Bitwa pod Mostami
| Wojna polsko-bolszewicka | |||
 | |||
| Czas | 22–23 lipca 1920 | ||
|---|---|---|---|
| Miejsce | |||
| Terytorium | |||
| Przyczyna | ofensywa Frontu Zachodniego | ||
| Wynik | zwycięstwo Sowietów | ||
| Strony konfliktu | |||
| |||
| Dowódcy | |||
| |||
| Siły | |||
| |||
| Straty | |||
| |||
Bitwa pod Mostami – stracie polskiej 1 Dywizji Litewsko-Białoruskiej gen. Jana Rządkowskiego z sowiecką 6 Dywizją Strzelców Aleksieja Storożenki podczas lipcowej ofensywy Frontu Zachodniego Michaiła Tuchaczewskiego w trakcie wojny polsko-bolszewickiej.
Położenie wojsk przed bitwą[edytuj | edytuj kod]
W pierwszej dekadzie lipca przełamany został front polski nad Autą, a wojska Frontu Północno-Wschodniego gen. Stanisława Szeptyckiego cofały się pod naporem ofensywy Michaiła Tuchaczewskiego. Naczelne Dowództwo nakazało powstrzymanie wojsk sowieckiego Frontu Zachodniego na linii dawnych okopów niemieckich z okresu I wojny światowej[1]. Sytuacja operacyjna, a szczególnie upadek Wilna i obejście pozycji polskich od północy, wymusiła jednak dalszy odwrót[2]. 1 Armia gen. Gustawa Zygadłowicza cofała się nad Niemen, a 4 Armia nad Szczarę[3].
1 Dywizja Litewsko-Białoruska 21 lipca zakończyła trwający tydzień marsz odwrotowy z linii okopów niemieckich i obsadziła Niemen na odcinku 39 km od ujścia Szczary do Zaniemeńska. Jej I Brygada L-B zajęła rejon Zaniemeńska, a II Brygada L-B rozbudowała pozycje obronne w rejonie Mostów[4].
Grodzieński pułk strzelców ppłk. Bronisława Bohaterewicza miał bronić odcinka rzeki od ujścia Selni do folwarku Michałówki, a punkt ciężkości skupić na brodach w Mostach. Współdziałać miał na prawym skrzydle z Nowogródzkim pułkiem strzelców, na lewo z Mińskim pułkiem strzelców[5].
Pułk ugrupował się następująco[5]:
- w pierwszym rzucie stanął I batalion porucznika Wacława Szymańskiego wzmocniony trzema kompaniami marszowymi;
- naprzeciw brodów obronę zajęły: 1 kompania ppor. Bolesława Wagnera oraz 4 kompania ppor. Stanisława Sobieszczańskiego, wzmocnione oddziałem karabinów maszynowych;
- na prawym skrzydle rozwinęła się 3 kompania strzelecka, a na lewym 9 i 10 kompania marszowa;
- w odwodzie por. Szymański pozostawił 2 kompanię strzelecką i 12 kompanię marszową;
- dowódca pułku w odwodzie posiadał II batalion.
- wsparcie artyleryjskie zapewniały 3 i 9 bateria 1 pułku artylerii polowej L-B oraz 3 bateria 13 pułku artylerii ciężkiej[6].
Zgodnie z rozkazem Naczelnego Wodza, linia Niemna i Szczary miała wyznaczyć kres polskiego odwrotu i powinna być bezwzględnie utrzymana[7].
Sowiecka 6 Dywizja Strzelców otrzymała zadanie sforsowania Niemna i do wieczora 22 lipca wyjścia na rubież Roś – Kukucie[8].
Przebieg walki[edytuj | edytuj kod]
W nocy z 21 na 22 lipca na północnym brzegu Niemna pojawiły się pierwsze sowieckie patrole, a rano ogień na pozycje polskie otworzyła artyleria 6 Dywizji Strzelców[9]. W południe jej siły główne podeszły do samego brzegu rzeki i zajęły dzielnice Mostów położone na północnym brzegu oraz stare okopy z okresu I wojny światowej[10]. Ze stanowisk w parku przy dworze w Mostach i w zaroślach na południowy wschód od kościoła, ruszyły do szturmu dwa pułki strzelców i uderzyły na 1 i 4 kompanię Grodzieńskiego pułku strzelców[11].
