Alfons Parczewski
_(cropped).jpg) | |
| Data i miejsce urodzenia | 15 listopada 1849 |
|---|---|
| Data i miejsce śmierci | 21 kwietnia 1933 |
| Zawód, zajęcie | |
| Odznaczenia | |
 | |
Alfons Józef Ignacy Parczewski h. Nałęcz, ps. „Niklot” (ur. 15 listopada 1849 w Wodzieradach, zm. 21 kwietnia 1933 w Wilnie) – polski prawnik, historyk, etnograf, regionalista, działacz społeczno-polityczny i narodowy, członek Stronnictwa Narodowo-Demokratycznego, współwłaściciel „Kaliszanina”, założyciel „Nowin Szląskich” (1884) i „Gazety Ludowej” (1896); w latach 1906–1912 poseł do I, II, III i IV Dumy Państwowej, członek Rady Stanu Królestwa Polskiego (1918), autor memoriału W sprawie zachodnich granic Polski (1919); profesor Uniwersytetu Warszawskiego (1915), profesor i rektor (1922–1924) Uniwersytetu Stefana Batorego w Wilnie, członek Polskiej Akademii Umiejętności, prezes Towarzystwa Przyjaciół Nauk w Wilnie (1927–1933); lingwista, bibliofil.
Pochodzenie[edytuj | edytuj kod]
Alfons Parczewski był synem ziemianina Hipolita Parczewskiego (1819–1912) i Aleksandry (1822–1895) z domu Bajer, bratem Melanii. Dziadek Józef Parczewski (ur. 1781) służył jako porucznik 7 pułku piechoty armii Księstwa Warszawskiego, później był m.in. sędzią pokoju powiatu kaliskiego, członkiem rady województwa kaliskiego, gdzie organizował wojsko w okresie powstania listopadowego; ojciec w czasie powstania styczniowego pomagał rannym powstańcom, za co był więziony latach 1863–1864[1], matka prowadziła szkołę elementarną w Wodzieradach[2].
Życiorys[edytuj | edytuj kod]
Alfons Parczewski początkowo pobierał naukę w domu pod kierunkiem Juliusza Teplickiego, byłego oficera Wojska Polskiego i uczestnika powstania listopadowego. Od 1864 kontynuował naukę w Gimnazjum Filologicznym w Kaliszu, które ukończył jesienią 1865. Następnie rozpoczął studia na Wydziale Prawa i Administracji w Szkole Głównej Warszawskiej, które ukończył w 1869, a po aplikacji sądowej w Warszawie został adwokatem w Kaliszu.
Na ten okres przypada największy rozkwit jego działalności politycznej i publicystycznej. Jako poddany rosyjski nie mógł zwalczać oficjalnie caratu, włączył się więc w obronę Polaków w zaborze pruskim i energię skierował na walkę z germanizacją. W 1881 został członkiem tajnego komitetu niesienia pomocy Mazurom, był współzałożycielem wydawanego w latach 1892–1902 w Ełku tygodnika „Gazeta Ludowa”
Od 1875 włączył się w ochronę praw Łużyczan i jako pierwszy rozciągnął swoją działalność na Dolne Łużyce. Brał udział w corocznych posiedzeniach Macierzy Łużyckiej w Budziszynie. M.in. dzięki jego zabiegom Józef Ignacy Kraszewski ufundował stypendium dla studentów – Łużyczan. W 1880 powołał do życia „Towarstwo pomocy za studowacych Serbow”; w tym samym roku był też inicjatorem powołania dolnołużyckiego oddziału Macierzy (pod nazwą Maśica Serbska)[3]. Natomiast w 1884 założył we Wrocławiu polski tygodnik „Nowiny Szląskie”.
Interesował się także losem Kaszubów i Celtów; za udział w ruchu panceltyckim przyznano mu w 1901 tytuł „Barda Walii”, przyznawanego przez Gorsedd (stowarzyszenie bardów Walii, organizacja pielęgnująca język i kulturę walijską). Na zjeździe panceltyckim w Caernarfon w 1904 przedstawił projekt międzynarodowej organizacji dla ochrony języków mniejszościowych[4].
W marcu 1905 jako członek delegacji udał się do Sankt Petersburga w sprawie przywrócenia nauki języka polskiego w szkołach, 15 maja 1905 w Warszawie wziął udział w zebraniu założycielskim Macierzy Szkolnej Królestwa Polskiego[5]. W efekcie został aresztowany i zmuszony do opuszczenia kraju. Wrócił, gdy został wybrany na posła do Dumy Państwowej z guberni kaliskiej. Funkcję tę piastował w latach 1906–1912. Walczył tam w obronie unitów i przeciwko usiłowaniom wyłączenia Chełmszczyzny z Polski.
Był członkiem Towarzystwa Oświaty Narodowej w guberni kaliskiej[6].
Interesował się historią rodzinnej ziemi, czego wyrazem było włączenie jego eksponatów na wystawę starożytności i dzieł sztuki w Sieradzu w 1883 i udział w wystawie archeologicznej w Kaliszu w 1900.
Kierował kasą pożyczkową dla ubogich rzemieślników. W 1886 został prezesem Towarzystwa Kredytowego miasta Kalisza, pełnił funkcję prezesa Stowarzyszenia Prawników, w latach 1891–1906 był prezesem Kaliskiego Towarzystwa Muzycznego, inicjatorem budowy gmachu tego towarzystwa z salą koncertową i zorganizowania stałej orkiestry amatorskiej; był prezesem oddziału Polskiego Towarzystwa Krajoznawczego w Kaliszu.
