Biblioteka narodowa

Biblioteka Kongresu Stanów Zjednoczonych

Biblioteka narodowabiblioteka, której celem jest gromadzenie, przechowywanie i opracowywanie wszystkich publikacji wydanych na terenie danego kraju[1] i na jego temat opublikowanych poza granicami. Często zawierają one cenne albo znaczące dzieła. Większość bibliotek narodowych posiada prawo do egzemplarza obowiązkowego.

Klasyfikacja

[edytuj | edytuj kod]
Biblioteka Narodowa w Warszawie

Podczas XVI sesji w Paryżu Konferencji Generalnej Organizacji Narodów Zjednoczonych do Spraw Oświaty, Nauki i Kultury, która odbyła się w dniach 12 października–14 listopada 1970 roku jako pomoc w klasyfikacji opracowano definicję biblioteki narodowej. Zgodnie z nią są to „biblioteki, które, niezależnie od swojej nazwy, są odpowiedzialne za gromadzenie i przechowywanie wszystkich publikacji wydanych w kraju i otrzymujące z tego tytułu egzemplarz obowiązkowy, na podstawie ustawy lub innych porozumień. Mogą one również sprawować niektóre z następujących funkcji: opracowywać bieżącą bibliografię narodową; gromadzić i uaktualniać stale szeroki i reprezentatywny zbiór piśmiennictwa zagranicznego, w tym wydawnictwa o danym kraju; działać jako centralny ogólnokrajowy ośrodek informacji bibliograficznej, sporządzać katalogi centralne; publikować bibliografię retrospektywną”. Twórcy definicji zalecają, aby przy klasyfikowaniu nie kierować się nazwą. Jeśli biblioteka nie pełni funkcji podanych w definicji, nie powinna być uważana za narodową[2].

Historia

[edytuj | edytuj kod]

Pierwsze biblioteki narodowe zaczęły powstawać w XVIII wieku. Początkowo termin „biblioteka narodowa” rozumiano raczej jako bibliotekę, która udostępnia zbiory wszystkim obywatelom, a nie jako instytucję, która gromadzi i przechowuje dziedzictwo narodowe. Polscy badacze za pierwszą bibliotekę narodową na świecie uważają powstałą w 1747 Bibliotekę Załuskich. Za drugą uznano działającą od 1753 bibliotekę Muzeum Brytyjskiego[3], której zbiory w roku 1973 weszły w skład Biblioteki Brytyjskiej[4]. Nazwa biblioteka narodowa pojawiła się po raz pierwszy we Francji. Podczas rewolucji francuskiej w 1792 r. dawnej bibliotece królewskiej nadano nazwę Bibliothèque nationale de France[5], podkreślając w ten sposób fakt, że jest ona własnością narodu[3]. Biblioteki powstające w XIX wieku w Zjednoczonych Włoszech, w Szwajcarii czy w Niemczech mają charakter nie tylko bibliotek narodowych, ale również państwowych[3].

W Stanach Zjednoczonych nie powstała biblioteka narodowa, a jej funkcję pełni założona w 1800 roku Biblioteka Kongresu. Gdy po I wojnie światowej powstają nowe państwa, utworzenie biblioteki narodowej stało się wyrazem suwerenności i odrębności. Zmienia się też rola państwa, które staje się jej założycielem i ją utrzymuje.

Do lat 50. XX wieku uważano, że głównym celem bibliotek narodowych jest gromadzenie „narodowej spuścizny”. W 1964 roku podczas sesji IFLA w Rzymie K.W. Humphreys wyróżnił trzy funkcje bibliotek narodowych: podstawowe (gromadzenie piśmiennictwa, tworzenie i publikowanie bibliografii oraz pełnienie funkcji centralnego ośrodka informacji), pożądane (koordynowanie wypożyczeń międzybibliotecznych, prowadzenie badań bibliologicznych i nadzór nad najcenniejszymi dokumentami) oraz dodatkowe (wymiana wydawnictw, opieka nad siecią biblioteczną i bibliotekarzami)[3].

