Świadkowie Jehowy w województwie warmińsko-mazurskim

Świadkowie Jehowy w województwie warmińsko-mazurskim – wspólnota religijna Świadków Jehowy w województwie warmińsko-mazurskim. W wyniku Narodowego Spisu Powszechnego Ludności i Mieszkań 2011 określono liczbę osób na terenie województwa deklarujących swoją przynależność religijną do Świadków Jehowy na 4996[a][b][1]. Natomiast liczba głosicieli według opracowania GUS „Wyznania religijne w Polsce 2019–2021” w roku 2021 wynosiła 3642[2]. W sierpniu 2023 roku na terenie województwa znajdowały się miejsca zgromadzeń 49 zborów (w tym zbór rosyjskojęzyczny, grupa języka migowego, grupa polskojęzyczna na oddaleniu na terenie zakładu karnego oraz grupa posługująca się językiem romani (Polska))[3].

Historia[edytuj | edytuj kod]

Początki[edytuj | edytuj kod]

1900–1909[edytuj | edytuj kod]

W pierwszej dekadzie XX w. działalność rozwijała się głównie na terenie obecnego powiatu szczycieńskiego i węgorzewskiego (na terenie należącym wtedy do Cesarstwa Niemieckiego)[4]. Jedna z pierwszych opublikowanych informacji z tego terenu pochodzi z roku 1906, która zawiera list F. Pieńkowskiego proszącego o przysłanie większej ilości publikacji biblijnych w języku niemieckim[5].

1910–1919[edytuj | edytuj kod]

W roku 1910 istniały również grupy w Ełku, Nawiadach, Skajzgirach, Srokowie, Świętajnie i Wielbarku, a w roku 1911 także w Lesieńcu i Piasutnie.

Zbory w Cierzpiętach, Elblągu, Ełku, Lesieńcu, Nawiadach, Piasutnie, Pozezdrzu, Skajzgirach, Sołdanach, Srokowie, Szczytnie, Świętajnie, Węgorzewie i Wielbarku, w latach 1910–1920 odwiedzał przedstawiciel niemieckiego biura, pielgrzym Hermann Herkendell[6][7][8][9][10].

11 maja 1913 roku w Hotelu Germania przy Kaiserstrasse w Szczytnie zorganizowano pierwsze w Prusach Wschodnich zgromadzenie. Na przedmieściach miasta (Beutnerdorf) mieszkał Samuel Kattanek, który był odpowiedzialny za jego organizacje. W zgromadzeniu brało udział około 70 osób, w tym przedstawiciel niemieckiego biura, Otto A. Kötitz[11][12]. Jesienią 1913 roku grupy w Elblągu, Janikowie, Gołdapi, Pozezdrzu, Sołdanach, Giżycku i Szczytnie odwiedził pielgrzym Paul Balzereit[13]. W roku 1916 grupy w Szczytnie i Węgorzewie odwiedził pielgrzym Max Cunow[14]. W 1917 i 1919 roku pielgrzym Karl Wellershaus odwiedził grupy m.in. w Węgorzewie, Sołdanach, Pozezdrzu, Cierzpiętach, Szczytnie, Lesieńcu[15][16].

W roku 1919 i 1920 zbory w Węgorzewie, Lesieńcu, Szczytnie i Elblągu odwiedzał pielgrzym Bernhard Buchholz[c][17].

Lata 20. XX wieku[edytuj | edytuj kod]

W 1920 roku zorganizowano zgromadzenia w Królewcu i Gdańsku, na których byli obecni pierwsi wyznawcy z tego terenu. W pierwszej połowie lat 20. grupy Badaczy Pisma Świętego działały m.in. w Białej Piskiej, Błudowie, Braniewie, Cierzpiętach, Dąbrównie, Elblągu, Ełku, Giżycku, Iławie, Kętrzynie, Lesieńcu, Leśnym Rowie, Mikołajkach, Mrągowie, Napiwodzie, Nowych Kiejkutach, Olsztynie, Pieczonkach, Pozezdrzu, Szczytnie, Węgorzewie i Wężewie, które regularnie odwiedzali pielgrzymi, przedstawiciele niemieckiego biura[18][19][20].

W 1927 roku w Iławie działał zbór, który organizował zebrania dwa razy w tygodniu[21]. W roku 1928 rozpoczęto w miastach wyświetlanie nowego filmu – Dramat stworzenia (późniejszej niemieckiej wersji Fotodramy stworzenia)[22]. W tym samym roku odbyły się ponownie duże zgromadzenia w Królewcu i w Gdańsku – przybyli wyznawcy z terenu obecnego województwa[4].

