Bitwa pod Nagoszewem
| powstanie styczniowe | |||
| Czas | |||
|---|---|---|---|
| Miejsce | |||
| Terytorium | |||
| Przyczyna | dążenia niepodległościowe Polaków | ||
| Wynik | zwycięstwo powstańców | ||
| Strony konfliktu | |||
| |||
| Dowódcy | |||
| |||
| Siły | |||
| |||
| Straty | |||
| |||
Położenie na mapie Guberni Królestwa Polskiego (1904)  | |||
 52°45′02″N 21°48′48″E/52,750556 21,813333 | |||
Bitwa pod Nagoszewem – bitwa powstania styczniowego stoczona pod Nagoszewem w pobliżu Ostrowi Mazowieckiej w dniach 2–3 czerwca 1863 roku. Oddziałem powstańczym dowodził Wacław Maksymilian Broniewski.
Wstęp[edytuj | edytuj kod]
Po bitwie pod Łączką w wyniku odniesionych obrażeń zmarł dowódca oddziału powstańczego operującego na obszarze Puszczy Białej płk Karol Frycze[1]. Na jego miejsce dowódcą rozbitego oddziału został Wacław Maksymilian Broniewski[1][2]. Po objęciu tej funkcji Broniewski skierował się z podległym oddziałem w okolice wsi Rząśnik. Następnie, po uzyskaniu informacji o przebywaniu w okolicy licznych wojsk rosyjskich, zarządzono przemarsz do lasu koło Jastrzębca (obecnie Jarząbka). Obozując w Jastrzębcu, otrzymano informację o wyruszeniu z Ostrołęki w kierunku powstańców kolumny wojsk carskich w sile ok. 800 osób[2]. Polacy w nocy z 2 na 3 czerwca opuścili Jastrzębiec, koncentrując swoje siły wokół Nagoszewa, gdzie nawiązali współpracę z grupą włościan z Osuchowej pod przewodnictwem Jana Nowaka[1][2]. Do sił powstańczych dołączył oddział strzelców Ludwika Lityńskiego w sile ok. 200 osób. Liczebność połączonych oddziałów powstańczych wynosiła 1250 osób[2].
Przebieg bitwy[edytuj | edytuj kod]
W wyniku podłożenia ognia przez Jana Nowaka w stodołach, w których zakwaterowane były oddziały wojsk rosyjskich, wybuchł pożar. Powstańcy zaatakowali wówczas siły nieprzyjaciela. Doprowadziło to do zniszczenia rosyjskiej kolumny postojowej, co zakończyło pierwszy etap bitwy[2].
Z Ostrołęki i Łomży wysłano kolumnę ok. 860 żołnierzy pod dowództwem mjr. Suchotina. Część tych wojsk zajęła stanowiska w zagrodach wsi Nagoszewo. Ostrzelano stąd pozycje zajmowane przez powstańców, którzy odparli trzykrotne ataki wojsk carskich[2].
Sytuacja powstańców w wyniku ostrzałów wojsk rosyjskich stawała się coraz trudniejsza. Część z nich próbowała ratować się ucieczką. Różnie ocenia się w tej fazie walki postawę Broniewskiego, który miał pozostawić strzelców i kosynierów bez żadnej komendy, uciekając do lasu z częścią kawalerii. Niektórzy z autorów opracowań (Mieczysław Bartniczak, Sylwester Szklarski) uważają jednak, że był to manewr celowy, mający na celu wciągnięcie przeciwnika do lasu, co umożliwiło jego okrążenie i poprawiło warunki walki kosynierów[1][2].