Biblioteki narodowe Europy współtworzą cyfrową Bibliotekę Europejską, która w 2008 roku stała się podstawą do utworzenia Europeany[6].

Egzemplarz obowiązkowy

[edytuj | edytuj kod]

Biblioteki narodowe zazwyczaj maja prawo do otrzymywania egzemplarza obowiązkowego wszystkich druków wydawanych na terenie kraju. Jako pierwszy na świecie ten przywilej nadał Franciszek I w 1537 roku Bibliotece Królewskiej w Paryżu. W kolejnych latach wprowadzały go inne kraje: Anglia w 1610 roku, Szwecja w 1661 roku, Rosja w 1683 roku, a Dania w 1697 roku. W Polsce z inicjatywy KEN przywilej „otrzymywania każdej drukowanej publikacji z ówczesnego terenu Rzeczypospolitej” otrzymała Biblioteka Załuskich w 1780 roku, a pierwsza ustawa o egzemplarzu obowiązkowym została uchwalona 18 marca 1932 roku[7].

Są jednak kraje, w których nie ma ustawy o egzemplarzu obowiązkowym. Przykładem może tu być Szwajcaria, w której gromadzenie zbiorów opiera się na dobrowolnych umowach pomiędzy wydawcami a Biblioteką Narodową[8].

Lista bibliotek narodowych

[edytuj | edytuj kod]
Kraj Instytucja Miasto
 Albania Biblioteka Narodowa Albanii (Biblioteka Kombëtare e Shqipërisë) Tirana
 Algieria Biblioteka Narodowa Algierii (Bibliothèque nationale d’Algérie) Algier
 Andora Biblioteka Narodowa Andory (Biblioteca Nacional d’Andorra) Andora
 Angola Biblioteka Narodowa Angoli (Bibliothèque nationale d’Angola) Luanda
 Arabia Saudyjska Biblioteka Narodowa Króla Fahda Rijad
 Argentyna Biblioteka Narodowa Republiki Argentyna Buenos Aires
 Armenia Biblioteka Narodowa Armenii (ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ԱԶԳԱՅԻՆ ԳՐԱԴԱՐԱՆ) Erywań
 Aruba Biblioteka Narodowa Aruby (Biblioteca Nacional Aruba) Oranjestad
 Australia Biblioteka Narodowa Australii (National Library of Australia) Canberra
 Austria Austriacka Biblioteka Narodowa (Österreichische Nationalbibliothek) Wiedeń
 Azerbejdżan Biblioteka Narodowa Azerbejdżanu im. M.F. Axundzadə (Axundov adına Azərbaycan Milli Kitabxanası) Baku
 Bangladesz Biblioteka Narodowa Bangladeszu (বাংলাদেশ জাতীয় গ্রন্থাগার) Dhaka
 Belize Biblioteka Narodowa Belize Belize City
 Belgia Biblioteka Królewska Belgii, (Koninklijke Bibliotheek België,

Bibliothèque royale de Belgique)

Bruksela
 Bhutan Biblioteka Narodowa i Archiwum Bhutanu (འབྲུག་རྒྱལ་ཡོངས་དཔེ་མཛོད།) Thimphu
 Białoruś Białoruska Biblioteka Narodowa (Национальная библиотека Белоруссии) Mińsk
 Boliwia Archiwum i Biblioteka Narodowa Boliwii (Archivo y Biblioteca Nacionales de Bolivia) Sucre
 Brazylia Brazylijska Biblioteka Narodowa (Bibilioteca Nacional do Brasil) Rio de Janeiro
 Bułgaria Biblioteka Narodowa Bułgarii (Национална библиотека „Св. св. Кирил и Методий“) Sofia