Lata 30. XX wieku[edytuj | edytuj kod]

W latach 30. XX wieku duża grupa Świadków Jehowy (przyjęcie nowej nazwy w 1931 roku[d]) działała w Elblągu[23].

We wrześniu 1931 roku zbory w Elblągu, Iławie, Frąknowie, Olsztynie, Szczytnie, Nowych Kiejkutach, Rutkowie, Mrągowie, Krutyniu, Zełwągach, Mikołajkach, Orzyszu, Białej Piskiej, Sokołach Jeziornych i Ełku odwiedził pielgrzym o nazwisku Kipper[e][24]. W 1932 roku odbyły się ponownie duże zgromadzenia w Gdańsku, Królewcu, Tylży i Insterburgu – przybyli wyznawcy z terenu obecnego województwa[4].

W dniach od 12 do 13 marca oraz 8 i 9 października 1932 roku zgromadzenie odbyło się w Mrągowie (przy Kasernenstr. 29)[25].

Prześladowania w okresie nazizmu[edytuj | edytuj kod]

 Osobny artykuł: Prześladowania Świadków Jehowy w III Rzeszy.
Stolperstein Otto Siegela, który za odmowę służby wojskowej w 1944 roku przez nazistowski Sąd Okręgowy w Olsztynie został skazany na karę śmierci[26][27]

W okresie nazizmu wielu tutejszych niemieckich Świadków Jehowy trafiło do więzień i hitlerowskich obozów koncentracyjnych za odmowę wyrzeczenia się służby dla Boga i rezygnacji z chrześcijańskiej neutralności. Jednym z pierwszych aresztowanych w 1936 roku był Anton Lippert z Sußnick (Suśnika) i osadzony w obozach Dachau i Natzweiler-Struthof. Paul Lask z Ełku został osadzony w obozach Stutthof, Natzweiler-Struthof i Buchenwald, gdzie zmarł[28].

Okres po II wojnie światowej (1945–1950)[edytuj | edytuj kod]

Po II wojnie światowej Świadkowie Jehowy podjęli działalność kaznodziejską na terenie Warmii i Mazur w roku 1945. Społeczność ta składała się z trzech grupy wyznawców: polskich osadników, Ukraińców z akcji wysiedleńczej „Wisła” oraz przedstawicieli ludności miejscowej, zgodnie ze sobą współpracujących[29]. Warmia i Mazury należały to tych tere­nów, na których Świadków Jehowy było najmniej w porównaniu z pozostałymi częściami kraju. Sytuacja Świadków Jehowy w tym okresie była ciężka. Dochodziło do prześladowań ze strony członków innych wyznań oraz nieufność ze strony miejscowych władz[30].

Pierwsi sprowadzili się do wsi Mostkowo koło Łukty. Wśród nich był m.in. Wiktor Fidura[31], były pracownik urzędu bezpieczeństwa, wydalony ze służby, ochrzczony w 1946 roku, aresztowany w 1950 roku. W 1947 roku do tego zboru przybyli pionierzy z Gdyni i z Siedlec[4]. 3 października 1949 roku Starosta Powiatowy w Ostródzie został powiadomiony o zarejestrowaniu zboru w tej miejscowości. Zebrania odbywały się w mieszkanie W. Fidury. Oprócz niego pionierami byli Bonifacy Fidura i Czesław Wieczorek[32].

Z Zagłębia Ruhry do Pisza wraz z rodziną powrócił Georg (Jerzy) Litwin, ochrzczony w 1933 roku. W latach 1935–1937 przebywał w więzieniach w Białej Piskiej, Królewcu, Berlinie i Halle, potem na prawie dwa lata został uwięziony w KL Lichtenburg. Pod koniec 1946 roku nawiązał kontakt z polskim Biurem Oddziału w Łodzi, które wydało mu upoważnienie do prowadzenia działalności misyjnej. Początkowo zbór składał się z członków jego rodziny. Potem dołączyli inni głosiciele z okolicy, a także z Mrągowa, Giżycka oraz z powiatu ełckiego. Georg Litwin nie znał dobrze języka polskiego, dlatego koordynowaniem zborem zajął się Roman Szczyglewski przybyły z Kolna, w lipcu 1950 roku został zamordowany przez funkcjonariuszy urzędu bezpieczeństwa w Białymstoku, w tym samym roku został aresztowany Litwin[4].

