Brusonecja
 Brusonecja chińska | |||
| Systematyka[1][2] | |||
| Domena | |||
|---|---|---|---|
| Królestwo | |||
| Podkrólestwo | |||
| Nadgromada | |||
| Gromada | |||
| Podgromada | |||
| Nadklasa | |||
| Klasa | |||
| Nadrząd | |||
| Rząd | |||
| Rodzina | |||
| Rodzaj | brusonecja | ||
| Nazwa systematyczna | |||
| Broussonetia L'Héritier de Brutelle ex Ventenat Tabl. Règne Vég. 3: 547. 5 Mai 1799[3] | |||
| Typ nomenklatoryczny | |||
| B. papyrifera (Linnaeus) Ventenat[3] | |||
| Synonimy | |||
| |||
Brusonecja[4], papierówka[5] (Broussonetia L'Hér. ex Vent.) – rodzaj krzewów i drzew liściastych z rodziny morwowatych (Moraceae). Obejmuje 4 gatunki[6][7] (w szerszym ujęciu dominującym w końcu XX wieku i na początku XXI – 7–8 gatunków[8][9]). Rośliny te występują we wschodniej i południowo-wschodniej Azji – od północno-wschodnich Indii poprzez Półwysep Indochiński, Chiny kontynentalne i Tajwan po Japonię[6].
Brusonecja chińska rośnie także na wyspach Oceanii, przy czym badania molekularne wykazały, że są to rośliny rozmnażane wegetatywnie, pochodzące z południowego Tajwanu i rozprzestrzeniane w czasie migracji przez ludy austronezyjskie (badania nad tym gatunkiem dostarczyły pierwszego istotnego dowodu z zakresu etnobotaniki dla pochodzenia tych ludów)[10]. Gatunek ten jest współcześnie szeroko uprawiany, w wielu miejscach już zadomowiony (np. w południowej Europie), a w niektórych inwazyjny (np. w Afryce równikowej, w Stanach Zjednoczonych, Argentynie). Roślina ma szeroki zakres zastosowań – z włóknistej kory i łyka w Chinach wyprodukowano papier ok. 100 roku n.e., a w Japonii ok. 600 roku n.e.[9] Ludy austronezyjskie wyrabiają z tego gatunku charakterystyczny materiał tapa[10]. Duże znaczenie użytkowe ma także drewno, a liście stosowane są jako lek ziołowy[7]. Podobnie wykorzystywany jest mieszaniec Broussonetia × kazinoki[8].
Nazwa rodzaju upamiętnia francuskiego biologa – Pierre'a Marie Auguste Broussoneta (1761–1807)[8].
Morfologia[edytuj | edytuj kod]
- Pokrój
- Drzewa osiągające do 16 m wysokości i krzewy, także o pędach wspinających się, zawierające sok mleczny[7][8]. Pąki zimowe drobne[7].
- Liście
- Zwykle opadające na zimę, skrętoległe[8], ułożone spiralnie lub w dwóch rzędach[7], wsparte odpadającymi, jajowatolancetowatymi przylistkami. Blaszki pojedyncze, ząbkowane do klapowanych. Od nasady blaszki wychodzi 3–5 głównych żyłek przewodzących, podczas gdy żyłki drugiego rzędu mają układ pierzasty[7]. Blaszka jest szorstka, silnie owłosiona[8].
- Kwiaty
- Rośliny jedno- lub dwupienne. Kwiaty drobne, rozdzielnopłciowe. Kwiaty męskie i żeńskie zebrane są w wielokwiatowe, wydłużone kłosy lub główki (męskie zwykle w kwiatostanach kotkowato wydłużonych, żeńskie w kulistych[9]). Kwiaty wsparte są trwałymi, maczugowatymi przysadkami. Okwiat składa się z czterech, rzadziej trzech działek kielicha, w kwiatach męskich zrośniętych u nasady, w żeńskich zrastających się u dołu w rurkę i trwałych[7]. W kwiatach męskich znajdują się cztery pręciki[8] o eksplozywnie otwierających się pylnikach[9]. W kwiatach żeńskich znajduje się zalążnia jednokomorowa[8], z bocznym słupkiem z pojedynczą szyjką, często ze szczątkowym rozwidleniem u nasady[7].
