Chengdu J-10
 | |
| Dane podstawowe | |
| Państwo | |
|---|---|
| Producent | Chengdu Aircraft Industry Corporation |
| Typ | |
| Konstrukcja | konstrukcja półskorupowa ze stopów aluminium, podwozie trójkołowe, wysuwane hydraulicznie |
| Załoga | 1 (samoloty treningowe – 2) |
| Historia | |
| Data oblotu | 1996 |
| Lata produkcji | od 2003 |
| Dane techniczne | |
| Napęd | jeden silnik odrzutowy |
| Wymiary | |
| Rozpiętość | 11,34 m |
| Długość | 16,47 m |
| Wysokość | 4,73 |
| Powierzchnia nośna | 45,56m2 |
| Masa | |
| Własna | 9920 kg |
| Startowa | 19 295 kg |
| Uzbrojenia | 5500 kg |
| Zapas paliwa | 4500 l (dodatkowo 4000 l w opcjonalnych zewnętrznych zbiornikach) |
| Osiągi | |
| Prędkość maks. | 2.0 Ma |
| Prędkość przelotowa | 1,2 Ma |
| Prędkość wznoszenia | 290 m/s |
| Pułap | 18 km |
| Dane operacyjne | |
| Uzbrojenie | |
| dwulufowe działko 23 mm rakiety powietrze-powietrze, bomby o masie do 4500 kg[1] | |
| Użytkownicy | |
| Chińska Republika Ludowa, Pakistan | |
| Rzuty | |
 | |
Chengdu J-10 (Jian-10; chiń. upr. 歼十; chiń. trad. 殲十; pinyin Jiān shí) – chiński współczesny naddźwiękowy myśliwiec wielozadaniowy. Jednosilnikowy dolnopłat w układzie aerodynamicznym "kaczka". W grudniu 2006 r. nazwany "Dziarski Smok" (ang. Vigorous Dragon)[2].
Historia i rozwój[edytuj | edytuj kod]
Założenia projektu[edytuj | edytuj kod]
Prace nad nowoczesnym chińskim myśliwcem rozpoczęto w zakładach Chengdu Aircraft Industry Corporation w Chengdu oraz Instytucie 611 w 1984 roku, z wykorzystaniem doświadczeń z wcześniejszego niezrealizowanego projektu J-9[3]. Z uwagi jednak na skrytość chińskich programów zbrojeniowych, wiele faktów dotyczących powstania, produkcji i służby J-10 nie jest pewna i oparta jest w dużej mierze na spekulacjach, a oficjalne informacje nie zawsze są wiarygodne[3]. Początkowa konfiguracja przewidywała samolot w układzie "kaczka" zbliżony do Mirage 2000, lecz z usterzeniem przednim[4]. Przyjmuje się, że na ostateczny kształt samolotu miała wpływ współpraca z Izraelem i przekazanie Chinom projektu zarzuconego myśliwca IAI Lawi, do którego J-10 jest bardzo podobny i ma ten sam układ aerodynamiczny, lecz jest większy[4]. Oficjalnie jednak fakt kooperacji nie został potwierdzony[3]. Song Wencong (obecny dyrektor projektu) odrzuca wszelkie spekulacje twierdząc, że konstrukcje opracowano na podstawie wcześniejszych prac nad J-9. Podkadłubowy regulowany wlot powietrza, różniący się od stałego wlotu w Lavi, został opracowany przy współpracy ze specjalistami rosyjskimi z OKM MiG[4].
Problemy projektu[edytuj | edytuj kod]
Na początku lat osiemdziesiątych wstrzymano prace na rzecz uruchomienia produkcji J-7C (licencyjny MiG-21MF). Kolejnym problemem było dobranie jednostki napędowej, wzorem dla silnika WS-10 miał być cywilny amerykański CFM 56, jakie zakupiono w 1982 roku[5]. Program budowy tego silnika nie przebiegał zgodnie z planem, co na przełomie lat osiemdziesiątych i dziewięćdziesiątych opóźniło prace rozwojowe. Po ociepleniu się stosunków między Chinami i Rosją możliwy stał się zakup Su-27. Zakup nowoczesnego myśliwca za granicą pozwolił na przesunięcie konieczności opracowania własnej konstrukcji i ulepszenie Chengdu J-10. Kolejną zaletą polepszenia stosunków chińsko-rosyjskich była możliwość zakupu silników Lulka-Saturn AL-31F (w wersji AL-31FN)[4]. Pierwsze silniki dotarły do Chin w 1997 roku[2]. Problemem była większa masa oraz rozmiary nowego silnika, co spowodowało konieczność zmian konstrukcyjnych. W latach dziewięćdziesiątych pojawił się trend na samoloty wielozadaniowe, tak więc zespół musiał rozpocząć modyfikacje idące w kierunku rozszerzenia możliwości samolotu. W 1991 roku powstała pełnowymiarowa makieta samolotu, jednakże w nieostatecznej konfiguracji[4].
