Banknoty Banku Polskiego (1830–1831)

Banknoty Banku Polskiego (1830–1831) – banknoty denominowane w złotych polskich emitowane przez Bank Polski Królestwa Kongresowego, z umieszczonym rokiem emisji 1830 albo 1831[1][2][3].

Rys historyczny[edytuj | edytuj kod]

Dzięki staraniom Ksawerego Druckiego Lubeckiego reskryptem z 29 stycznia 1828 r. car Mikołaj I powołał w Warszawie Bank Polski (otwarty 6 maja 1828 r.[4]) jako centralną instytucję finansową Królestwa Polskiego, posiadającą między innymi uprawnienia emisyjne zarówno własnych biletów bankowych, jak i biletów kasowych Królestwa Polskiego wydrukowanych w 1824 r[5]. Banknoty Banku Polskiego otrzymały kurs kasowy (miały być przyjmowane w należnościach na rzecz państwa), nie były natomiast prawnym środkiem płatniczym, gdyż nie miały kursu przymusowego (osoba prywatna nie była zobowiązana do ich przyjmowania)[4].

Po uruchomieniu banku do obiegu wprowadzono wydrukowane w 1824 r. na kwotę 16 mln złotych polskich bilety kasowe[5]. Specjalnymi reskryptami z[5]

  • 2 lutego 1830 r. oraz
  • 3 listopada 1830 r.

car określił szczegółowo wygląd i warunki emisyjne nowych biletów bankowych o nominałach: 5, 10, 50, 100, 500 i 1000 złotych polskich.

Pieniądz papierowy Królestwa Kongresowego cieszył się pełnym zaufaniem ludności, gdyż był wymienialny w kasach banku na złote i srebrne monety, mimo że nie miał kursu przymusowego. Co więcej, w ogólnym obiegu pieniężnym zaczął powoli wysuwać się przed emisje monetarne[5].

Banknoty emisji 1 maja 1830[6][7][edytuj | edytuj kod]

Z zadekretowanych sześciu nominałów, z datą emisji 1 maja 1830 r. przygotowano i wprowadzono do obiegu jedynie trzy: 5, 50 i 100 złotych polskich. Dnia 26 listopada 1830 r., na trzy dni przed wybuchem powstania listopadowego, jako pierwszy wszedł do obiegu nominał 50 złotych. Pięcio- i stuzłotówki wprowadzono dopiero po upadku powstania[5][8].

Pierwszym etatowym rytownikiem Banku Polskiego był Jan Minheymer, warszawski medalier i sztycharz, któremu powierzono w 1829 r. zaprojektowanie nowych znaków pieniężnych. Ostatecznie wykorzystano jednak tylko niektóre elementy opracowanych projektów. Nowe banknoty nosiły polskie napisy, a ich układ graficzny całkowicie różnił się od swoich odpowiedników z innych państw europejskich[5].

Nominały 50 i 100 złotych polskich miały kształt prostokąta. Drukowano je na papierze koloru perłowego. Oba nominaty miały bogatą szatę graficzną giloszy oplatających oznaczenia cyfrowe nominałów i napis „Bank Polski”. Nie zawierały jednak wyobrażenia całego herbu Królestwa Polskiego, lecz tylko królewską koronę, mimo iż wizerunek herbu proponował w swych projektach Jan Minheymer. Herb Królestwa Polskiego znalazł się jedynie na suchej pieczęci z napisem „Bank Polski”[9]. Na banknotach umieszczono[10]:

  • kolejną numerację,
  • faksymile podpisów prezesa i dyrektora Banku.

Wydrukowano je na papierze ze znakami wodnymi wyobrażającymi w girlandach oznaczenia cyfrowe i słowne nominału. Na stronie odwrotnej biletów wydrukowano artystycznym giloszem oznaczenia cyfrowe nominału i umieszczono odręczny podpis kontrolera bankowego[10].

Ostatni bilet bankowy emisji z datą 1 maja 1830 r., o nominale 5 złotych polskich, wprowadzono do obiegu dopiero w 1835 r. Różnił się on od poprzedników kształtem – prostokąt o orientacji pionowej, a nie poziomej jak poprzednie – ale miał jednak podobne wyobrażenia i znaki zabezpieczające[10][7].

Nominał Awers i rewers banknotu Charakterystyka
5 złotych polskich Emisja: 1 maja 1830
50 złotych polskich Emisja: 1 maja 1830
100 złotych polskich Emisja: 1 maja 1830

Banknoty powstania listopadowego[11][edytuj | edytuj kod]

Po wybuchu powstania listopadowego sejm zdetronizował Mikołaja I i ogłosił zerwanie więzów z Rosją. Mimo to system monetarny nie uległ większym zmianom. Ze względu na konieczność zasilenia skarbu na wydatki wojenne oraz potrzebę uzupełnienia obiegu pieniężnego o drobne nominały Rząd Narodowy upoważnił uchwałą Bank Polski do dalszej emisji biletów kasowych o nominale 5 złotych polskich, z datą 1824 r., na których emisję bank posiadał jeszcze carskie zezwolenie. W czasie powstania wydrukowano 274 044 sztuki tych biletów. Do emisji właściwych powstańczych banknotów doszło dopiero po uchwale sejmowej z 1 lipca 1831 r., na mocy której Rząd Narodowy upoważnił Bank Polski do wyemitowania banknotów o nominałach 1 i 2 złote polskie, na łączną kwotę 10 mln złotych. Projekty tych banknotów wykonał również Jan Minheymer. Pomimo zatwierdzenia do druku obu nominałów doszło jedynie do wypuszczenia powstańczej złotówki i tylko na sumę 735 000 złotych[12].

