5 złotych wzór 1932 Polonia
| |||
| Dane podstawowe | |||
| Emitent | |||
|---|---|---|---|
| Nominał | 5 złotych | ||
| Rocznik | 1932, 1933, 1934 | ||
| Emisja | |||
| Mennica | Mennica Państwowa w Warszawie, | ||
| Nakład | 15 250 000 szt.[1] | ||
| Data emisji | 30 listopada 1932 | ||
| Data wycofania | 22 listopada 1939 | ||
| Projektant | |||
| Opis fizyczny | |||
| Masa | 11 g | ||
| Średnica | 28 mm | ||
| Materiał | srebro Ag750 | ||
| Rant | ząbkowany | ||
| Stempel | |||
| Uwagi | |||
5 złotych wzór 1932 Polonia – moneta pięciozłotowa, bita w srebrze, wprowadzona do obiegu 30 listopada 1932 r. rozporządzeniem Ministra Skarbu Władysława Zawadzkiego z dnia 28 listopada 1932 r. (Dz.U. z 1932 r. nr 105, poz. 878)[2], wycofana z obiegu na podstawie rozporządzenia ministrów gospodarki, finansów i spraw wewnętrznych Rzeszy wydanego 22 listopada 1939 r. w okresie Generalnego Gubernatorstwa, według którego monety bite w srebrze w okresie II Rzeczypospolitej należało obowiązkowo wymieniać na pieniądze papierowe[3].
W niektórych opracowaniach z początku XXI w. jako data wprowadzenia pięciozłotówki do obiegu podawany był 1 grudnia 1932 r[4], jednak w późniejszych tego samego autora – 30 listopada 1932 r[5].
Moneta była bita z datami rocznymi 1932–1934[6].
Awers[edytuj | edytuj kod]
W centralnym punkcie umieszczono godło – orła w koronie, poniżej rok bicia, dookoła napis „RZECZPOSPOLITA POLSKA”, na dole napis „5 ZŁOTYCH 5”, a na monetach bitych w Warszawie, pod łapą orła herb Kościesza – znak Mennicy Państwowej[7].
Rewers[edytuj | edytuj kod]
Na tej stronie monety znajduje się lewy profil głowy kobiety w wianku na tle promieni słonecznych w formie zboża – portret Polonii będącej personifikacją Polski[7].
Nakład[edytuj | edytuj kod]
Monetę bito w srebrze próby 750, na krążku o średnicy 28 mm, masie 11 gramów, z rantem ząbkowanym, według projektu Antoniego Madeyskiego, w mennicach w Londynie (tylko 1932) i Warszawie (1932–1934)[6]. Nakłady monety w poszczególnych rocznikach przedstawiały się następująco[7][1]:
| Rocznik | Rewers | Mennica | Znak mennicy | Nakład (sztuk) | Zdjęcie |
|---|---|---|---|---|---|
| 5 złotych 1932 | Polonia | Londyn | brak | 3 000 000 |  |
| Warszawa | herb Kościesza | 1 000 000[1] |  | ||
| 5 złotych 1933 | Polonia | Warszawa | herb Kościesza | 11 000 000 |  |
| 5 złotych 1934 | Polonia | Warszawa | herb Kościesza | 250 000 |  |
Opis[edytuj | edytuj kod]
Pięciozłotówkę bito na podstawie rozporządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z 27 sierpnia 1932 r. o zmianie niektórych postanowień rozporządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 5 listopada 1927 r., definiującego parametry monet: 2, 5, 10 złotych bitych w srebrze próby 750 i masie 2,2 grama przypadających na 1 złoty (Dz.U. z 1932 r. nr 74, poz. 668)[7].
Godło na monecie jest zgodne ze wzorem Godła Rzeczypospolitej Polskiej wprowadzonym 13 grudnia 1927 r. (Dz.U. z 1927 r. nr 115, poz. 980)[7].
Wykorzystany projekt Antoniego Madeyskiego zajął w 1925 r. drugie miejsce, w drugim konkursie na polską złotą monetę. Według tego samego wzoru awersu i rewersu wprowadzono do obiegu monety 2 i 10 złotych wzoru 1932[7].
Stemple dla monety bitej w Londynie w 1932 roku wykonano w Mennicy Państwowej, z tym, że pod łapą orła, na awersie, nie umieszczono znaku mennicy[7].