- Owoce
- Drobne, kulistawe i czerwone niełupki otoczone zmięśniałymi listkami okwiatu, które zrastając się tworzą kulistawe, gęste, synkarpiczne (zrosłowockowe) owocostany[7][8].
Systematyka[edytuj | edytuj kod]
- Pozycja systematyczna
Rodzaj Broussonetia L’Hér. ex Vent. przez znaczną część XX wieku znany był z trzech gatunków występujących w Azji Wschodniej. W 1962 Edred John Henry Corner zaproponował włączenie do rodzaju gatunków z rodzaju Allaeanthus w randze sekcji, twierdząc, że między dwiema sekcjami (sect. Broussonetia i Allaeanthus) nie występują wyraźne różnice uzasadniające ich odrębność na poziomie rodzajów[10]. W efekcie w końcu XX i na początku XXI wieku wiele źródeł ujmowało rodzaj szeroko włączając tu 7–8 gatunków[9][11]. Zastosowanie metod molekularnych do poznania relacji filogenetycznych pozwoliło ujawnić, że owszem, Broussonetia i Allaeanthus są blisko spokrewnione, ale siostrzanym taksonem dla Broussonetia jest rodzaj Malaisia, a Allaeanthus jest siostrzany dla tych dwóch. Cała ta grupa jest siostrzana z kolei dla pozostałych rodzajów z plemienia Dorstenieae z wyjątkiem rodzaju Fatoua, zajmującego pozycję bazalną w obrębie całego plemienia[10]. W efekcie wyróżniane są jako odrębne rodzaje wszystkie taksony wyżej wymienione[6][7].
- Wykaz gatunków[6]
- Broussonetia harmandii Gagnep.
- Broussonetia kaempferi Siebold
- Broussonetia × kazinoki Siebold
- Broussonetia monoica Hance
- Broussonetia papyrifera (L.) L'Hér. ex Vent. – brusonecja chińska
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2021-08-01] (ang.).
- ↑ Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2021-08-01] (ang.).
- ↑ a b c Broussonetia. Index Nominum Genericorum. [dostęp 2021-08-01].
- ↑ Jerzy Hrynkiewicz-Sudnik, Bolesław Sękowski, Mieczysław Wilczkiewicz, Rozmnażanie drzew i krzewów liściastych, wyd. 3 popr. i uzup., Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2001, s. 214, ISBN 83-01-13434-8, OCLC 749776599.
- ↑ Alicja Szweykowska, Jerzy Szweykowski (red.): Słownik botaniczny. Warszawa: Wiedza Powszechna, 2003, s. 630-631. ISBN 83-214-1305-6.
- ↑ a b c d Broussonetia L'Hér. ex Vent.. [w:] Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2021-07-31].
- ↑ a b c d e f g h i j Broussonetia L’Héritier ex Ventenat. [w:] Flora of China [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2021-08-01].
- ↑ a b c d e f g h i Roger Philips, Martyn Rix: The Botanical Garden. Vol. 1. Trees and shrubs. London: Macmillan, 2002, s. 166. ISBN 0-333-73003-8.
- ↑ a b c d e David J. Mabberley, Mabberley’s Plant-Book, Cambridge: Cambridge University Press, 2017, s. 602, DOI: 10.1017/9781316335581, ISBN 978-1-107-11502-6, OCLC 982092200.
- ↑ a b c d Kuo-Fang Chung, Wen-Hsi Kuo, Yi-Hsuan Hsu, Yi-Hsuan Li, Rosario Rivera Rubite, Wei-Bin Xu. Molecular recircumscription of Broussonetia (Moraceae) and the identity and taxonomic status of B. kaempferi var. australis. „Bot Stud.”. 58: 11, 2017. DOI: 10.1186/s40529-017-0165-y.
- ↑ George E. Schatz, Generic tree flora of Madagascar, Richmond: Royal Botanic Gardens, Kew, 2001, s. 275-276, ISBN 978-1-84246-566-0, OCLC 742445124.