Niekorzystną sytuację powstańców zmieniło wsparcie ok. 100 nagoszewskich chłopów pod dowództwem Stanisława Mańkowskiego i ok. 50 mieszkańców innych okolicznych miejscowości (Laskowizny, Puzdrowizny, Kuskowizny, Turki, Bojan, Osuchowej, Broku i Ostrowi Mazowieckiej)[2][3][4]. Wykorzystując zaskoczenie, zaatakowali tyły wroga, co wywołało zamieszanie[2]. Wówczas powstaniec Feliks Szymański, były podoficer rosyjskich huzarów, zatrąbił znany w wojsku rosyjskim sygnał do odwrotu, co doprowadziło do zdezorientowania Rosjan i poddania tyłów ich wojsk. Za uciekającymi wojskami rosyjskimi puścił się w pogoń rotm. Kożuchowski z oddziałami kosynierów Lityńskiego[1][2][5]. Wojska nieprzyjaciela zajęły stanowiska w zabudowaniach wsi Nagoszewo. Wówczas Maciej Kozieł, Łukasz i Jan Stelmaszczykowie praz Sobieski podpalili własne zagrody, w których ukryły się wojska carskie[1][2][4]. Ponieśli śmierć wraz z zabarykadowanymi Rosjanami[5]. Pożar wsi przesądził o zwycięstwie powstańców[2].
Po zakończonej bitwie, wobec przybycia dwóch kolumn wojsk carskich z Małkini i Ostrowa, Broniewski wycofał oddziały w kierunku Bugu[1][5]. W Brańszczyku powstańcy uczestniczyli we mszy dziękczynnej za zwycięstwo nad Rosjanami[1].
Podsumowanie bitwy i jej skutki[edytuj | edytuj kod]
Bitwa pod Nagoszewem była największym starciem wojennym powstania styczniowego w pobliżu Ostrowi Mazowieckiej[6]. Straty wojska rosyjskiego liczyły ok. 500 zabitych[2]. 110 mieszkańców Nagoszewa i okolicznych miejscowości straciło życie na polu bitwy bądź zginęło w pożarze. Ich zwłoki miejscowa ludność pochowała w bratniej mogile na skraju lasu w pobliżu miejsca walki[4]. 20 powstańców zostało rannych. Pewna liczba dostała się do niewoli[5].
Władze rosyjskie wydały rozkaz aresztowania osób podejrzanych o udział w bitwie. Miejscową ludność represjonowano. Doszło do licznych aresztowań oraz zsyłek[2].
Bitwa zyskała rozgłos wśród mieszkańców Puszczy Białej i okolicy, co wpłynęło na ożywienie działań powstańczych w widłach Bugu i Narwi[1][2].
Upamiętnienie[edytuj | edytuj kod]
.W 1913 roku, w 50 rocznicę bitwy, postanowiono wystawić pomnik. Fundusze na jego budowę przekazali ziemianie, mieszkańcy Nagoszewa i okolicznych wsi. Zawiązano Komitet Budowy Pomnika Powstańców pod Nagoszewem, na którego czele stanął Ludwik Mieczkowski. W 1917 otrzymał oficjalne zezwolenie okupacyjnych władz niemieckich na postanowienie pomnika. W miejscu zbiorowej mogiły poległych w bitwie postawiono pomnik, którego kamienne elementy zostały wykonane w Krakowie[4][6]. Pomnik to granitowa kolumna. Na jej szczycie znajduje się żelazny krzyż ozdobiony motywem wycinanki kurpiowskiej. Podczas renowacji pomnika w 1963 zainstalowano kamienno-łańcuchowe ogrodzenie oraz umieszczono tablicę z inskrypcją o treści: Pomnik ten wzniosło społeczeństwo powiatu ostrowskiego w 1917 r. na pobojowisku uświęconym krwią poległych powstańców w dniu 3 czerwca 1863 r. Odbudowano w 100-lecie powstania styczniowego i 1000-lecie państwa polskiego. W połowie wysokości kolumny zainstalowano przedstawienie wieńca laurowego ze skrzyżowanymi szablami, w który wpisano RP 1863. Powyżej umieszczono napis Poległym w walce o wolność oraz wizerunek orła powstańczego. Na szczycie zaś ulokowano obraz Matki Boskiej Częstochowskiej[6].