Pierwsze loty[edytuj | edytuj kod]
Prawdopodobnie pierwszym prototypem był samolot 1001 (numer boczny 01). Według amerykańskiego wywiadu, pierwszy lot odbył się w połowie 1996 roku, jednak problemy z konstrukcją spowodowały przerwanie prób (w 1997 roku jeden z dwóch prototypów miał ulec katastrofie)[6]. W kolejnym prototypie 1003 (los 1002 nieznany) wprowadzono modyfikacje, jego napęd stanowił AL-31FN. Samolot został oblatany 23 marca 1998 roku[2] i został oficjalnie nazwany pierwszym prototypem. Samolot 1004 przeznaczono do prób awioniki (pierwszy lot 1998). Prototyp 1006 przeznaczony został do prób uzbrojenia. Powstały jeszcze samoloty o numerach 1013 i 1016, które służyły do zintegrowania awioniki. W sierpniu 2003 (według innych danych, w 2005) przeprowadzono pierwsze próby uzupełniania paliwa w locie[7]. Pierwsze zdjęcia samolotu ujawniono w 2001 roku, a oficjalnie ujawniono jego istnienie i nadano mu nazwę "Dziarski Smok" 29 grudnia 2006 r[2].
Samoloty seryjne[edytuj | edytuj kod]
Produkcja seryjna rozpoczęła się na przełomie 2002 i 2003 roku w Zakładach Lotniczych nr 132 w Chengdu, produkcję na pełną skalę rozpoczęto w 2005 roku, jednak była ona stosunkowo niewielka. W 2012 roku poinformowano o uruchomieniu drugiej linii produkcyjnej i osiągnięciu możliwości produkcji 40 samolotów rocznie[2]. Pierwsza seria produkcyjna liczyła około pięćdziesięciu samolotów, na co wskazuje liczba dostarczonych silników AL-31FN. Do końca 2006 roku zbudowano około stu maszyn. ChRL zamówiła łącznie trzysta J-10A. W 2012 roku półoficjalnie poinformowano o wyprodukowaniu 120 samolotów[2].
Wersje[edytuj | edytuj kod]
- J-10A – podstawowa wersja myśliwska
- J-10S – dwumiejscowa wersja szkolno-bojowa, oblatana wg niektórych informacji 26 grudnia 2003 r.[8]
- J-10AY i J-10SY – spekulatywne oznaczenie jedno- i dwumiejscowych samolotów zespołu akrobacyjnego 1 Sierpnia, ze zdemontowaną częścią wyposażenia[8]
- J-10AH – spekulatywne oznaczenie samolotów lotnictwa marynarki[7]
- J-10B – zmodernizowana wersja myśliwska z innym chwytem powietrza, spłaszczonym nosem kadłuba, głowicą optroniczną przed kabiną, inną stacją radiolokacyjną, wyższym statecznikiem. Oblatana 27 grudnia 2008 r[9]. Od 2011 roku stosowane są silniki WS-10B[9]
Dotychczasowa służba[edytuj | edytuj kod]
Na początku roku 2003 J-10 trafiły do 3 Doświadczalnego Pułku Lotniczego w Chengdu i 13 Pułku Prób Liniowych w Cangzhou-Canxian[2]. W 2003 roku zostały zaprezentowane najwyższej kadrze dowódczej. Ujawniono jednak później, że w lutym 2003 roku przekazano wojsku jedynie pięć przemalowanych prototypów[2]. Pierwszą liniową jednostką został 13 lipca 2004 roku 131. Pułk Lotnictwa Myśliwskiego w Mengazi. Do końca 2006 roku jednostka ta przyjęła trzydzieści dwie etatowe maszyny. J-10 trafiły również do 130. Pułku Lotnictwa Myśliwskiego i 3. Pułku Lotnictwa Myśliwskiego. W 2013 roku identyfikowano 8 pułków używających J-10, w tym pułk 4. Dywizji Lotnictwa Marynarki Wojennej[10].
W 2022 roku ujawniono pierwsze zamówienie zagraniczne na samoloty ze strony Pakistanu[11].
Opis techniczny[edytuj | edytuj kod]
J-10 to wielozadaniowy samolot myśliwski w układzie „kaczka” wykonany głównie ze stopów aluminium.
Kadłub: konstrukcja półskorupowa[12], z podłużnicami i wręgami oraz pracującym pokryciem. Materiałem konstrukcyjnym prawdopodobnie są głównie stopy aluminium, z niewielkim udziałem tytanu i kompozytów[12]. Prostokątny, regulowany wlot powietrza umieszczony pod kadłubem. W przedniej części znajduje się stacja radiolokacyjna, następnie kokpit, dalej wyposażenie elektroniczne, za wlotem powietrza znajduje się komora podwozia przedniego. W części środkowej umieszczone są zbiorniki paliwa, kanał doprowadzający powietrze do silnika i wnęki podwozia głównego. Na końcu znajduje się silnik kończący się dyszą wylotową.