Żołnierze grodzieńskiego pułku załamali natarcie nieprzyjaciela, zadając mu przy tym duże straty. Nieudaną próbę sforsowania Niemna podjęły też skoncentrowane przy cmentarzu we wschodniej części miasteczka szwadrony sowieckiej kawalerii[11].
Piechotę grodzieńskiego pułku skutecznie wspierała artyleria dywizyjna. Porucznik Brzeszczyński i podporucznik Mikołaj Pac-Pomarnacki kierowali ogniem baterii posiadając punkty obserwacyjne na pierwszej linii. Porucznik Kitkiewicz wyprowadził swoją 3/13 pac pod samo miasteczko i stąd wspierał ogniem ciężkich dział polską piechotę[12].
W pierwszym dniu walki 6 Dywizja Strzelców nie wykonała rozkazu sforsowania Niemna, a jej straty wyniosły około 200–300 poległych i rannych. Straty 1 DLB wyniosły około 50 żołnierzy[13].
W tym czasie sowieckie 56 Dywizja Strzelców i 21 Dywizja Strzelców w swoich pasach natarcia przełamały polską obronę nad Szczarą[14]. W związku z takim rozwojem sytuacji, dowódca sowieckiej 3 Armii Władimir Łazariewicz nakazał 21 DS przez Piaski, Roś i Wołpę wyjść na tyły 1 DLB[11].
Nocą z 22 na 23 lipca po raz kolejny Sowieci zaatakowali[15]. Tym razem, licząc na efekt zaskoczenia, nie przeprowadzono przygotowania artyleryjskiego. Zbliżające się tyraliery zostały jednak wykryte przez polskie ubezpieczenia i odparte zmasowanym ogniem broni maszynowej. Rano wznowiono ostrzał artyleryjski. Dzięki użyciu dwóch balonów obserwacyjnych, Sowieci uzyskali przewagę i do 9.00 obezwładnili artylerię polską, a 1. i 4 kompanii I batalionu zadali znaczne straty. Około 10.00 gęste tyraliery czerwonoarmistów przeszły przez oba brody na Niemnie i zaatakowały batalion por. Szymańskiego. Atak sowiecki załamał się w połowie rzeki, a po godzinnej walce przeciwnik wycofał się na całym odcinku[11].
Do wieczora nieprzyjaciel nie podejmował kolejnych prób sforsowania rzeki. Jednak ogólne położenie na froncie wykluczało kontynuowanie obrony linii Niemna. 24 lipca oddziały 1 Dywizji L-B rozpoczęły odwrót[16]
Komunikat prasowy Sztabu Generalnego z 24 lipca 1920 donosił[17]:
Dnia 23-go b.m, przeszedł nieprzyjaciel do generalnego ataku na odcinku od Grodna do Mostów.[…]. W walkach linię Niemna opuściły nasze dywizje. […] Na wschód od Mostów dywizja litewsko-białoruska nie dopuściła nieprzyjaciela na południowy brzeg Niemna i odparła wszystkie jego ataki.
Bilans walk[edytuj | edytuj kod]
Opór 1 Dywizji Litewsko-Bialoruskiej pod Mostami spowodował, że dowództwo sowieckiej 3 Armii musiało zmienić kierunki natarcia swoim związkom taktycznym. Również sąsiednie 15. i 16 Armia, a także odwód frontu, 5 Dywizji Strzelców, zostały taktycznie zaangażowane w bitwie. Spowodowało to chwilowe spowolnienie ofensywy Tuchaczewskiego[18].
W walkach pod Mostami 1 Dywizja Litewsko-Białoruska straciła około 120 poległych i rannych. Straty 6 Dywizji Strzelców nie są znane, ale dywizja na kilka dni straciła zdolność do działań bojowych[14].
Upamiętnienie[edytuj | edytuj kod]
W 1928, na południowym brzegu Niemna w Mostach, stanął pomnik z napisem[19]:
- Tuśmy się mężnie prze Ojczyzny bili
- I na ostatek gardła położyli.
