12 Regiment Pieszy Koronny

Ten artykuł dotyczy 12 Regimentu Pieszego Koronnego. Zobacz też: 12 Pułk Piechoty – stronę ujednoznaczniającą.

12 Regiment Pieszy Koronny – oddział piechoty armii koronnej wojska I Rzeczypospolitej.

Formowanie i zmiany organizacyjne[edytuj | edytuj kod]

Formowanie regiment pieszego im. Ponińskich rozpoczął Kalikst Poniński w 1775, ale dopiero w I połowie 1778 oddział osiągnął pełny stan^[1]. Regiment rozpoznawany był po nazwiskach swoich szefów: Kaliksta Ponińskiego (do 1786), Józefa Lubomirskiego (1786-1787) i Jana Józefa Malczewskiego (1787-1793)^[1].

Sejm roku 1776 ułożył nowy etat wojska, zmieniając znacznie jego strukturę. Regiment miał liczyć 6 kompanii^[a], w sumie 353 żołnierzy^[2], a praktycznie w 1778 roku 353 głowy^[3]. W 1786 roku nadal liczył 353 żołnierzy^[4]. Wchodził w skład Dywizji Ukraińsko-Podolskiej^[5].

W 1786 roku wprowadzono numeracje regimentów piechoty od 1 do 14. Regiment gwardii pozostał bez numeru^[6]. Regiment uzyskał numer 12^[1].

Reformy Sejmu Wielkiego zwiększyły stany polskiej piechoty w poszczególnych regimentach. Etaty z października 1789 i maja 1792 roku zakładały istnienie regimentu składającego się z dwunastu kompanii uszykowanych w trzy bataliony^[7], w tym jeden grenadierski i dwa fizylierskie. W praktyce nigdy takiej organizacji nie osiągnięto. Jedynie w 1790 rozbudowano regiment o dwie kompanie^[1]. W przededniu wojna w obronie Konstytucji 3 maja 12 regiment piechoty szefostwa Jana Malczewskiego liczył 1331 żołnierzy^[8].

17 maja 1793 w Cudnowie został wcielony (złożył przysięgę) do rosyjskiej armii i otrzymał nazwę Izjasławskiego Pułku Grenadierów^[1].

Barwy regimentu[edytuj | edytuj kod]

• po 1776: wyłogi jasnozielone (papużaste), guziki złote^[9]

W roku 1789 zmieniono poważnie krój i kolor mundurów piechoty. Składał on się z kurtki zimowej koloru granatowego z wyłogami papurzastymi, naramiennikami złotymi^[10], Lejbika białego ze stojącym kołnierzem, w lecie koletu sukiennego w kolorze białym z wykładkami podobnymi do wyłogów, zapinanego na guziki żółte^[10] od dołu do góry, długich białych spodni wkładanych do butów kroju węgierskiego, wysokich do kolan i wyciętych z tyłu, a wreszcie z kołpaka okrągłego filcowego, wysokiego na około 30 cm, z sukiennym wierzchem pąsowym, daszkiem i blachą mosiężną z orłem. Żołnierze nosili poza tym halsztuki i naramiennik z czarnej szmelcowanej blachy z nicianym kutasem, jako strój zaś koszarowy – kitle i furażerki. Mundury były o wiele wygodniejsze i pozwalały na większą swobodę ruchów. Strój oficerów różnił się barankowym czarnym obszyciem czapek i galonami. Roczny koszt umundurowania piechura (wraz z przymunderunkiem) wynosił 111 zł^[11].

• podczas insurekcji kościuszkowskiej: wyłogi jasnozielone (papużaste), guziki złote^[9].

Żołnierze regimentu[edytuj | edytuj kod]

Stanowisko szefa regimentu, związane z wielkimi poborami, było najczęściej uważane za synekurę. Szefowie posiadali prawo fortragowania (przedstawiania do awansu) oficerów. Regimentem dowodził zazwyczaj pułkownik. ^[12]. Do 1790 roku w sztabie służyło dziesięciu oficerów. Byli to: szef regimentu, pułkownik, podpułkownik, major, regimentskwatermistrz, adiutant, audytor i regimentsfelczer. Szefa i pułkownika w dowodzeniu kompaniami zastępowali kapitanowie sztabowi. W kompaniach do 1790 roku było dwóch kapitanów, sześciu poruczników i sześciu chorążych. Zatem w regimencie znajdowało się 24 oficerów wyłączając kapelana^[13].
W związku z podniesieniem etatu całego wojska w 1790 roku pojawili się: drugi major, trzeci i czwarty kapitan z kompanią, trzeci kapitan sztabowy, prawdopodobnie drugi porucznik adiutant, siódmy i ósmy porucznik, siódmy i ósmy chorąży i ośmiu podporuczników. Podniosło to liczbę etatową oficerów do 40 osób^[13].

Szefowie^[14]:

• książę Kalikst Poniński (19 maja 1775),
• Piotr Ożarowski (kasztelan wojnicki 18 marca 1785),
• książę Józef Lubomirski (17 marca 1786),
• Jan Józef Malczewski (18 lutego 1788).

Pułkownicy^[14]:

• Aleksander Mycielski,
• Józef Jankowski (1786),
• Fabian Ojrzyński (1787),
• Ludwik Trokin
• Józef Piotrowski (1792).
• Filip Hauman

Walki regimentu[edytuj | edytuj kod]

12 Regiment Pieszy Koronny uczestniczył w 1792 w VII wojnie polsko-rosyjskiej toczonej w obronie Konstytucji 3 Maja. Szef: Jan Józef Malczewski (ojciec poety Antoniego). Stan osobowy: 1389 ludzi.

Bitwy i potyczki^[14]:

• bitwa pod Boruszkowcami (15 czerwca 1792),
• Zasław, bitwa pod Zieleńcami (17 czerwca),
• Włodzimierz (7 lipca),
• bitwa pod Dubienką (18 lipca).

Hierarchia regimentu[edytuj | edytuj kod]

Przez większa część swego istnienia regiment nosił numer 12. Tylko przez pewien czas w 1790 używał numeru 13^[1].

Schemat:

• regiment pieszy Ponińskiego (1775-1786) → regiment 12 pieszy koronny (1788-1790) → regiment 13 pieszy koronny (1790) → regiment 10 pieszy koronny (1790-1793) ↘ 17 V 1793 przejęty przez wojska rosyjskie i przemianowany na Izjasławski pułk grenadierów

Uwagi[edytuj | edytuj kod]

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

• Bronisław Gembarzewski: Rodowody pułków polskich i oddziałów równorzędnych od r. 1717 do r. 1831. Warszawa: Towarzystwo Wiedzy Wojskowej, 1925.
• Konstanty Górski: Historya piechoty polskiej. Kraków: Spółka Wydawnicza Polska, 1893.
• Mariusz Machynia, Czesław Srzednicki: Oficerowie Rzeczypospolitej Obojga Narodów 1717-1794. T.1: Oficerowie wojska koronnego, cz.1: Piechota. Kraków: Księgarnia Akademicka. Wydawnictwo Naukowe, 1998. ISBN 83-7188-186-X.
• Tadeusz Nowak, Jan Wimmer: Dzieje oręża polskiego do roku 1793. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1968.
• Karol Linder: Dawne Wojsko Polskie. Ubiór i uzbrojenie. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1960.
• Bolesław Twardowski: Wojsko Polskie Kościuszki w roku 1794. Poznań: Księgarnia Katolicka, 1894.
• Jan Wimmer: Historia piechoty polskiej do roku 1864. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1978.