Androgynous Peripheral Attach System

Androgynous Peripheral Attach System lub Androgynous Peripheral Assembly System, w skrócie APAS (ang. Androgyniczny Peryferyjny System Łączenia / Przyłączania) – seria systemów dokowania używana w radzieckich i rosyjskich pojazdach i stacjach orbitalnych. System podobny do systemu APAS używany jest także w chińskich statkach Shenzhou[1].

Budowa[edytuj | edytuj kod]

Urządzenia cumownicze statków Apollo i Sojuz
A - wersja radziecka, B - wersja amerykańska,
1 - Zapadki, 2 - Występy naprowadzające, 3 - Powierzchnia zetknięcia ruchomych pierścieni, 4 - Pierścień ruchomy w połączeniu aktywnym, 5 - Zamki, 6 - Wysuwane pręty napędu pierścieni, 7 - Pierścień ruchomy w połączenie biernym (transportowym).

Twórcą projektu systemu APAS był Władimir Syromiatnikow[2] z moskiewskiego biura konstrukcyjnego Koroliowa. Zaprojektowany został na potrzeby lotu Sojuz-Apollo[3].

Akronim pochodzi od rosyjskiej nazwy systemu – Андрогинно-периферийный агрегат стыковки, w cyrylicy zapisywany jako АПАС. Angielskojęzyczny odpowiednik został przetłumaczony tak, aby dać ten sam akronim, chociaż nie jest tłumaczeniem dokładnym.

W odróżnieniu od systemów takich jak zaprojektowany również w Związku Radzieckim SSWP czy współczesny CBM węzły APAS są „androgyniczne” co oznacza, że obie strony mogą pełnić zarówno aktywną jak i pasywną funkcję, inaczej niż w w/w systemach, gdzie węzły aktywne i pasywne różnią się od siebie znacznie.

Istnieją trzy podstawowe wersje systemu.

APAS-75[edytuj | edytuj kod]

APAS-75 został opracowany na potrzeby lotu Sojuz-Apollo (ASTP). W odróżnieniu do wcześniejszych systemów dokowania, każdy węzeł mógł przyjąć rolę aktywną lub pasywną, w zależności od potrzeb. Najpierw z węzła aktywnego wysuwały się sondy, służące zgrubnemu ustaleniu pozycji. Pierścień węzła obracał się, aby zatrzasnąć rygle. Po ich zamknięciu uruchamiały się amortyzatory (w urządzeniu amerykańskim) i tłumiki mechaniczne (w urządzeniu radzieckim), niwelując skutki zderzenia. Część aktywna cofała się, zaciskając kołnierze systemu dokującego. Przy odcumowaniu węzły odpychane były przy pomocy czterech sprężyn[4].

Związek Radziecki zbudował pięć statków Sojuz typu 7K-TM wyposażonych w APAS-75. Trzy pierwsze posłużyły do testów nowej kapsuły (jako Kosmos 638, Kosmos 672 oraz Sojuz 16). Sojuz 19 został użyty w projekcie Sojuz-Apollo i był to jedyny egzemplarz, w którym faktycznie użyto węzła dokującego. Ostatni statek odbył misję jako Sojuz 22 po przebudowaniu modułu orbitalnego. Śluza, zacumowana do statku Apollo, z jednej strony wyposażona była w węzeł APAS-75, z drugiej w węzeł dokujący Apollo.

APAS-89[edytuj | edytuj kod]

Strona pasywna
Strona aktywna

Razem z pracami nad stacją Mir trwały prace w ramach programu Buran. APAS-89 miał być systemem przeznaczonym do dokowania radzieckich wahadłowców do stacji Mir. Pierwotny projekt został mocno zmodyfikowany. Zmniejszono zewnętrzną średnicę węzła z 2030 mm do 1150 mm, zaś prowadnice skierowano do wewnątrz zamiast na zewnątrz jak w oryginalnym projekcie. Spowodowało to zmniejszenie średnicy wewnętrznej przejścia przez węzeł do 80 cm[5]. Program Buran został ostatecznie odwołany w 1994 roku, a żaden z orbiterów nie cumował nigdy do stacji, lecz moduł Kristałł wyposażony został w dwa takie węzły. Shuttle Docking Module używany do dokowania przez wahadłowce amerykańskie był także wyposażony w dwa węzły APAS-89. Ta wersja systemu jest czasem określana mianem Androgynous Peripheral Docking System.

