Aleksandr Pieczerski
.JPG) | |
 kapitan | |
| Data i miejsce urodzenia | 22 lutego 1909 |
|---|---|
| Data i miejsce śmierci | 19 stycznia 1990 |
| Przebieg służby | |
| Lata służby | 1941–1945 |
| Siły zbrojne |
|
| Główne wojny i bitwy | |
| Późniejsza praca | administrator teatru, |
| Odznaczenia | |
    | |
Aleksandr Aronowicz Pieczerski (ros. Александр Аронович Печерский; ur. 9 lutego?/22 lutego 1909 w Krzemieńczuku, zm. 19 stycznia 1990 w Rostowie nad Donem) – oficer Armii Czerwonej z poboru, współorganizator powstania i masowej ucieczki z obozu zagłady w Sobiborze w 1943.
Życiorys[edytuj | edytuj kod]
Do wybuchu wojny[edytuj | edytuj kod]
Urodził się w Krzemieńczuku (wówczas Imperium Rosyjskie) w rodzinie żydowskiej. Jego ojciec był adwokatem. W 1915, wraz z rodzicami, został ewakuowany do Rostowa nad Donem. Tam mieszkał i pracował, początkowo jako elektryk w zakładach naprawczych parowozów, a po ukończeniu studiów jako kierownik domu kultury.
Początek wojny[edytuj | edytuj kod]
22 czerwca 1941, w pierwszym dniu napaści Niemiec hitlerowskich na ZSRR, został jako podporucznik rezerwy powołany do wojska. Jesienią 1941, za wyniesienie z okrążenia rannego dowódcy, otrzymał awans do stopnia porucznika. Również jesienią 1941 trafił ranny w kotle pod Wiaźmą (operacja „Tajfun”) do niemieckiej niewoli. Wiosną 1942 podjął wraz z kilkoma jeńcami nieudaną próbę ucieczki. Został za to przeniesiony do obozu koncentracyjnego pod Mińskiem, gdzie podczas obdukcji lekarskiej wykryto, że jest Żydem. Latem 1943 wraz z grupą innych radzieckich jeńców żydowskich został wysłany do obozu zagłady w Sobiborze, gdzie przybył 23 września 1943.
Bunt w Sobiborze[edytuj | edytuj kod]
14 października 1943 więźniowie obozu w Sobiborze wzniecili udany bunt zakończony zabiciem co najmniej 20 strażników i ucieczką kilkuset osadzonych. Plan masowej ucieczki (chociaż nie sam jej pomysł), oparty na zdobyciu broni i likwidacji załogi SS, był autorstwa Pieczerskiego. On nią również dowodził i prawdopodobnie tylko dzięki jego oficerskiemu przeszkoleniu i doświadczeniu bojowemu zakończyła się ona sukcesem.
Po buncie[edytuj | edytuj kod]
W wyniku ucieczki Pieczerski wraz z kilkoma innymi uzbrojonymi towarzyszami (zbiegłymi, jak on, jeńcami) znalazł się w lasach sobiborskich. Odłączył się od pozostałych i zaczął przedzierać się w kierunku frontu. Kilka dni później (22 października) dołączyli do oddziału partyzanckiego na Białorusi. Po jej zajęciu przez Armię Czerwoną, dzieląc los wielu innych żołnierzy, którzy wrócili z niewoli niemieckiej, wysłany został do karnego batalionu jako podejrzewany o „zdradę ojczyzny”. Walcząc w jego szeregach, dosłużył się stopnia kapitana i został ponownie ranny. W czasie rekonwalescencji w szpitalu pod Moskwą poznał swoją przyszłą żonę, Olgę Kotową.
W 1943 Pieczerski zdał relację ze swoich przeżyć w Sobiborze Pawłowi Antokolskiemu i Wieniaminowi Kawierinowi, którzy na tej podstawie opublikowali w 1945 szkic pt. Wosstanije w Sobiborie – pierwszą pracę poświęconą buntowi. W 1946 została ona opublikowana w Stanach Zjednoczonych w „Czarnej księdze” Ilji Erenburga i Wasilija Grossmana, jednym z pierwszych świadectw o zagładzie Żydów.
