Babiogórcy
| Miejsce zamieszkania | Polska (Stoki Babiej Góry) |
|---|---|
| Język | |
| Religia | |
| Grupa |
Babiogórcy (Górale babiogórscy) – grupa etnograficzna ludności polskiej, zamieszkująca północne stoki Babiej Góry. Etnografowie zaliczają ich do grupy Górali beskidzkich[1]. Po raz pierwszy opisani przez Wincentego Pola jako Babigórcy w 1851 roku[2][3].
Obszar etnograficzny[edytuj | edytuj kod]
Początkowo w opracowaniach XIX w. lokowano ich na dużo szerszym terenie[a] niż obecnie począwszy od Lachowic i Stryszawy na Żywiecczyźnie po Jordanów[2]. Tak rozległe lokowanie za błędne uważał już Seweryn Udziela[4]. Obecnie według pochodzącej z Zawoi etnografki Urszuli Janickiej-Krzywdy zasiedlają następujące miejscowości:[1][2]
Otaczają ich następujące grupy etnograficzne: Górale żywieccy od zachodu, Kliszczacy od północnego wschodu, Podhalanie od wschodu oraz Orawianie od południa[5][2].
Etnogeneza[edytuj | edytuj kod]
Teren, na którym wykształciła się kultura Babiogórców, należał do królewszczyzny lanckorońskiej, którą od XIV starostowie sukcesywnie kolonizowali ludnością polską[2][1]. W XVII wieku na zarębkach (14 ha nadania ziemi w górach)[1] mieli osiedlać się Wołosi[2].
Kultura[edytuj | edytuj kod]
Dawniej ich głównym zajęciem była uprawa roli, górskie pasterstwo, którego tradycje przyniesione zostały tutaj przez Wołochów oraz wyrąb lasu[1]. Wypas owiec i bydła prowadzono na stokach Policy, Jałowca, Babiej Góry[6]. W uprawie pierwotnie żarowej (cerhlenie), potem opartej o nawożenie obornikiem ze zwierząt hodowlanych[7] dominowały owies, orkisz, jęczmień, żyto, ziemniaki, rzepa, kapusta oraz len. Eksploatacja lasu, zrąb, zwózka drewna i wyroby drewniane były dodatkowymi zajęciami. Dostarczały także materiału twórczości rzeźbiarskiej[2].
Po likwidacji serwitutów pastwiskowych i poboru drewna w lasach w 1853, który doprowadził do utraty połowy pastwisk przez górali, następuje upadek gospodarki szałaśniczej[8].
W 1853 roku opisu stroju babiogórskiego dokonał Józef Łepkowski[9]. Na początku XX wieku ulegli silnym wpływom krakowskim (wraz z rozwojem turystyki na tym obszarze)[10][1] oraz podhalańskim[11]. Ich oryginalny strój ludowy został zapomniany. Dopiero niedawno staraniem Stowarzyszenia Gmin Babiogórskich odtworzono tradycyjne ubrania.
Zabytki budownictwa babiogórskiego gromadzi Skansen im. Józefa Żaka w Zawoi Markowej.
Uwagi[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Słownik geograficzny Królestwa Polskiego z 1880 jako miejscowości przez nich zasiedlone wymienia: Spytkowice, Skawa, Wysoka, Sydzina, Wilczna, Toporzyska, Malejowa [przyp. obecnie część Jordanowa], Naprawa, Jordanów miasto, Bystra, Chrobacze, Osielec, Zawoja, Wełcza, Skawica, Juszczyna, Kajszówka, Zabielna, Biała, Wieprzec, Lachowice, Grzechinia, Żarnówka, Maków, Kurów, Strzyszowa, Las, Kuków, Sucha[,] Jachówka, Bieńkówka, Zdziebiel, Krzeszów, Targaszów, Tarnawa, Zębrzyce, Budzów, Baczyn, Świeszowice, Marchówka, Zachełmna. Spisane przez Bronisława Gustawicza hasło dla Słownika zostało oparte na pracach Wincentego Pola.
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ a b c d e f Babiogórcy. Babiogórski Park Narodowy. [dostęp 2020-09-14]. (pol.).
- ↑ a b c d e f g Maria Brylak-Załuska: Górale babiogórscy. EntoZagroda. [dostęp 2020-09-14]. (pol.).
- ↑ Pol 1842 ↓.
- ↑ Krzywda 2016 ↓, s. 25–26.
- ↑ Urszula Janicka-Krzywda: Kalendarz 2001. Kraków: 2000, s. 81.
- ↑ Górale Babiogórscy. Gmina Zawoja. [dostęp 2020-09-14]. (pol.).
- ↑ Krzywda 2016 ↓, s. 37–39.
- ↑ Galarowski 1980 ↓, s. 42.
- ↑ Krzywda 2016 ↓, s. 27.
- ↑ Krzywda 2016 ↓, s. 34.
- ↑ Krzywda 2016 ↓, s. 32.
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Urszula Janicka-Krzywda: Kultura ludowa Górali Babiogórskich. Kraków: Oficyna Wydawnicza „Wierchy”, 2016. ISBN 978-83-62473-68-7.
- Urszula Janicka-Krzywda: Legendy babiogórskie. Wyd. Forma, 2007. ISBN 978-83-60675-04-5.
- Babiogórcy, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. I: Aa – Dereneczna, Warszawa 1880, s. 74.
- Tadeusz Galarowski: Zawoja. Wrocław: Ossolineum, 1980, seria: Nauka dla wszystkich. ISBN 83-04-00689-8.
- Etnografia północnych stoków Karpat. W: Wincenty Pol: Rzut oka na północne stoki Karpat pod względem przyrodzenia. 1842.