Mimo dużego nakładu rocznika 1932 z mennicy w Warszawie (4 000 000), w początku XXI w. na rynku kolekcjonerskim występuje on rzadko. Ze względu na zbyt mały nacisk prasy podczas procesu bicia nastąpił zanik najwyższych partii rysunku, punktów na koronie oraz pasków na wstążce pod wiankiem kończyny. Podjęto więc decyzję o przetopieniu zdecydowanej większości nakładu (pozostawiono 1 000 000[1])[7].
Nakład rocznika 1934 podawany za literaturą tematu wydaje się być niezgodny z rzeczywistą częstością występowania tego rocznika w obrocie kolekcjonerskim. W sprawozdaniach Mennicy Państwowej podano jedynie, że w roku 1934 wybito 7 060 000 sztuk trzech typów pięciozłotówek:
- Polonia,
- Józef Piłsudski oraz
- Józef Piłsudski-Orzeł Strzelecki.
Być może błędnie podzielono cały nakład pięciozłotówek z rocznika 1934 pomiędzy poszczególne typy[7].
W okresie międzywojennym utrwaliła się w części społeczeństwa potoczna opinia, iż kobieta na rewersie to królowa Jadwiga, gdyż Madeyski wykonał również sarkofag tej królowej dla katedry wawelskiej. Według tradycji obowiązującej w rodzinie artysty utrwalił on w tym wizerunku idealizowany portret swej siostrzenicy – Wandy Syrokomskiej-Petraźyckiej. Według innych relacji modelką była Janina Żółtowska (która przed I wojną światową odwiedziła Madeyskiego w rzymskiej pracowni), późniejsza żona Ludwika Hieronima Morstina, w 1923 r. polskiego attaché wojskowego w Rzymie, przyjaciela Madeyskiego. Podobno rezultatem odnowionej po latach znajomości było między innymi to, że artysta w 1925 r. stanął do konkursu na projekt polskiej monety złotej, w którym utrwalił urodę modelki w profilu podobnym do profilu królowej Jadwigi z sarkofagu wawelskiego. Być może więc w potocznej opinii była i część prawdy, iż na monecie tej widniała głowa królowej Polski[8].
Wersje próbne[edytuj | edytuj kod]
W katalogach podana jest informacja o wybiciu z datą 1932, 1933, 1934 wersji próbnych w srebrze, z wklęsłym bądź wypukłym napisem „PRÓBA”, w 1933 w brązie z wypukłym napisem „PRÓBA” oraz wersji lustrzanej z 1932 r[9].
Istnieje również wersja próbna monety 1 złoty Polonia z 1932 roku o masie 3,4 grama (srebro) i 3,2 grama (brąz), oraz moneta próbna 1 złoty Polonia bez daty, o średnicy 18 mm[9].
Zobacz też[edytuj | edytuj kod]
- lista monet obiegowych II Rzeczypospolitej
- Polonia (moneta)
- 1 złoty 1932 Polonia
- 20 złotych 1925 Polonia
- 5 złotych
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ a b c d Monety obiegowe 1923 – 1939 • OB 015 • 5 ZŁOTYCH • GŁOWA KOBIETY. W: FISCHER katalog monet polskich 2022. s. 7. ISBN 978-83-62457-62-5.
- ↑ Jerzy Chałupski, Specjalizowany katalog monet polskich XX i XXI w. część druga II Rzeczpospolita Generalne Gubernatorstwo 1918-1945, wyd. pierwsze, Sosnowiec 2008, s. 209–214, ISBN 83-912223-4-9.
- ↑ Adam Dylewski, Historia pieniądza na ziemiach polskich, wyd. pierwsze, Warszawa: Carta Blanca Sp. z o.o. Grupa Wydawnicza PWN, 2011, s. 286, ISBN 978-83-7705-068-2.
- ↑ Janusz Parchimowicz, Monety polskie, wyd. II, Szczecin: Nefryt, 2003, s. 159, ISBN 83-87355-37-2.
- ↑ Janusz Parchimowicz, Monety Rzeczypospolitej polskiej 1919–1939, wyd. pierwsze, Szczecin: Nefryt, 2010, s. 44, ISBN 978-83-87355-65-4.
- ↑ a b Janusz Parchimowicz, Monety polskie, 2003.
- ↑ a b c d e f g h i Jerzy Chałupski, Specjalizowany katalog monet polskich XX i XXI w. część druga II Rzeczpospolita Generalne Gubernatorstwo 1918-1945, 2008.
- ↑ Mennica Polska S.A., Blister: Złotówki okresu międzywojennego, „240 lat Mennicy Polskiej”, Warszawa, s. 6.
- ↑ a b Janusz Parchimowicz, Monety Rzeczypospolitej Polskiej 1919-1939, 2010.