Aleksander Michał Sapieha
.jpg) | |
 Lis | |
| Rodzina | |
|---|---|
| Data i miejsce urodzenia | |
| Data i miejsce śmierci | |
| Ojciec | |
| Matka | |
| Żona | |
| Dzieci | Kazimierz |
| Odznaczenia | |
     | |
Aleksander Michał Paweł Sapieha herbu Lis (ur. 12 września 1730 w Wysokiem, zm. 28 maja 1793 w Warszawie) – wojewoda połocki, hetman polny litewski, kanclerz wielki litewski, marszałek konfederacji targowickiej na Litwie, podskarbi nadworny litewski, starosta puński w latach 1740–1754, starosta mścibowski w 1759 roku, starosta olsztyński w 1774 roku[1], starosta kazimierski w 1774 roku[2], dyrektor wileńskiego sejmiku elekcyjnego w 1747 roku[3].
Życiorys[edytuj | edytuj kod]
Był synem Kazimierza Leona i Karoliny z Radziwiłłów, bratankiem biskupa Józefa Stanisława i Michała Antoniego, bratem Michała Ksawerego i Anny.
Po śmierci ojca przebywał pod opieką stryja biskupa Józefa Stanisława, który promował go na kolejne szczeble kariery publicznej – poselstwo na sejm z Wiłkomierza w1746 roku, marszałkostwo wileńskiego sejmiku elekcyjnego 1747, czy mianowanie oboźnym wielkim litewskim i generałem majorem wojsk litewskich w 1750. Poseł słonimski na sejm 1748 roku. Był posłem powiatu wileńskiego na sejm 1750 roku[4]. W 1753 otrzymał Order Orła Białego, po czym został mianowany wojewodą połockim. Po śmierci stryjów Józefa Stanisława w 1754 i Michała Antoniego, który przejął opiekę nad Aleksandrem Michałem, w 1760 spowodowało konieczność samodzielnego działania w celu utrzymania wpływów politycznych.
Przejście do obozu dworskiego umożliwiło mu objęcie w 1762 buławy polnej litewskiej, chociaż czynnikiem decydującym był tu prawdopodobnie romans jego żony Magdaleny z synem pierwszego ministra Augusta III Henryka Brühla – Alojzym Fryderykiem.
W czasie elekcji lat 1763–1764 krótko przeciwstawiał się kandydaturze Stanisława Augusta Poniatowskiego, stając po stronie K. S. Radziwiłła. Szybko jednak przeszedł na stronę Familii, został członkiem konfederacji generalnej Wielkiego Księstwa Litewskiego w 1764 roku[5], a jego żona Magdalena nawiązała romans z nowo obranym królem (z którym miała dwoje dzieci[6]). W 1765 został kawalerem Orderu Świętego Stanisława[7]. W 1773 roku odznaczony został Orderem Świętego Huberta[8].
Wobec konfederacji barskiej zachowywał się biernie, dopuszczając do przejścia na stronę konfederatów części swoich wojsk. Wezwany do Warszawy w 1771 zgodził się przyjąć odpowiedzialność za lojalność wojsk litewskich. Mimo tego, iż nie złożył przysięgi na wierność Katarzynie II jako właściciel dóbr znajdujących się na terenie Rosji po I rozbiorze dzięki zachowawczej postawie w poprzednich latach żaden z majątków nie został mu odebrany.
Na Sejmie Rozbiorowym 1773–1775 wszedł w skład delegacji wyłonionej pod naciskiem dyplomatów trzech państw rozbiorczych, mającej przeprowadzić rozbiór[9]. Na Sejmie Rozbiorowym 1773–1775 został wybrany przez króla Stanisława Augusta Poniatowskiego do Rady Nieustającej[10].