Po wojnie[edytuj | edytuj kod]
_14.JPG)
Po zakończeniu wojny Aleksandr Pieczerski powrócił do Rostowa nad Donem. Pracował jako administrator w Teatrze Muzycznym. W 1948 podczas antysemickiej kampanii tak zwanej walki z kosmopolityzmem stracił pracę i przez kolejne pięć lat, nie mogąc znaleźć żadnego zajęcia, przebywał na utrzymaniu żony. Dopiero w 1955 (po śmierci Stalina) udało mu się uzyskać posadę w fabryce maszyn rolniczych Rostsielmasz. Sam Pieczerski twierdził po latach, że po wojnie został wtrącony do więzienia, skąd wypuszczono go na skutek licznych zapytań o jego los płynących z zagranicy[1]. W 1963 Pieczerski wystąpił jako świadek w procesie jedenastu ukraińskich strażników z Sobiboru (wszyscy otrzymali wyroki śmierci). Zmarł w wieku 81 lat w Rostowie nad Donem, gdzie został pochowany na cmentarzu Północnym.
Do końca życia pozostał nieznanym bohaterem. O jego sobiborskim wyczynie mało kto wiedział i zdawał sobie sprawę z jego znaczenia[2]. Zbrodnia w Sobiborze była jednym z wątków procesu zbrodniarzy hitlerowskich w Norymberdze, a sam Pieczerski został powołany na świadka, jednak nie uzyskał zgody władz ZSRR na wyjazd. Podobnie było też w przypadku amerykańskiej premiery filmu „Ucieczka z Sobiboru” w 1987 roku.
Pamięć[edytuj | edytuj kod]
Za udział w powstaniu w Sobiborze Pieczerski nigdy nie otrzymał żadnej nagrody w ZSRR ani Rosji. Dopiero w 2007 roku na ścianie domu, w którym mieszkał w Rostowie nad Donem, odsłonięto poświęconą mu tablicę pamiątkową. Jego imieniem nazwano ulicę w mieście Safed w Izraelu i stelę w Bostonie. W filmie z 1987 roku Ucieczka z Sobiboru jego postać grał Rutger Hauer (film i aktor otrzymali Złote Globy). Natomiast w 2018 r. powstała rosyjska produkcja na temat powstania w obozie, Sobibór, gdzie w rolę Pieczerskiego wcielił się sam reżyser Konstantin Chabienski.
Nie było najmniejszej wątpliwości – dla mnie i reszty ocalałych Sasza był bohaterem. Wszyscy zgadzali się, że gdyby nie było z nami Saszy, żaden Żyd nie przeżyłby Sobiboru[3].
30 maja 2014 roku w Rostowie nad Donem ambasador RP w Rosji Wojciech Zajączkowski przekazał na ręce Eleonory Griniewicz, córki Aleksandra Pieczerskiego, przyznany mu pośmiertnie Krzyż Kawalerski Orderu Zasługi RP[4].
10 marca 2016 roku prezydent Władimir Putin odznaczył pośmiertnie Aleksandra Pieczerskiego Orderem Męstwa. Odznaczenie podczas uroczystości na Kremlu przyjęła wnuczka Pieczerskiego, Natalia Władyczenko[5].
Odznaczenia[edytuj | edytuj kod]
- Order Męstwa – 2016, pośmiertnie[5]
- Medal Za Zasługi Bojowe – 1951
- Medal „Za zwycięstwo nad Niemcami w Wielkiej Wojnie Ojczyźnianej 1941–1945”
- Krzyż Kawalerski Orderu Zasługi RP – 2013, pośmiertnie[4]
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ W. Żuk, Zabytyj podwig, „Sowierszenno siekrietno”, Nr 11(234) 2008.
- ↑ Wspomniany szkic Antokolskiego i Kawierinowa został zakazany przez cenzurę w 1947, a „Czarna księga” i głośny film „Ucieczka z Sobiboru” nigdy nie ukazały się w ZSRR.
- ↑ Thomasz Toivi Blatt, Sobibór – Zapomniane Powstanie, Włodawa 2003.
- ↑ a b M.P. z 2014 r. poz. 392 – pkt 10.
- ↑ a b Putin wrucził gosudarstwiennyje nagrady. [w:] TASS [on-line]. 2016-03-10. [dostęp 2017-01-20]. (ros.).
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- P. i J. Bialowitz, Powstanie w Sobiborze, Warszawa 2008.
- (ros.) A. Pietrow, Pobieg iz Sobobora, „Agrumienty i Fakty na Donu” 2008, Nr 41.[1]
- (ros.) I. Erenburg, W. Grossman, Wosstanije w Sobiborie (Czarna księga).[2]
Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]
Bohater – wywiad Thomasza Blatta z Aleksandrem Pieczerskim z 1980 r.