W okolicach Braniewa 58-osobowy zbór składał się w większości przesiedlonych Ukraińców, do którego dołączyła polska rodzina oraz kilku przybyłych Świadków Jehowy z Ukrainy. Od 1948 roku przewodniczącym zboru był Jarosław Demkowicz, a 25 z nich było pionierami. Do pomocy w działalności ewangelizacyjnej regularnie przyjeżdżali głosiciele z Gdańska. Do zboru należało też kilka nauczycielek przybyłych z Wileńszczyzny[4].

Dziewięcioosobową grupę w Liksajnach tworzyły dwie rodziny ukraińskie, dwójka z nich została ochrzczona w 1941 roku, pozostali – w 1947 roku. Niewielka grupa powstała również w Żelaznej Górze[4].

W Giżycku w latach 1945–1947 do zboru należało 5 osób[33]. Z Sołdan do Giżycka przeniosła się wraz z trójką dzieci wdowa Marta Merchel (ochrzczona w 1928 roku) wraz z trójką dzieci. Sługą grupy, do której należeli też Polacy i Ukraińcy był Władysław Sołtysek[4].

Dwie ukraińskie rodziny tworzyły grupę w Pietrzwałdzie. Sługą grupy był Władysław Demianiuk, ochrzczony jako Świadek Jehowy w 1944[4].

W kwietniu 1947 roku Tadeusz Wincenciuk (z Nowej Wsi koło Sokołowa Podlaskiego), był pierwszym Świadkiem w Olsztynie. W październiku 1947 roku został również oficjalnym przedstawicielem Biura Oddziału Świadków Jehowy, „sługą obwodu nr 27” obejmującego większą cześć województwa olsztyńskiego (natomiast „sługą obwodu nr 27a”, który nadzorował działalność powiat kolneński i wschodnie obszary województwa olsztyńskiego był od sierpnia do listopada/grudnia 1949 roku Wiktor Schnell, a od przełomu 1949 i 1950 roku Roman Szczyglewski z Kolna). Do Olsztyna przyjechał również Stefan Wincenciuk, Eugeniusz Kądziela pochodzący z Kołodzieża koło Moniek, a ochrzczony w 1943 roku i Feliks Sidorek (kolejarz pochodzący z województwa białostockiego)[31]. Początkowo zgromadzali się w lokalach prywatnych (zarejestrowano trzy takie adresy). Wówczas Świadkowie Jehowy z Olsztyna, podjęli starania o pomieszczenie na potrzeby swoich zebrań. Uzyskali lokal w Olsztynie przy ul. Sarnowskiego 6 (na 100 miejsc), z którego korzystał 17-osobowy miejscowy zbór.

W tym samym roku działalność rozpoczął również zbór w Mrągowie, do którego należeli m.in. Aleksander Bączek (pochodzący z Turośli), Jan Kamiński, Bolesław Kozikowski, Franciszek Bączek oraz Friedrich Otto z Gdańska (ochrzczony w 1926 roku, pionier, wolontariusz Biura Oddziału w Łodzi, 1945–1946 zesłany do ZSRR) i Gerhard (Gerard) Gayk. W roku 1949 zbór składał się z 15 głosicieli, w tym kilku niemieckojęzycznych, którzy w tym języku prowadzili wyjazdową działalność kaznodziejską w północnych części województwa[4].

Pierwszym Świadkiem Jehowy po II wojnie światowej w Ełku był kolejarz Henryk Rogiński. Przyjechał w 1947 roku wraz z żoną, a w Szybie (obecnie dzielnica Ełku) działała jego siostra – Abel. W roku 1947 na terenie województwa olsztyńskiego działało 8 zborów[34][35].

W roku 1947 najwięcej Świadków Jehowy mieszkało w Olsztynie. Większe grupy działały m.in. w Klimach, w powiecie braniewskim (Kłębowo, Runowo; głównie ludność ukraińska), w Mostkowie (powiat ostródzki), w Kętrzynie (grupa polsko-niemiecka), w Giżycku, Mrągowie i Piszu (o podobnym składzie narodowościowym). Istniały także mniejsze grupy w innych miejscowościach. Misjonarz Biblijnej Szkoły Strażnicy – Gilead, Paweł Muchaluk przyjechał do Olsztyna w grudniu 1947 roku, odbył rozmowę z Tadeuszem Wincenciukiem. Później w Piszu spotkał się z kilkoma Świadkami Jehowy. Z kolei drugi misjonarz, Stefan Behunik był w Olsztynie w 1948 roku[29].