Dzięki postawie ugodowej i serwilistycznej wobec ambasadora Rosji Stackelbergiem uzyskuje w 1775 urząd kanclerza wielkiego litewskiego. Jako minister był bardzo mało aktywny politycznie, sporadycznie zabierając głos w sprawach istotnych dla kraju. Członek konfederacji Andrzeja Mokronowskiego w 1776 roku[11]. W 1776 roku odznaczony rosyjskim Orderem św. Aleksandra Newskiego[12].
Wybierany sędzią sejmowym na kadencje: 1782, 1785, 1787.
Był członkiem konfederacji Sejmu Czteroletniego[13]. Stanisław August Poniatowski uważał go za dobrego sędziego. Został w 1789 marszałkiem Trybunału Głównego Wielkiego Księstwa Litewskiego. 3 maja 1791 przebywał prawdopodobnie w Warszawie, mimo iż został zaliczony do grona potencjalnych przeciwników Konstytucji.
Wyznaczony przez Katarzynę II na marszałka prorosyjskiej konfederacji, Aleksander Michał nie spieszył się z objęciem tej funkcji. Jeszcze 9 lipca 1792 informował króla, iż trzyma się z daleka od konfederacji targowickiej i najchętniej udałby się za granicę; jednak już 10 sierpnia do konfederacji targowickiej przystąpił. Uczestniczył w jej obradach od września 1792, stopniowo zapadając na zdrowiu.
W Różanie i w Dereczynie utrzymywał teatr dworski. Założył największą w Rzeczypospolitej szkołę muzyczną, operową i baletową, w której uczono dzieci poddanych[14].
Zmarł 28 maja 1793 w Warszawie
Był ojcem Franciszka.
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ w tym roku uzyskał dożywocie na starostwo olsztyńskie z Agnieszką Lubomirską, Krzysztof Chłapowski, Starostowie niegrodowi w Koronie 1565-1795 Materiały źródłowe, Warszawa, Bellerive-sur-Allier 2017, s. 86.
- ↑ w tym roku uzyskał dożywocie na starostwo kazimierskie z Agnetą Lubomirską, Krzysztof Chłapowski, Starostowie niegrodowi w Koronie 1565-1795 Materiały źródłowe, Warszawa, Bellerive-sur-Allier 2017, s. 257.
- ↑ Robertas Jurgaitis, Vilniaus seimelio veikla 1717–1795 m., Kaunas 2007, s. 226.
- ↑ Diarjusze sejmowe z wieku XVIII.T.III. Diarjusze sejmów z lat 1750, 1752, 1754 i 1758, Warszawa 1937, s. 28.
- ↑ Volumina Legum, t. VII, Petersburg 1860, s. 73
- ↑ „Księżniczka” Konstancja Żwanowa, czyli smutny żywot córki króla Stasia [online], histmag.org [dostęp 2022-06-20].
- ↑ Zbigniew Dunin-Wilczyński, Order Św. Stanisława, Warszawa 2006 s. 177.
- ↑ Stanisław Łoza, Order domowy rycerski p.w. świętego Huberta, w: Broń i Barwa, 1935, r. II, nr 3, s. 63.
- ↑ Ryszard Chojecki, Patriotyczna opozycja na sejmie 1773 r., w: Kwartalnik Historyczny, LXXIX, nr 3, 1972, s. 545–562.
- ↑ Volumina Legum, t. VIII, Petersburg 1860, s. 86.
- ↑ Volumina Legum, t. VIII, Petersburg 1860, s. 527.
- ↑ Бантыш-Каменский Н.Н. Списки кавалерам российских императорских орденов Св. Андрея Первозванного, Св. Екатерины, Св. Александра Невского и Св. Анны с учреждения до установления в 1797 году орденского капитула, 2005, s. 154.
- ↑ Kalendarzyk narodowy y obcy na rok ... 1792. ..., Warszawa 1791, s. 310.
- ↑ biogram z XXXIV tomu Polskiego Słownika Biograficznego autorstwa Zofii Zielińskiej
Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]
- Mowy i dokumenty Aleksandra Michała Sapiehy w bibliotece Polona
|
