Browar w Zwierzyńcu
 nr rej. A/113/392 z 16 stycznia 1969[1] | |
 Budynek główny browaru w Zwierzyńcu | |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Miejscowość | |
| Adres | ul. Browarna 7 |
| Typ budynku | |
| Styl architektoniczny | |
| Rozpoczęcie budowy | |
| Ukończenie budowy | |
| Ważniejsze przebudowy | |
| Pierwszy właściciel | |
| Kolejni właściciele | |
| Obecny właściciel | |
Położenie na mapie Zwierzyńca  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa lubelskiego  | |
Położenie na mapie powiatu zamojskiego  | |
Położenie na mapie gminy Zwierzyniec  | |
 50°36′25,86″N 22°58′07,55″E/50,607183 22,968764 | |
 | |
| Państwo | |
|---|---|
| Siedziba | |
| Data założenia | |
| Właściciel | Skarb Państwa |
| Produkcja piwa | 34 000 hl |
| Marki | Zwierzyniec Pils |
| Dane adresowe | |
| ul. Browarna 7 22-470 Zwierzyniec | |
Browar w Zwierzyńcu – zabytkowy browar z początku XIX wieku mieszczący się w Zwierzyńcu. Właścicielem zakładu jest Skarb Państwa, a dzierżawcą – Perła – Browary Lubelskie.
Historia[edytuj | edytuj kod]
Browar Ordynacji Zamojskiej[edytuj | edytuj kod]
Browar w Zwierzyńcu został założony w ramach Ordynacji Zamojskiej przez Stanisława Kostkę Zamoyskiego na początku XIX wieku. Pierwsze budynki, do których należały: parterowy zakład piwowarski, piwnice, magazyny, bednarnia i wozownia zbudowano w latach 1805-1806 w miejscu dawnej rezydencji Zamoyskich. Pracami murarskimi kierował majster Grzegorz Szostakiewicz, a za uruchomienie produkcji piwa odpowiadał szkocki piwowar John McDonald[2]. W latach 1806-1810 warzono w nim piwo angielskie typu porterowego.
W 1810 roku browar uległ pożarowi. Został jednak szybko odbudowany ze zniszczeń. W latach 1834-1836 dokonano jego rozbudowy i modernizacji. W tym czasie wyposażono go w maszynę parową, a w nowym skrzydle urządzono młyn do przemiału słodu.
Od lat 40 XIX wieku zakład był wydzierżawiany przez Ordynację Zamojską. W latach 1866-1878 zawiesił działalność. Większość jego wyposażenia sprzedano. W 1878 roku po kolejnej rozbudowie i zakupie nowego sprzętu uruchomiono na nowo.
W okresie I wojny światowej zakład został zniszczony i na krótko zaprzestał działalności. Wznowił ją po 1922 roku. W okresie międzywojennym rodzina Zamoyskich podjęła się promocji browaru i dystrybucji produkowanego w nim piwa na terenie całej Polski. W tym celu między innymi w 1929 roku Maurycy Zamoyski zlecił malarzowi Wojciechowi Kossakowi wykonanie projektu plakatu reklamowego przedstawiającego żołnierza i opatrzony hasłem: Pijcie piwo browaru Zwierzyniec nad Wieprzem Ordynacji Zamoyskiej.
Po odbudowie w latach 20 XX wieku zakład był wyposażony w dwie maszyny parowe, trzy silniki elektryczne, jedną prądnicę i dwa kotły niskiego ciśnienia. Wybudowano na jego terenie stację kolei wąskotorowej, która łączyła go z tartakiem i fabryką wyrobów drzewnych.
W latach 1939-1944 browar znajdował się pod zarządem niemieckim.
Browar państwowy[edytuj | edytuj kod]
Po II wojnie światowej i likwidacji ordynacji browar został znacjonalizowany. Początkowo funkcjonował pod zarządem spółdzielni rolniczej Samopomoc Chłopska w Zwierzyńcu. W 1950 roku przeszedł w posiadanie Zwierzynieckich Zakładów Piwowarsko-Słodowniczych, które miały browary w Zwierzyńcu i Zamościu oraz hurtownie piwa w Zamościu i Biłgoraju. W kolejnych latach wielokrotnie modernizowano wyposażenie browaru i po raz kolejny go rozbudowywano. Między innymi w 1975 roku zbudowano nową kotłownię.
W 1970 roku browar w Zwierzyńcu i jego filie zostały połączone z Zakładami Piwowarskimi w Lublinie, pod których zarządem był do początku lat 90. XX wieku. W latach 80. XX wieku uruchomiono przy browarze nową rozlewnię piwa, a także przeprowadzono remont generalny głównego budynku.
Browar w dzierżawie Perły[edytuj | edytuj kod]
Po restrukturyzacji polskiego przemysłu piwowarskiego dzierżawcą browaru w Zwierzyńcu były w latach 1992-2010 kolejno spółki Zakłady Piwowarskie w Lublinie i Perła – Browary Lubelskie.
W 2008 roku firma Perła – Browary Lubelskie po przedłużeniu umowy dzierżawy zakładu do 2033 roku wstrzymała produkcję piwa w browarze i przeniosła ją do browaru w Lublinie. Od tego czasu w zakładzie czynna była jedynie rozlewnia. Sprawa nagłego zaprzestania produkcji piwa w browarze i zwolnienia części pracowników stała się w 2009 roku powodem kontroli Najwyższej Izby Kontroli. Śledztwo wykazało rażące naruszenie w 2008 roku zasad prawnych na jakich powinien być wydzierżawiany obiekt należący do Skarbu Państwa[3][4]. W 2010 roku spółka Perła – Browary Lubelskie wycofała się z dalszej dzierżawy browaru[5]. Zdemontowano większość wyposażenia zakładu, które trafiło do Lublina.