Skrzydło: przejście między kadłubem a skrzydłem jest wyprofilowane. Skrzydło ma kształt podwójnej delty. Na krawędzi natarcia zewnętrznej części skrzydła znajdują się sloty, a na krawędzi spływu umieszczone są lotki i klapy.
Usterzenie: maszyna ma stosunkowo duże przednie poziome usterzenie płytowe. Statecznik pionowy o dużej powierzchni ma antenę informującą o opromieniowaniu przez radar, umieszczoną w dolnej jego części. W szerszej tylnej części statecznika znajduje się pojemnik spadochronu hamującego i jeszcze jedna antena system ostrzegawczego.
Podwozie: trójpodporowe, z tylnym podwoziem głównym, chowane hydraulicznie do kadłuba[5]. Przedni wózek podwozia dwukołowy, koła wyposażone w hamulce tarczowe i system zapobiegania poślizgowi.
Silnik: Początkowo napęd J-10 miał stanowić rozwijany razem z samolotem silnik WS-10, który bazował na CFM 56. Jednak rozwój silnika zahamowały liczne problemy i Chińczycy nie zdążyli zbudować go na czas. W przyszłości planuje się zastosować WS-10A Taihang, który ma być oparty na AL-31F. Ciąg tego silnika wynosić ma 110 kN. Ze względu na opóźnienia projektu WS-10 musiano zastosować inną jednostkę napędową, okazał się nią rosyjski silnik Lulka-Saturn AL-31FN który różni się od AL-31F tym, że ma inaczej umieszczone skrzynki agregatów (pod, a nie nad turbiną)[4]. Ciąg normalny wynosi 67 kN, maksymalny z dopalaczem 122 kN, stopień dwuprzepływowości wynosi 0,53[12].
Zbiorniki paliwa w kadłubie mieszczą ok. 4500 litrów paliwa, plus ok. 4200 litrów w dodatkowych zewnętrznych zbiornikach (ok. 800 l w podkadłubowym i po ok. 1700 l w dwóch podskrzydłowych)[12].
Wyposażenie: stacja radiolokacyjna bazująca na rosyjskim radarze Żuk (prawdopodobnie eksportowej wersji Żuk-10PD)[13]. Stacja Żuk-10PD może wykrywać cele w odległości ok. 140 km, może śledzić 24 cele i naprowadzać na 4 rakiety[13].
Uzbrojenie stałe stanowi dwulufowe działko 23 mm Typ 23-2 (kopia radzieckiego GSz-23Ł) umieszczone pod kadłubem po lewej stronie[14]. Samolot posiada 11 belek do podwieszania uzbrojenia i wyposażenia oraz zbiorników paliwa: 6 pod skrzydłami i 5 pod kadłubem[14]. Stosowane są pociski kierowane powietrze-powietrze: bliskiego zasięgu PL-8 samonaprowadzane na podczerwień (kopia izraelskich Python 3), średniego zasięgu PL-11 naprowadzane półaktywnie radarowo (kopia włoskich Aspide-1, będących rozwinięciem AIM-7H) i nowsze średniego zasięgu PL-12[15]. Z uzbrojenia powietrze-ziemia stosowane są klasyczne bomby wagomiaru 250-500 kg (największa udokumentowana na zdjęciach liczba to 10 bomb 250 kg), bomby kierowane laserowo 500 kg i niekierowane pociski rakietowe 90 mm w siedmioprowadnicowych wyrzutniach[1].
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ a b Szulc 2013 ↓, s. 71.
- ↑ a b c d e f g h Szulc 2013 ↓, s. 58.
- ↑ a b c Szulc 2013 ↓, s. 56.
- ↑ a b c d e f Szulc 2013 ↓, s. 57.
- ↑ a b Szulc 2013 ↓, s. 68.
- ↑ Szulc 2013 ↓, s. 57-58.
- ↑ a b Szulc 2013 ↓, s. 62.
- ↑ a b Szulc 2013 ↓, s. 61.
- ↑ a b Szulc 2013 ↓, s. 62-63.
- ↑ Szulc 2013 ↓, s. 58-60.
- ↑ Tomasz Szulc. Zhuhai Airshow China 2022 – sprzęt lotniczy. „Wojsko i Technika”. Nr 1/2023, s. 66-67, styczeń 2023. Warszawa.
- ↑ a b c d Szulc 2013 ↓, s. 67.
- ↑ a b Szulc 2013 ↓, s. 69.
- ↑ a b Szulc 2013 ↓, s. 70.
- ↑ Szulc 2013 ↓, s. 65.
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Chengdu Jianji-10 (J-10), "Lotnictwo" 9/2007
- Tomasz Szulc. Chiński myśliwiec J-10. „Lotnictwo”. 9/2013. XVI (150), s. 56-71, wrzesień 2013. ISSN 1732-5323.