słow.).
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Małgorzata Liśkiewicz: Orawa 1918–1924. Skąd przybywamy, kim jesteśmy. Lipnica Wielka: Stowarzyszenie Lipnica Wielka na Orawie 2020. ISBN 978-83-960626-0-4.
- Jerzy M. Roszkowski: „Zapomniane Kresy” Spisz, Orawa, Czadeckie w świadomości i działaniach Polaków 1895-1925, Nowy Targ: Powiatowe Centrum Kultury w Nowym Targu, 2018 ISBN 978-83-930675-4-1.
| Wsie | |
|---|---|
| Osada | |
| Integralne części wsi |
|