Po zburzeniu Kalisza (1914) przeniósł się do Warszawy, gdzie w 1915 włączył się w organizację Wydziału Prawa na reaktywowanym Uniwersytecie Warszawskim. Był członkiem Komisji Sejmowo-Konstytucyjnej Tymczasowej Rady Stanu[7]. W 1918 został wybrany na członka Rady Stanu[8]. W 1919 opracował memoriał na konferencję pokojową w sprawie zachodniej granic Polski, w którym podkreślał prawa Polski m.in. do Drezdenka i Santoka.
W 1919 przeniósł się do Wilna, gdzie został dziekanem Wydziału Prawa, a w latach 1922–1924 był rektorem Uniwersytetu Stefana Batorego. Był doktorem honoris causa tego Uniwersytetu i członkiem Polskiej Akademii Umiejętności. Działał jako członek Komisji Kodyfikacyjnej Rzeczypospolitej Polskiej. Był jednym z autorów haseł do Słownika geograficznego Królestwa Polskiego z terenów Dolnego i Górnego Śląska oraz Łużyc.
Zmarł w Wilnie 21 kwietnia 1933. Został pochowany na Cmentarzu Miejskim w Kaliszu.
Rodzina[edytuj | edytuj kod]
W 1878 Alfons Parczewski ożenił się z Aleksandrą z d. Bochdan (1856–1929), córką Hipolita Bochdana, właściciela ziemskiego z Galicji. Z małżeństwa pochodziła córka Regina Melania (1879–1959). Małżonkowie przez wiele lat żyli w separacji. Żona Aleksandra i córka Regina Melenia (zamężna Sędzimir) prowadziły pensjonat w Zakopanem, gdzie obie zostały pochowane na cmentarzu przy ul. Nowotarskiej[9].
Dzieła[edytuj | edytuj kod]
- Monografia Szadku, Warszawa 1870
- Hieronim Bużeński, podskarbi koronny, [w:] „Noworocznik Piotrkowski” (1873)
- Notatki archeologiczne Sieradzkiego, [w:] „Noworocznik Kaliski” (1875)
- Analekta Wielkopolskie (1879)
- Emigracja z wschodnich prowincji monarchii pruskiej, Lwów 1893
- Szczątki kaszubskie w prowincyi pomorskiej. Szkic historyczno-etnograficzny, Poznań 1896
- Rys historyczny Towarzystwa Kredytowego miasta Kalisza, Kalisz 1911
- W sprawie zachodnich granic Polski (1919)
- Prawo kościelne. Skrypta według wykładów Adolfa Parczewskiego w Uniwersytecie Warszawskim, Wilno 1924
- Uwagi nad kodyfikacją prawa cywilnego w Polsce, Wilno 1925
Ordery i odznaczenia[edytuj | edytuj kod]
- Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski (7 listopada 1925)[10]
Upamiętnienie[edytuj | edytuj kod]
Od 1994 jego imię nosi Książnica Pedagogiczna im. Alfonsa Parczewskiego w Kaliszu[11].
Zobacz też[edytuj | edytuj kod]
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Piotr Szkutnik. Rodzina i związki genealogiczne Alfonsa Parczewskiego. „Biuletyn Szadkowski”. 6, s. 55, 2006. Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego. (pol.).
- ↑ Ewa Andrysiak. Alfons Józef Ignacy Parczewski (1849–1933). „Biuletyn Szadkowski”. 6, s. 7, 2006. Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego. (pol.).
- ↑ Měrćin Völkel, Měto Pernak, Maćica Serbska – Maśica Serbska [online], sorabicon.de [dostęp 2023-03-24] [zarchiwizowane z adresu 2023-03-18] (niem.).
- ↑ Alfons Parczewski, A survey of the Language Map of Europe and a Sketch of an International Peace Union for the Protection of Linguistic Minorities Submitted to the Pan-Celtic Congress of Caernarfon..., Paris 1904.
- ↑ Józef Stemler: Dzieło samopomocy narodowej : Polska Macierz Szkolna 1915–1935. Warszawa: Zarząd Główny Polskiej Macierzy Szkolnej, 1935, s. 11.
- ↑ Tadeusz Wolsza, Towarzystwo Oświaty Narodowej (1899–1905), [w:] Kwartalnik Historyczny, 1987, nr. 2, s. 93.
- ↑ Włodzimierz Suleja, Tymczasowa Rada Stanu, Warszawa 1998, s. 219.
- ↑ Kurjer Poznański, nr 85, rok XIII, 13 kwietnia 1918 roku, [b.n.s]
- ↑ Ewa Andrysiak. Alfons Józef Ignacy Parczewski (1849–1933). „Biuletyn Szadkowski”. 6, s. 12, 2006. Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego. (pol.).
- ↑ M.P. z 1925 r. nr 262, poz. 1082 „za wybitną twórczość naukową”.
- ↑ Władysław Kościelniak, Krzysztof Walczak: Kronika miasta Kalisza. Kalisz: Kaliskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk, 2002, s. 234. ISBN 83-85638-43-1.
Literatura[edytuj | edytuj kod]
- Konarski S., Polski Słownik Biograficzny, z. 104, 1980, s. 210–206.
- Wędzki A., Parczewski Alfons, [w:] Wielkopolski Słownik Biograficzny, 1983, s. 553–554.
- Andrysiak E., Alfons Parczewski: życie i twórczość: bibliografia, 1992.
- Andrysiak E., Księgozbiór Alfonsa Parczewskiego, „Acta Universitatis Lodziensis. Folia Librorum” nr 10/2001, s. 57–75.
- Gmerek K., Parczewski the Bard, „Polish-Anglosaxon Studies”, 2003, Vol. 10/11, s. 29–36.
- Andrysiak E., Książka i ludzie książki w życiu i pracy Alfonsa Parczewskiego, Kalisz 2005.
Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]
- Publikacje Alfonsa Parczewskiego w bibliotece Polona
