13 Regiment Pieszy Ordynacji Ostrogskiej

Ten artykuł dotyczy 13 Regimentu Pieszego Ordynacji Ostrogskiej. Zobacz też: 13 Pułk Piechoty – stronę ujednoznaczniającą.

13 Regiment Pieszy Ordynacji Ostrogskiej – oddział piechoty armii koronnej wojska I Rzeczypospolitej.

Formowanie i zmiany organizacyjne[edytuj | edytuj kod]

W 1609 książę Janusz Ostrogski utworzył na Wołyniu ordynację, której obowiązkiem było utrzymanie na potrzeby Rzeczypospolitej kilkuset żołnierzy. Dopiero w 1775 regiment został reerygowany, a w 1776 wszedł do etatu wojska i na utrzymanie państwa, zachowując tradycyjną nazwę Regimentu Ostrogskiego^[2].

Sejm roku 1776 ułożył nowy etat wojska, zmieniając znacznie jego strukturę. Regiment miał liczyć 6 kompanii^[a][3]. W 1778 roku liczył 320 głów^[4]. W 1786 roku liczył etatowo 437 żołnierzy^[5]. Wchodził w skład Dywizji Ukraińsko-Podolskiej^[6].

W 1786 roku wprowadzono numeracje regimentów piechoty od 1 do 14. Regiment gwardii pozostał bez numeru^[7]. Regiment pieszy Ordynacji Ostrogskiej uzyskał numer 13^[2].

Reformy Sejmu Wielkiego zwiększyły stany polskiej piechoty w poszczególnych regimentach. Etaty z października 1789 i maja 1792 roku zakładały istnienie regimentu składającego się z dwunastu kompanii uszykowanych w trzy bataliony^[8], w tym jeden grenadierski i dwa fizylierskie. W praktyce nigdy takiej organizacji nie osiągnięto. Jedynie w 1790 rozbudowano regiment o dwie kompanie^[2]. W przededniu wojna w obronie Konstytucji 3 maja 13 regiment piechoty im. Ordynacji Ostrogskiej szefostwa Michała Lubomirskiego liczył 1437 żołnierzy^[9].

Liczebność regimentu w 1792 roku wynosiła 1324 osób^[10], w marcu 1794 roku 1000^[10], w maju 982^[10], a we wrześniu 947 żołnierzy^[10].

Decyzją Ministra Obrony Narodowej nr 49/MON z 23 lipca 1993 13 pułk zmechanizowany z Kożuchowa przyjął tradycje bojowe 13 regimentu pieszego Ordynacji Ostrogskiej 1776–1794.

Barwy regimentu[edytuj | edytuj kod]

• po 1776: wyłogi czarne, guziki złote^[11]

W roku 1789 zmieniono poważnie krój i kolor mundurów piechoty. Składał on się z kurtki zimowej koloru granatowego z wyłogami czarnymi, naramiennikami złotymi^[12], lejbika białego ze stojącym kołnierzem, w lecie koletu sukiennego w kolorze białym z wykładkami podobnymi do wyłogów, zapinanego na guziki żółte^[12] od dołu do góry, długich białych spodni wkładanych do butów kroju węgierskiego, wysokich do kolan i wyciętych z tyłu, a wreszcie z kołpaka okrągłego filcowego, wysokiego na około 30 cm, z sukiennym wierzchem pąsowym, daszkiem i blachą mosiężną z orłem. Żołnierze nosili poza tym halsztuki i naramiennik z czarnej szmelcowanej blachy z nicianym kutasem, jako strój zaś koszarowy – kitle i furażerki. Mundury były o wiele wygodniejsze i pozwalały na większą swobodę ruchów. Strój oficerów różnił się barankowym czarnym obszyciem czapek i galonami. Roczny koszt umundurowania piechura (wraz z przymunderunkiem) wynosił 111 zł^[13].

Oficer na służbie około 1785 roku: kapelusz czarny, kita czarna, galon złoty. Suknia czerwona, wyłogi czarne, podszewka biała, przybory złote, czaprak czerwony, frędzle złote^[14].

Podczas insurekcji kościuszkowskiej: wyłogi różowe, guziki złote^[11].