Przy pomniku odbywają się uroczystości rocznicowe[7][8]. W 2013 roku zorganizowano Piknik Powstańczy z inscenizacją bitwy pod Nagoszewem w wykonaniu grupy rekonstrukcyjnej z Milanówka. Rekonstrukcji towarzyszyły pokazy musztry kawaleryjskiej, inscenizacje walk przy użyciu broni białej, pokazy jazdy kozackiej oraz popisy kaskaderskie[6][9]. Dziesięć lat później, z okazji 160 rocznicy powstania styczniowego, odbył się Piknik Powstańczy z inscenizacją bitwy w wykonaniu Grupy Historyczno-Edukacyjnej „Szare Szeregi”, Grupy Rekonstrukcyjno-Historycznęj „Kresy” z Białegostoku, ułanów z 201 Ochotniczego Pułku Szwoleżerów z Radzymina oraz uczniów ze szkoły w Nagoszewie. Przebieg bitwy był na bieżąco komentowany[7][10].
W dniu 3 czerwca 2002 roku Szkole Podstawowej w Nagoszewie nadano imię Powstańców 1863 roku[6].
Bitwa została upamiętniona w wierszu Kazimierza Śladewskiego Przed pomnikiem nagoszewskim[11].
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ a b c d e f g h i Sylwester Szklarski, Partyzantka w Puszczy Białej w Powstaniu Styczniowym, Ostrołęka: Mazowiecki Ośrodek Badań Naukowych Stacja Naukowa w Ostrołęce, 1981, s. 13–16.
- ↑ a b c d e f g h i j k l m n o Artur Miler, Powstanie styczniowe w Puszczy Białej, [w:] Karolina Barc i inni red., Puszcza Biała. Przyroda, krajobraz, historia, wyd. 1, Wyszków–Ostrów Mazowiecka–Pułtusk: Aga Press Agencja Wydawniczo-Reklamowa, 2012, s. 186–187, ISBN 978-83-933203-3-2, OCLC 1241601178 [dostęp 2023-07-21].
- ↑ Wincenty Szydlik, Jerzy Puścian, Puszcza Biała: strony rodzinne: Białebłoto, Brańszczyk, Brok, Długosiodło, Małkinia, Nagoszewo, Obryte, Osuchowa, Rząśnik, Somianka, Wyszków, Zatory: (ponad 100 miejscowości), Wyszków: Stowarzyszenie Kulturalno-Społeczne Trakt Świętojański, 2002, s. 118, ISBN 978-83-915479-1-5 [dostęp 2023-07-29].
- ↑ a b c d Mieczysław Bartniczak, Bitwa pod Nagoszewem 3 czerwca 1863 r., „Rocznik Mazowiecki” (4), 1972, s. 157–216.
- ↑ a b c d Bitwa pod Nagoszewem [online], gminaostrowmazowiecka.pl [dostęp 2023-07-25] (pol.).
- ↑ a b c d e Beata Herman, Strona Szkoły Podstawowej im. Powstańców 1863 Roku w Nagoszewie – Rocznica Bitwy pod Nagoszewem [online], pspnagoszewo.szkolnastrona.pl [dostęp 2023-07-25].
- ↑ a b Hanna Chromińska, Piknik Powstańczy w Nagoszewie z inscenizacją bitwy z powstania styczniowego. 4.06.2023. Zdjęcia [online], Tygodnik Ostrołęcki, 5 czerwca 2023 [dostęp 2023-07-29] (pol.).
- ↑ Milena Jaroszewska, Rocznica bitwy pod Nagoszewem. 3.06.2022 przypada 159. rocznica bitwy czerwcowej 1863 roku. Zdjęcia [online], Tygodnik Ostrołęcki, 3 czerwca 2022 [dostęp 2023-07-29] (pol.).
- ↑ Małgorzata Książek, Rekonstrucja bitwy pod Nagoszewem (zdjęcia) [online], Ostrowski Portal Internetowy [dostęp 2023-07-29] (pol.).
- ↑ Kacper Jaworowski, Bitwa pod Nagoszewem rozegrała się 160 lat temu. Tak wyglądały oficjalne uroczystości (zdjęcia) [online], Ostrowski Portal Internetowy [dostęp 2023-07-29] (pol.).
- ↑ Strona Szkoły Podstawowej im. Powstańców 1863 Roku w Nagoszewie - Rocznica Bitwy pod Nagoszewem [online], pspnagoszewo.szkolnastrona.pl [dostęp 2023-08-10].