 Chile Chilijska Biblioteka Narodowa (Biblioteca Nacional de Chile) Santiago
 Chiny Chińska Biblioteka Narodowa (中国国家图书馆) Pekin
 Chorwacja Biblioteka Narodowa Uniwersytetu w Zagrzebiu (Nacionalna i sveucilišna knjižnica u Zagrebu) Zagrzeb
 Czechy Biblioteka Narodowa Republiki Czeskiej (Národní knihovna České republiky) Praga
 Dania Biblioteka Królewska w Kopenhadze (Det Kongelige Bibliotek) Kopenhaga
 Egipt Egipska Biblioteka Narodowa (Dâr Al-Kutub) Kair
 Estonia Narodowa Biblioteka Estonii (Eesti Rahvusraamatukogu) Tallinn
 Finlandia Biblioteka Narodowa Finlandii (Kansalliskirjasto) Helsinki
 Francja Biblioteka Narodowa Francji (Bibliothèque nationale de France) Paryż
 Grecja Grecka Biblioteka Narodowa (Εθνική Βιβλιοθήκη) Ateny
 Grenlandia Nunatta Atuagaateqarfia / Det Grønlandske Landsbibliotek – Nuuk
 Holandia Biblioteka Królewska (Holandia) (Koninklijke Bibliotheek) Haga
 Hiszpania Hiszpańska Biblioteka Narodowa (Biblioteca Nacional de España) Madryt
 Indie Indyjska Biblioteka Narodowa (National Library of India) Nowe Delhi
 Indonezja Biblioteka Narodowa Indonezji (Perpustakaan Nasional Republik Indonesia) Dżakarta
 Irlandia Biblioteka Narodowa Irlandii (National Library of Ireland / Leabharlann Náisiúnta na hÉireann) Dublin
 Islandia Narodowo-Uniwersytecka Biblioteka Islandii (Landsbókasafn Íslands – Háskólabókasafn) Reykjavík
 Izrael Biblioteka Narodowa Izraela (הספרייה הלאומית) Jerozolima
 Jamajka Bibliothèque nationale de Jamaïque (National Library of Jamaica) Kingston
 Japonia Bibliothèque nationale de la Diète (国立国会図書館 / Kokuritsu Kokkai Toshokan) Tokio
 Kanada Biblioteka i archiwum Kanady (Library and Archives Canada) Ottawa
Biblioteka narodowa Quebecu (Bibliothèque et Archives nationales du Québec) Quebec
 Katalonia Biblioteka Katalonii (Biblioteca de Catalunya) Barcelona
 Kolumbia Biblioteka Narodowa Kolumbii (Biblioteca Nacional de Colombia) Bogota
 Korea Północna Ludowa Biblioteka Narodowa Pjongjang
 Liban Libańska Biblioteka Narodowa Bejrut
 Litwa Litewska Biblioteka Narodowa im. Martynasa Mažvydasa Wilno
 Luksemburg Bibliothèque nationale de Luxembourg Luksemburg
 Łotwa Biblioteka Narodowa Łotwy (Latvijas Nacionālā bibliotēka) Ryga
 Mali Biblioteka Narodowa Mali Bamako
 Meksyk Biblioteka Narodowa Meksyku (Biblioteca Nacional de México) Meksyk
 Niemcy Niemiecka Biblioteka Narodowa (Deutsche Nationalbibliothek) Lipsk
Bawarska Biblioteka Państwowa Monachium
 Norwegia Biblioteka Narodowa (Nasjonalbiblioteket) Oslo
 Nowa Zelandia Biblioteka Narodowa Nowej Zelandii (National Library of New Zealand) Wellington
 Pakistan Biblioteka Narodowa Pakistanu Islamabad
 Panama Biblioteka Narodowa Panamy (Biblioteca Nacional de Panamá) Panama
 Peru Bibliothèque nationale du Pérou (Biblioteca Nacional del Perú) Lima
 Polska Biblioteka Narodowa Warszawa
Biblioteka Jagiellońska Kraków
 Portugalia Biblioteka Narodowa Portugalii (Biblioteca Nacional) Lizbona
 Quebec Bibliothèque et Archives nationales du Québec Montreal
 Południowa Afryka Biblioteka Narodowa Południowej Afryki (National Library of South Africa) Pretoria, Kapsztad
 Rosja Rosyjska Biblioteka Narodowa (Российская Государственная Библиотека) Petersburg
Biblioteka Narodowa Republiki Baszkortostanu (Национальная библиотека имени Ахмет-Заки Валиди) Ufa
 Serbia Serbska Biblioteka Narodowa (Народна библиотека СрбијеNarodna Biblioteka Srbije) Belgrad
 Słowacja Biblioteka Uniwersytecka w Bratysławie Bratysława
 Słowenia Biblioteka Narodowa i Uniwersytecka (Narodna in univerzitetna knjižnica) Lublana
 Słowacja Słowacka Biblioteka Narodowa (Slovenská národná knižnica) Martin
 Stany Zjednoczone Biblioteka Kongresu (Library of Congress) Waszyngton
 Syria Biblioteka Narodowa al-Asada Damaszek
 Szkocja Szkocka Biblioteka Narodowa Edynburg
 Szwecja Biblioteka Królewska w Sztokholmie (Kungliga biblioteket) Sztokholm
 Szwajcaria Szwajcarska Biblioteka Narodowa Berno
 Tunezja Biblioteka Narodowa Tunezji Tunis
 Turcja Turecka Biblioteka Narodowa (Milli Kütüphane) Ankara
 Ukraina Biblioteka Narodowa Ukrainy im. W.I. Wiernadskiego (Національна бібліотека України імені В. І. Вернадського) Kijów
Lwowska Narodowa Naukowa Biblioteka Ukrainy im. Wasyla Stefanyka Lwów
 Walia Narodowa Biblioteka Walijska (Llyfrgell Genedlaethol Cymru) Aberystwyth
 Watykan Biblioteka Watykańska (Bibliotheca Apostolica Vaticana) Watykan
 Węgry Państwowa Biblioteka Széchényiego (Országos Széchényi Könyvtár) Budapeszt
 Włochy Bibliothèque nationale centrale de Florence (Biblioteca Nazionale Centrale di Firenze)

