Żółtlica owłosiona

Żółtlica owłosiona

Systematyka[1][2]
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	astropodobne
Rząd	astrowce
Rodzina	astrowate
Podrodzina	Asteroideae
Rodzaj	żółtlica
Gatunek	żółtlica owłosiona
Nazwa systematyczna
Galinsoga quadriradiata Ruiz & Pav. Syst. Veg. Fl. Peruv. Chil. 198 198 1798[3]
Synonimy
Adventina ciliata Raf. Galinsoga ciliata (Raf.) S. F. Blake[3]
Multimedia w Wikimedia Commons

Żółtlica owłosiona (Galinsoga quadriradiata Ruiz & Pav.) – gatunek rośliny z rodziny astrowatych.

Zasięg występowania[edytuj | edytuj kod]

Żółtlica owłosiona pochodzi z Ameryki Południowej, ale rozprzestrzeniła się na wielu obszarach Ameryki i Europy o klimacie umiarkowanym i subtropikalnym i nadal się rozprzestrzenia^[4]. Obecnie występuje w Ameryce Północnej, Środkowej i Południowej, Europie, Azji, niektórych rejonach Afryki i w Nowej Zelandii. Brak jej tylko w Australii^[5]. Do Europy została sprowadzona w XIX w. przez ogrody botaniczne, skąd samorzutnie rozprzestrzeniła się w środowisku naturalnym, jest więc ergazjofigofitem^[6]. W niektórych krajach (np. w Anglii, na Litwie) jest bardziej pospolita od sprowadzonej około 50 lat wcześniej żółtlicy drobnokwiatowej Galinsoga parviflora. W Polsce po raz pierwszy zanotowano ją w 1876 roku. Jest obecnie pospolita w całym kraju, choć lokalnie jest rzadsza od żółtlicy drobnokwiatowej. Status gatunku we florze Polski: epekofit^[7].

Morfologia[edytuj | edytuj kod]

Roślina jest morfologicznie podobna do żółtlicy drobnokwiatowej, ale silniej od niej owłosiona^[7].

Łodyga

Wzniesiona lub podnosząca się, silnie rozgałęziona, osiągająca wysokość 20-100 cm. Cała jest gęsto, odstająco owłosiona, szczególnie górą^[8][7].

Liście

Ulistnienie naprzeciwległe, liście dołem szerokojajowate, górą jajowatolancetowate lub jajowate, ostro zakończone, o brzegach grubo ząbkowanych. Są wiotkie, bezogonkowe i całe obficie, odstająco owłosione gruczołowymi włoskami^[7].

Kwiaty

Zebrane w drobne (3-5 mm szerokości) koszyczki wyrastające na długich i owłosionych szypułkach. Koszyczki są nieco większe od koszyczków ż. drobnokwiatowej, ponadto są owłosione – gruczołowe włoski u ż. owłosionej występują na listkach okrywy, podczas gdy u ż. drobnokwiatowej koszyczki są nagie. U ż. owłosionej silniej owłosione są także szypułki koszyczków. Okrywa koszyczka składa się z kilku jajowatych listków. Brzeżne kwiaty w koszyczku to 5 kwiatów języczkowych o białych, 3-ząbkowych płatkach. Wewnątrz koszyczka żółte kwiaty rurkowate. Plewinki przeważnie nierozcięte, ich brzegi są tylko frędzlowane^[7].

Owoc

Drobna, grzbietobrzusznie spłaszczona i owłosiona niełupka. W koszyczkach występują 2 typy owoców (heterokarpia). Owoce powstające w środku koszyczka z kwiatów obupłciowych mają włoski puchu kielichowego wyciągnięte w wyraźną ość, owoce powstające z brzeżnych kwiatów języczkowych mają tylko szczątkowy puch kielichowy^[7].

• 
  Owłosiona szypułka i koszyczek
• 
  Owoce
• 
  Kwiatostan
• 
  Pęd

Biologia i ekologia[edytuj | edytuj kod]

Rozwój

Roślina jednoroczna. Kwitnie od maja do października, a nawet do listopada (do pierwszych mrozów). Gatunek ciepłolubny i światłolubny. Rozmnaża się przez nasiona. Jedna roślina wytwarza ich od kilku do kilkudziesięciu tysięcy. Kiełkują w temperaturze 5–27 °C, optymalna wynosi 22 °C. Zachowują zdolność kiełkowania przez około 10 lat^[9]. Nasiona z puchem kielichowym rozsiewane są przez wiatr, nasiona bez puchu pozostają w glebie po obumarciu rośliny (autochoria)^[7].

Siedlisko

Występuje na takich samych siedliskach ruderalnych i segetalnych, jak żółtlica drobnokwiatowa: nieużytki, wysypiska ziemi i gruzu, przychacia, szczeliny murów, place budów, parki, cmentarze. Często obydwa gatunki występują razem. Preferują takie same gleby; piaszczyste, piaszczysto-gliniaste lub próchnicze i obydwa są roślinami azotolubnymi. W uprawach rolnych żółtlica owłosiona jest chwastem, głównie w uprawach roślin okopowych i w ogrodach^[7]. W klasyfikacji zbiorowisk roślinnych gatunek charakterystyczny dla Ass. Galinsogo-Setrietum^[10].

Zmienność

Tworzy mieszańce z żółtlicą drobnokwiatową (Galinsoga × mixta)^[8].

Genetyka

Liczba chromosomów 2n = 32, 36^[8].

Zastosowanie[edytuj | edytuj kod]

• W ziołolecznictwie ludowym okłady z żółtlicy owłosionej stosowane były przeciw egzemie i innych zmianach skórnych, a także jako środek wzmacniający organizm^[11]. Herbata z ziela jest środkiem mlekopędnym, a zewnętrznie używana jest do przemywania ran. Świeże i suszone ziele zawiera proteiny i witaminę C. Okres zbioru: od maja do października^[12]. Żółtlica owłosiona nigdy nie znajdowała się w oficjalnym wykazie roślin leczniczych. Stosowano ją w postaci soku, maceratów, pogniecionego ziela lub wykonanej z niego maści (utarte ziele zmieszane z olejem lnianym i tranem)^[11].
• Młode pędy lub same liście można przyrządzać po zmieleniu jak szpinak, można też robić z nich sałatki z oliwą. Mają własności odżywcze i odtruwające^[11].
• Wyciąg z żółtlicy w postaci toniku, kremu lub oleju można używać do pielęgnowania cery suchej, łuszczycowej, alergicznej i naczyńkowej, rumieniowej, zaskórnikowej, z przebarwieniami i wysiękami^[11].

Przypisy[edytuj | edytuj kod]