Jednozłotowy powstańczy bilet bankowy wykonano w kolorze zielonym, z oznaczeniem rocznej daty emisji – 1831 – na tle ozdobnej giloszowej ramki. Na banknocie o wymiarach około 64 x 103 mm umieszczono[12]:

  • faksymile podpisu dyrektora banku oraz
  • oznaczenie literowe serii i kolejny numer.

Powstańczy charakter uwidoczniony został w dwutarczowym kartuszu herbowym Korony i Litwy, pod królewską koroną. Po raz pierwszy na polskim banknocie pojawiła się sygnatura nazwiska jego projektanta – Jana Minheymera. Oprócz ozdobnych litograficznych giloszy tego jednostronnego banknotu, drukowanego na papierze bez znaków wodnych, dodatkowym zabezpieczeniem przed fałszerstwem było zastosowanie suchego napisu wytłokowego u dołu banknotu: „Złoty jeden”[12].

Wraz z upadkiem powstania wycofano z obiegu powstańcze jednozłotówki i komisyjnie je spalono. Tylko nieliczne ocalały jako pamiątki[12].

Nominał Awers i rewers banknotu Charakterystyka[11]
1 złoty polski Emisja: 1831

Próby druku[edytuj | edytuj kod]

Próbny druk banknotu 1-złotowego 1831 na tekturce

Zobacz też[edytuj | edytuj kod]

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ Adam Dylewski, Historia pieniądza na ziemiach polskich, wyd. pierwsze, Warszawa: Carta Blanca Sp. z o.o. Grupa Wydawnicza PWN, 2011, s. 235–237, ISBN 978-83-7705-068-2.
  2. ↑ Borys Paszkiewicz, Podobna jest moneta nasza do urodnej panny. Mała historia pieniądza polskiego, Warszawa: Warszawskie Centrum Numizmatyczne, 2012, s. 182–186, ISBN 978-83-62939-00-8.
  3. ↑ Lech Kokociński, Pieniądz papierowy na ziemiach polskich, wyd. pierwsze, Warszawa: ROSIKON PRESS, 1996, s. 38–45, ISBN 83-903459-5-1.
  4. ↑ a b Borys Paszkiewicz, Podobna jest moneta nasza do urodnej panny. Mała historia pieniądza polskiego, Warszawa: Warszawskie Centrum Numizmatyczne, 2012, s. 182, ISBN 978-83-62939-00-8.
  5. ↑ a b c d e f Lech Kokociński, Pieniądz papierowy na ziemiach polskich, wyd. pierwsze, Warszawa: ROSIKON PRESS, 1996, s. 38, ISBN 83-903459-5-1.
  6. ↑ Marian Kowalski, Ilustrowany katalog banknotów polskich 1794–1980, Wiesława Kawecka (red.), wyd. IV, Warszawa: Krajowa Agencja Wydawnicza RSW „Prasa-Książka-Ruch”, 1981, s. 44–46.
  7. ↑ a b Czesław Miłczak, Katalog polskich pieniędzy papierowych od 1794, 2000–2002.
  8. ↑ Adam Dylewski, Historia pieniądza na ziemiach polskich, wyd. pierwsze, Warszawa: Carta Blanca Sp. z o.o. Grupa Wydawnicza PWN, 2011, s. 235, ISBN 978-83-7705-068-2.
  9. ↑ Lech Kokociński, Pieniądz papierowy na ziemiach polskich, wyd. pierwsze, Warszawa: ROSIKON PRESS, 1996, s. 38,40, ISBN 83-903459-5-1.
  10. ↑ a b c Lech Kokociński, Pieniądz papierowy na ziemiach polskich, wyd. pierwsze, Warszawa: ROSIKON PRESS, 1996, s. 40, ISBN 83-903459-5-1.
  11. ↑ a b Marian Kowalski, Ilustrowany katalog banknotów polskich 1794–1980, Wiesława Kawecka (red.), wyd. IV, Warszawa: Krajowa Agencja Wydawnicza RSW „Prasa-Książka-Ruch”, 1981, s. 46–47.
  12. ↑ a b c d Lech Kokociński, Pieniądz papierowy na ziemiach polskich, wyd. pierwsze, Warszawa: ROSIKON PRESS, 1996, s. 44, ISBN 83-903459-5-1.
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Banknoty_Banku_Polskiego_(1830–1831)&oldid=69038410”