Centralna Biblioteka Narodowa w Rzymie

Florencja
 Wyspy Owcze Landsbókasavnið Tórshavn
 Wielka Brytania Biblioteka Brytyjska (British Library) Londyn

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. Słownik terminologiczny informacji naukowej, Maria Dembowska, Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk: Zakład Narodowy imienia Ossolińskich, 1979, s. 30.
  2. Zalecenia UNESCO w sprawie międzynarodowej normalizacji statystyki bibliotecznej, „Przegląd Biblioteczny” (2), 1972, s. 199–205.
  3. a b c d Zofia Gaca-Dąbrowska, Biblioteki narodowe na świecie. Główne kierunki rozwoju w przekroju historycznym., „Przegląd Biblioteczny” (3/4), 1984, s. 267–277.
  4. History of the British Library [online], The British Library [dostęp 2021-12-12].
  5. Elżbietą Grzybowska, Biblioteka Narodowa Francji. Przemiany i organizacja., „Przegląd Biblioteczny” (4), 2003, s. 369–381.
  6. Już dostępna w Internecie: „Europeana” – europejska biblioteka cyfrowa [online], European Commission – European Commission, 20 listopada 2008 [dostęp 2021-12-12] (ang.).
  7. Magdalena Gomułka, Egzemplarz obowiązkowy na przestrzeni wieków, „Biuletyn EBIB” (2), 2013, s. 1–10.
  8. Maria Dembowska, Bibliotekarstwo Szwajcarskie, „Przegląd Biblioteczny” (3–4), 1961, s. 264–281.

Linki zewnętrzne

[edytuj | edytuj kod]