APAS-95[edytuj | edytuj kod]

Strona pasywna (wersja nieandrogyniczna)
Strona aktywna

Program Shuttle-Mir wykorzystywał przez cały czas trwania APAS. Amerykańskie wahadłowce korzystały z węzła zaprojektowanego dla orbitera Buran, zamontowanego na ramie, przygotowywanej na potrzeby niewybudowanej stacji Freedom. RKK Energia na oznaczenie tego systemu użyła nazwy APAS-95, w rzeczywistości jednak nie różni się on praktycznie od APAS-89[6]. Był wykorzystywany następnie do dokowania wahadłowców do ISS oraz do połączenia modułów Zaria i PMA-1[7]. APAS na śluzach wahadłowców pozostał niezmieniony – w misjach na Mir i ISS używany był ten sam system. Węzły na modułach PMA były na stałe ustawione jako pasywne.

Chiński system dokujący[edytuj | edytuj kod]

Chiński węzeł, wykorzystywany w pojazdach Shenzhou i laboratorium orbitalnym Tiangong 1 jest modyfikacją systemu rosyjskiego[8][9], najprawdopodobniej pochodną wersji APAS-89[10]. Wskazuje na to nie tylko zewnętrzny wygląd węzłów, ale też fakt, że Chińczycy przejęli od Rosjan wiele technologii (m.in. Sojuz-TM i skafandry Sokoł). Węzły chińskie wyposażone są w dwanaście zatrzasków[8]. Zgodnie z deklaracją strony chińskiej, zgodne są z węzłami APAS, w jakie wyposażona jest Międzynarodowa Stacja Kosmiczna, co umożliwia potencjalne dokowanie pojazdów chińskich do ISS[8].

Galeria[edytuj | edytuj kod]

  • Wahadłowiec dokuje do stacji Mir z użyciem systemu APAS
    Wahadłowiec dokuje do stacji Mir z użyciem systemu APAS

Zobacz też[edytuj | edytuj kod]

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ Testimony of James Oberg: Senate Science, Technology, and Space Hearing: International Space Exploration Program. spaceref.com. [dostęp 2015-09-09]. (ang.).
  2. ↑ Edward Clinton Ezell, Linda Neuman Ezell: An International Docking System. [w:] SP-4209 The Partnership: A History of the Apollo-Soyuz Test Project [on-line]. NASA, 1978. s. 170-174. [dostęp 2015-09-09]. (ang.).
  3. ↑ Patricia Sullivan: Vladimir Syromyatnikov; Designed Docking System for Space Capsules. The Washington Post, 1 października, 2006. [dostęp 2015-09-21]. (ang.).
  4. ↑ David S. F. Portree: Mir Hardware Heritage. Lyndon B. Johnson Space Center. [dostęp 2015-09-09]. (ang.).
  5. ↑ John Cook, Valery Aksamentov, Thomas Hoffman, Wes Bruner: ISS Interface Mechanisms and their Heritage. Boeing, 2011. [dostęp 2015-09-09]. (ang.).
  6. ↑ Bart Hendrickx, Bert Vis: Energiya-Buran: The Soviet Space Shuttle. Chichester, UK: Praxis Publishing Ltd, 2007, s. 379–381. ISBN 978-0-387-69848-9. (ang.).
  7. ↑ Androgynous Peripheral Attach System. Boeing. [dostęp 2008-04-07]. [zarchiwizowane z tego adresu (2008-03-25)]. (ang.).
  8. ↑ a b c Stephen Clark: Chinese docking system based on Russian design. [w:] Spaceglight Now [on-line]. 2011-11-02. [dostęp 2016-03-30]. (ang.).
  9. ↑ Rob Coppinger: Europe May Work with China on Space Station. [w:] Scientific American [on-line]. 2013-03-01. [dostęp 2016-03-30]. (ang.).
  10. ↑ China's "Androgynous Peripheral Assembly System" (APAS) for docking in the space. [dostęp 2016-03-30]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-04-16)]. (ang.).

Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]

Moduły i systemy Międzynarodowej Stacji Kosmicznej
Moduły
Podsystemy
Pojazdy zaopatrzeniowe

  1. ↑ elementy odłączone od stacji
  2. ↑ a b c d e f g elementy anulowane
  3. ↑ elementy jeszcze nie dostarczone do stacji
Moduły i systemy stacji kosmicznej Mir
Moduły
radzieckie
rosyjsko-amerykańskie
Podsystemy
Pojazdy załogowe i zaopatrzeniowe
Artykuły powiązane

  • † – elementy anulowane
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Androgynous_Peripheral_Attach_System&oldid=67505911”