- Nie masz, przechodniu, łzy nad nami tracić,
- Taką śmierć mógłbym sam drogo zapłacić.
- Jan z Czarnolasu
Poległym w obronie Ojczyzny towarzyszom broni, żołnierzom Ziemi Grodzieńskiej, podoficerowie 81 p. Strzelców Grodzieńskich im. Stefana Batorego, w 8 rocznicę bitwy pod Mostami, 23.VII.1920 – 23.VII.1928.
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Odziemkowski 2004 ↓, s. 277.
- ↑ Wysocki (red.) 2005 ↓, s. 261.
- ↑ Cisek, Paduszek i Rawski 2010 ↓, s. 49.
- ↑ Odziemkowski 2004 ↓, s. 266.
- ↑ a b Dąbrowski 1928 ↓, s. 29.
- ↑ Odziemkowski 1998 ↓, s. 100.
- ↑ Szeptycki 2016 ↓, s. 207.
- ↑ Odziemkowski 2004 ↓, s. 266–267.
- ↑ Waligóra 1928 ↓, s. 289.
- ↑ Wysocki (red.) 2005 ↓, s. 252.
- ↑ a b c d Odziemkowski 2004 ↓, s. 267.
- ↑ Dąbrowski 1928 ↓, s. 30.
- ↑ Odziemkowski 1998 ↓, s. 101.
- ↑ a b Wysocki (red.) 2005 ↓, s. 253.
- ↑ Dąbrowski 1933 ↓, s. 111.
- ↑ Odziemkowski 2004 ↓, s. 267-268.
- ↑ Pomarański 1920 ↓, s. 266.
- ↑ Odziemkowski 2004 ↓, s. 268.
- ↑ Dąbrowski 1928 ↓, s. 31.
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Janusz Cisek, Konrad Paduszek, Tadeusz Rawski: Wojna polsko-sowiecka 1919–1921. Warszawa: Wojskowe Centrum Edukacji Obywatelskiej, 2010.
- Jerzy Dąbrowski: Zarys historii wojennej 81-go pułku Strzelców Grodzieńskich. Warszawa: Zakłady Graficzne „Polska Zjednoczona”, 1928, seria: Zarys historii wojennej pułków polskich 1918–1920.
- Jerzy Dąbrowski: Bój odwrotowy nad Niemnem i Rosią 1-ej Dywizji Litewsko-Białoruskiej (21 – 25 lipca 1920 roku). Warszawa: Wojskowe Biuro Historyczne, 1933.
- Janusz Odziemkowski: Leksykon bitew polskich 1914 – 1920. Pruszków: Oficyna Wydawnicza „Ajaks”, 1998. ISBN 83-85621-46-6.
- Janusz Odziemkowski: Leksykon wojny polsko-rosyjskiej 1919–1920. Warszawa: Oficyna Wydawnicza „Rytm”, 2004. ISBN 83-7399-096-8.
- Stefan Pomarański: Pierwsza wojna polska (1918–1920). Zbiór wojennych komunikatów prasowych Sztabu Generalnego, uzupełniony komunikatami Naczelnej Komendy we Lwowie i Dowództwa Głównego Wojska Polskiego w Poznaniu. Warszawa: Główna Księgarnia Wojskowa, 1920.
- Stanisław Szeptycki: Front Litewsko-Białoruski; 10 marca 1919-30 lipca 1920. Warszawa: Wydawnictwo 2 Kolory. Sp.z o.o; Fundacja Patriotyczna Serenissima, 2016. ISBN 978-83-64649-19-6.
- Bolesław Waligóra: Dzieje 85-go pułku Strzelców Wileńskich. Warszawa: Wojskowy Instytut Naukowo-Wydawniczy, 1928.
- Wiesław Wysocki (red.): Szlakiem oręża polskiego; vademecum miejsc walk i budowli obronnych. T. 2, poza granicami współczesnej Polski. Warszawa: Wydawnictwo „Gamb”, 2005. ISBN 83-7399-050-X.