Żołnierze pułku[edytuj | edytuj kod]

Stanowisko szefa regimentu, związane z wielkimi poborami, było najczęściej uważane za synekurę. Szefowie posiadali prawo fortragowania (przedstawiania do awansu) oficerów. Regimentem dowodził zazwyczaj pułkownik^[15]. Etatowo do 1790 roku w sztabie służyło dziesięciu oficerów. Byli to: szef regimentu, pułkownik, podpułkownik, major, regimentskwatermistrz, adiutant, audytor i regimentsfelczer. Szefa i pułkownika w dowodzeniu kompaniami zastępowali kapitanowie sztabowi. W kompaniach do 1790 roku było dwóch kapitanów, sześciu poruczników i sześciu chorążych. Zatem w regimencie znajdowało się 24 oficerów wyłączając kapelana^[16].
W lutym 1790 roku pojawił się trzeci kapitan z kompanią, w kwietniu 1790 roku z powrotem drugi major, trzeci kapitan sztabowy, drugi porucznik adiutant, siódmy i ósmy porucznik, siódmy i ósmy chorąży oraz ośmiu podporuczników. Podniosło to liczbę etatową oficerów do 40 osób^[16].

Szefami regimentu byli między innymi: podskarbi wielki koronny Adam Poniński i od 1779 Michał Lubomirski^[2].

Szefowie regimentu^[1]:

• Kazimierz Granowski (wojewoda rawski 1766)^[b],
• Lipski (1774)
• Adam Poniński (podskarbi kor. 1776–1779),
• książę Michał Lubomirski (5 kwietnia 1780–1794).

Pułkownicy^[1]:

• Andrzej Mokronowski (1758),
• książę Seweryn Lubomirski (do 1777),
• książę Michał Lubomirski (1777–1779),
• Roch Bogatko (maj 1780 do 29 maja 1782),
• Ludwik Trokin (29 maja 1782),
• Tomasz Buszyński (2 sierpnia 1792),
• gen. mjr Stefan Granowski (1794)
• Franciszek Czacki.

Walki regimentu[edytuj | edytuj kod]

13 regiment pieszy Ordynacji Ostrogskiej uczestniczył w 1792 w VII wojnie polsko-rosyjskiej toczonej w obronie Konstytucji 3 Maja. Stan osobowy: 1560 ludzi.

Bitwy i potyczki^[1]:

• bitwa pod Boruszkowcami (15 czerwca 1792),
• bitwa pod Zieleńcami (17 czerwca),
• Bereżce (18 lipca),
• bitwa pod Dubienką (18 lipca),
• bitwa pod Szczekocinami (6 czerwca 1794),
• oblężenie Warszawy, Witkowice (13 sierpnia),
• Rakowiec (17/18 sierpnia),
• Wawrzyszew (27 sierpnia),
• Powązki (28 sierpnia).

Hierarchia regimentu[edytuj | edytuj kod]

Przez większa część swojego istnienia regiment pieszy Ordynacji Ostrogskiej nosił numer 13. Zaledwie przez krótki czas w 1790 używał numeru 14^[2].

Schemat:

• wojska Ordynacji Ostrogskiej (1609-1775) → regiment pieszy Ordynacji Ostrogskiej (1775-1786) → regiment 13 pieszy Ordynacji Ostrogskiej (1986-1790) → regiment 14 pieszy Ordynacji Ostrogskiej (1790) → regiment 13 pieszy Ordynacji Ostrogskiej (1990-1795) ↘ rozbity w powstaniu kościuszkowskim

Uwagi[edytuj | edytuj kod]

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

• Bronisław Gembarzewski: Rodowody pułków polskich i oddziałów równorzędnych od r. 1717 do r. 1831. Warszawa: Towarzystwo Wiedzy Wojskowej, 1925.
• Bronisław Gembarzewski: Żołnierz polski. Ubiór, uzbrojenie i oporządzenie od wieku XI do roku 1960. T.2 od 1697 do 1794 roku. Warszawa: 1962.
• Konstanty Górski: Historya piechoty polskiej. Kraków: Spółka Wydawnicza Polska, 1893.
• Mariusz Machynia, Czesław Srzednicki: Oficerowie Rzeczypospolitej Obojga Narodów 1717-1794. T.1: Oficerowie wojska koronnego, cz.1: Piechota. Kraków: Księgarnia Akademicka. Wydawnictwo Naukowe, 1998. ISBN 83-7188-186-X.
• Tadeusz Nowak, Jan Wimmer: Dzieje oręża polskiego do roku 1793. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1968.
• Karol Linder: Dawne Wojsko Polskie. Ubiór i uzbrojenie. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1960.
• Leonard Ratajczyk, Jerzy Teodorczyk: Wojsko powstania kościuszkowskiego w oczach współczesnych malarzy. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1987. ISBN 83-11-07090-3.
• Bolesław Twardowski: Wojsko Polskie Kościuszki w roku 1794. Poznań: Księgarnia Katolicka, 1894.
• Jan Wimmer: Historia piechoty polskiej do roku 1864. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1978.