Abstand- i Ausbausprachen
Abstand- i Ausbausprachen – koncepcje lingwistyczne wprowadzone przez Heinza Klossa, określające dwa typy kryteriów definiujących pojęcie języka: jedno zależne od wzajemnego dystansu lingwistycznego lektów (niem. Abstand), uwarunkowanego ich wewnętrzną strukturą, drugie zależne od stopnia ich elaboracji (niem. Ausbau)[1], wykształconej zwykle przez praktykę społeczną lub w wyniku manipulacji politycznych[2].
Zgodnie z tą teorią dwa lekty (byty językowe) tworzą odrębne języki, jeśli dostatecznie różnią się od siebie pod względem strukturalnym (nawet przy braku ugruntowanej tradycji literackiej) lub w sytuacji, gdy są dostatecznie wypracowane funkcjonalnie i używane w największym spektrum domen komunikacyjnych. Na przykład baskijski jest uznawany za samodzielny język, ponieważ wykazuje oczywistą odrębność strukturalną od innych lektów (Abstand)[1][3][4] – nie stwierdzono, by był spokrewniony z pobliskimi językami Europy, toteż nie da się go pod żadnym względem klasyfikować jako dialekt[5]. Języki czeski i słowacki, oparte na podobnych podstawach dialektalnych, są natomiast na tyle sobie bliskie, że w przypadku nieuwzględnienia czynnika elaboracji (Ausbau) mogłyby być klasyfikowane jako odmiany jednego języka[1]. Zgodnie z koncepcją Klossa serbski i chorwacki stanowią zaś jeden język policentryczny (serbsko-chorwacki), gdyż na poziomie języka standardowego opierają się na tym samym fundamencie strukturalnym (dialekt sztokawski)[6].
Języki typu Abstand wyróżnia się ze względów czysto językoznawczych, na podstawie ich wyraźnej odrębności (niezależnie od czynnika elaboracji, istnienia organizmów państwowych itp.[1][3]), wydzielenie języków typu Ausbau uzależnione jest natomiast nie tylko od faktów lingwistycznych, ale również od czynników politycznych, kulturalnych, społecznych i historycznych. Należą do nich: istnienie odrębnych państw narodowych, odrębnie kodyfikowanych norm językowych i systemów ortograficznych, a także wypracowanych tradycji piśmienniczych. Języki typu Ausbau wyróżnia się w obrębie kontinuów dialektalnych, gdzie nie jest możliwe nakreślenie ścisłych granic językowych. W skład języka typu Ausbau wchodzi autonomiczny język standardowy (ogólny wariant języka) wraz z tymi gwarami lokalnymi, które są wobec niego heteronomiczne, uzależnione użytkowo (funkcjonują np. na terenie tego samego państwa)[3][4].
W niektórych przypadkach różne formy języka policentrycznego mogą w drodze elaboracji otrzymać miano języków autonomicznych, nastąpiło tak np. w przypadku malajskiego (malezyjskiego) i indonezyjskiego[7]. Podobny proces obserwuje się na gruncie serbsko-chorwackim, gdzie dąży się do wyodrębniania osobnych języków: serbskiego i chorwackiego[7]. Języki typu Abstand, odrębne pod względem lingwistycznym, bywają natomiast niekiedy dialektyzowane oraz postrzegane jako odmiany języka lepiej wypracowanego i unormowanego, dominującego na danym obszarze[1]. Czeski lingwista Vít Dovalil jako przykład tego zjawiska przytacza relację między kaszubszczyzną a polszczyzną, francuskimi językami regionalnymi a językiem francuskim oraz językiem sardyńskim a włoskim[1].
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ a b c d e f Dovalil 2017 ↓.
- ↑ Roman Szul, Śląsk – między Morawami a Katalonią. Refleksje wokół książki: Elżbieta Anna Sekuła, Bohdan Jałowiecki, Piotr Majewski, Walter Żelazny (red.), Być narodem? Ślązacy o Śląsku (recenzja), „Studia Regionalne i Lokalne” (4(54)), 2013, s. 124–131, DOI: 10.7366/1509499545408, ISSN 1509-4995.
- ↑ a b c Trudgill 2004 ↓.
- ↑ a b Trudgill 2006 ↓.
- ↑ Lehel Peti, Vilmos Tánczos (red.), Language Use, Attitudes, Strategies: Linguistic Identity and Ethnicity in the Moldavian Csángó Villages, Editura ISPMN, 2012, s. 7, ISBN 978-606-8377-01-8 (ang.).
- ↑ Kloss 1967 ↓, s. 31.
- ↑ a b Michael G. Clyne, Pluricentric Languages – Introduction, [w:] Michael G. Clyne (red.), Pluricentric Languages: Differing Norms in Different Nations, Berlin–New York: Walter de Gruyter, 1992 (Contributions to the Sociology of Language 62), s. 1–10, DOI: 10.1515/9783110888140.1, ISBN 3-11-012855-1, ISBN 978-3-11-088814-0, OCLC 858282330 (ang.), patrz s. 3.
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Vít Dovalil, Jazyk typu Ausbau – jazyk typu Abstand, [w:] Petr Karlík, Marek Nekula, Jana Pleskalová (red.), Nový encyklopedický slovník češtiny, 2017 [dostęp 2020-04-22] [zarchiwizowane z adresu 2020-04-22] (cz.).
- Heinz Kloss, ‘Abstand Languages’ and ‘Ausbau Languages’, „Anthropological Linguistics”, 9 (7), 1967, s. 29–41, ISSN 0003-5483, JSTOR: 30029461 (ang.).
- Peter Trudgill, Glocalisation and the Ausbau sociolinguistics of modern Europe, [w:] Anna Duszak, Urszula Okulska (red.), Speaking from the margin: global English from a European perspective, Frankfurt: Peter Lang, 2004, s. 35–49, ISBN 978-3-631-52663-7 (ang.).
- Peter Trudgill, Language and Dialect: Linguistic Varieties, [w:] Keith Brown (red.), Encyclopedia of language & linguistics, wyd. 2, t. 6: Inu-Lea, Boston: Elsevier, 2006, s. 647, DOI: 10.1016/B0-08-044854-2/01492-9, ISBN 978-0-08-044854-1, ISBN 978-0-08-044299-0, OCLC 61441874.