W 2011 roku odbył się przetarg[6], który wyłonił nowego dzierżawcę zakładu. Zgodnie z umową zawartą ze starostwem powiatowym dzierżawca miał wznowić produkcję w ciągu jednego roku[7]. Zwycięzca procedury nie wywiązał się jednak z umowy i rozpisano w 2012 roku nowy przetarg[8]. Po jego zakończeniu dzierżawcą zakładu została ponownie firma Perła – Browary Lubelskie[9].
Od kilkunastu lat starania o odzyskanie browaru w Zwierzyńcu prowadzi rodzina Zamoyskich.
Opis browaru[edytuj | edytuj kod]
.jpg)
Kompleks browaru w Zwierzyńcu składa się z dwóch części przedzielonych ulicą Browarną. Tzw. stary browar to przede wszystkim pochodzący z XIX wieku zabytkowy budynek główny w kształcie podkowy. Jest to trzykondygnacyjny, boniowany, otynkowany i nakryty blaszanym dachem dwuspadowym budynek produkcyjny. Znajduje się w nim m.in. dawna fermentownia z otwartymi kadziami i stara warzelnia o wybiciu 140 hl. Od frontu do budynku głównego przylega niesymetrycznie magazyn słodu (dawna słodownia wieżowa i suszarnia). Z tyłu z kolei znajduje się wybudowana w latach 70. XX wieku kotłownia. Z budynkiem głównym sąsiadują jeszcze: dawna remiza, kilka budynków gospodarczych i warsztatów. Najbardziej charakterystycznym z nich jest zabytkowa portiernia przy bramie głównej.
Naprzeciwko budynku głównego, po drugiej stronie ulicy Browarnej, znajduje się tzw. nowy browar. Jest to zespół obiektów przemysłowych wzniesionych w okresie ostatniej modernizacji i rozbudowy zakładu piwowarskiego w Zwierzyńcu (lata 60., 70. i 80. XX wieku). Do 2010 roku mieściły się tam działy produkcyjne leżakownia i rozlewnia. W 2013 roku w budynkach tych została zamontowana nowa linia produkcyjna browaru o wydajności 34 000 hl rocznie. Nowe wyposażenie (warzelnię, unitanki) dostarczyła czeska firma Destila[10][11].
Na terenie kompleksu browaru w Zwierzyńcu poza budynkami przemysłowymi i gospodarczymi znajduje się również kilka domów mieszkalnych (w tym m.in. zabytkowa willa Borowianka) oraz hydrofornia ze studnią głębinową.
Letnia Akademia Filmowa[edytuj | edytuj kod]
Od 2000 roku w okresie wakacyjnym na dziedzińcu przed budynkiem głównym browaru rokrocznie odbywa się impreza plenerowa będąca częścią Letniej Akademii Filmowej[12].
Zobacz też[edytuj | edytuj kod]
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Rejestr zabytków nieruchomych – województwo lubelskie [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 30 września 2023.
- ↑ Norbert Szczuka: Zwierzyniec. Browar główny, budynek produkcyjny. lfoz.lublin.pl, 2002. [dostęp 2012-08-13]. (pol.).
- ↑ Rafał Panas: NIK wzięła pod lupę browar w Zwierzyńcu i zarzuca brak przetargu. www.dziennikwschodni.pl, 2009-09-18. [dostęp 2016-03-14]. (pol.).
- ↑ Najwyższa Izba Kontroli Delegatura w Lublinie: WYSTĄPIENIE POKONTROLNE. bip.nik.gov.pl. [dostęp 2010-02-15]. (pol.).
- ↑ Leszek Wójtowicz: Zwierzyniec: Perła wycofuje się z produkcji piwa. www.dziennikwschodni.pl, 2010-02-19. [dostęp 2016-03-14]. (pol.).
- ↑ Ogłoszenie Starosty Zamojskiego – dzierżawa browar w Zwierzyńcu.. starostwo.zamosc.pl, 2011-03-01. [dostęp 2012-08-13]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-06-10)]. (pol.).
- ↑ Przetarg na browar Zwierzyniec rozstrzygnięty. Wygrała go firma z Lublina. portalspozywczy.pl. [dostęp 2011-04-11]. (pol.).
- ↑ OGŁOSZENIE O PRZETARGU PISEMNYM NIEOGRANICZONYM NA DZIERŻAWĘ NIERUCHOMOŚCI ZABUDOWANEJ BROWAREM W ZWIERZYŃCU.. starostwo.zamosc.pl, 2012-08-06. [dostęp 2012-08-13]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-09-23)]. (pol.).
- ↑ Beata Drewnowska: Perła wydzierżawi Zwierzyniec. rp.pl, 2012-10-30. [dostęp 2016-03-14]. (pol.).
- ↑ ČTK: Destila bude stavět pivovar v Polsku, musela si na to najmout subdodavatele. prumyslovaautomatizace.com, 02.04.2013. [dostęp 2013-08-09]. (cz.).
- ↑ Magdalena Bożko: Zwierzyniec: Instalują maszyny w browarze. dziennikwschodni.pl, 25 lipca 2013. [dostęp 2016-03-14]. (pol.).
- ↑ Letnia Akademia Filmowa. laf.net.pl. [dostęp 2012-08-13]. (pol.).
Literatura[edytuj | edytuj kod]
- Aleksander Strojny: Browary w Polsce. Warszawa: Hachette Polska, 2009. ISBN 978-83-7575-674-6.