Pierwsi wyznawcy spotykali się początkowo w Ełku, w domu przy ulicy Bieruta 18 (obecnie ul. Sucharskiego)[36].

Pod koniec lat 40. XX wieku powstał zbór Purgałki[37] oraz zbór w Lidzbarku Warmińskim. Do tego zboru niektórzy przybyli z powiatu chełmskiego na Lubelszczyźnie[4].

18 kwietnia 1948 roku powstał zbór w Kętrzynie, którego sługą był Eugeniusz Kądziela[4]. 30 czerwca 1948 roku decyzją wojewody władze przejęły Salę Królestwa w Olsztynie. Nie pomogły wielokrotne odwołania od tej decyzji, ani też wizyta wiosną 1949 roku Stefana Behunicka, misjonarza i przedstawiciela Biura Oddziału. Udało mu się tylko częściowo odzyskać skonfiskowanych publikacje. Zebrania zboru w Olsztynie odbywały się odtąd w mieszkaniu przy ulicy Waryńskiego[4].

Latem 1948 roku, niemieckojęzyczny Świadek Jehowy August Przyggoda ze Szczytna poprosił Biuro Oddziału w Szwajcarii o pomoc. Polskie Biuro Oddziału wysłało do niego Tadeusza Wincenciuka. Wkrótce przysłani tam pionierzy z Sopotu – bracia Józef i Stefan Durajowie, rozpoczęli działalność ewangelizacyjną. Prowadzili także wykłady w wynajętej sali, na które przychodziło do 80 osób. Sługą zboru został Ernst Reiczik (Rayczik)[4].

Do czasu wysiedlenia Świadków Jehowy zbory istniały także w Targowie (do roku 1950) i w Rumach, których sługami byli Kaczmarczyk i Szymanski. Trzyosobowa grupa działała też w Woźnicach[4].

W latach 1947 i 1948 zbory składały się z polskich osadników, Ukraińców przesiedlonych w czasie akcji „Wisła” i przedstawicieli ludności miejscowej[4].

Według niepełnych danych na początku 1948 roku wojewódzkie władze administracyjne szacowały liczbę 100 Świadków Jehowy, w tym około 50 w Olsztynie. W kolejnym dokumencie z tego samego roku w województwie olsztyńskim liczba wzrosła do 304: w powiecie bartoszyckim – 10, braniewskim – 15 (z wyjątkiem jednej sześcioosobowej rodziny wszyscy byli Ukraińcami), giżyckim – 12, górowskim – 18, kętrzyńskim – 24, lidzbarskim – 59 (z których większość mieszkała w Kłębowie, Runowie i w gminie dobromiejskiej), morąskim – 6 (w tym pionierka Stanisława Mikołajczuk), olsztyńskim – 7, a w samym Olsztynie – 56, w ostródzkim – 32, piskim – 5, węgorzewskim – 5, w suskim – 55 (z których blisko połowa mieszkała w Klimach, kilka osób w Kisielicach). Niekompletny rejestr nie objął trzech powiatów; w powiecie mrągowskim działało kilkudziesięciu głosicieli, grupy Świadków Jehowy były także w powiatach szczycieńskim (gdzie miejscowy urząd bezpieczeństwa określił ich liczebność na około 50 osób) i nidzickim. Dodatkowo kilku mieszkało na terenie powiatu ełckiego. Ocenia się, że w 1948 roku ich liczba była wyższa o co najmniej jedną czwartą od tej podanej przez urząd[4].

Pierwsze zgromadzenie obwodowe z udziałem około 200 osób odbyło się w dniach 18–20 czerwca 1948 roku w Olsztynie. Połączono ją z działalnością ewangelizacyjną w tym mieście[4].

W maju 1948 roku w powiatach kętrzyńskim, iławieckim, lidzbarskim, suskim oraz piskim, starostwa powiatowe zakazały dalszej działalności Świadków Jehowy, a zmianę decyzji uzależniły od złożenia odpowiedniego imiennego wykazu członków wyznania[38][39][4]. Gdy 30 czerwca 1948 roku państwowe władze województwa zamknęły olsztyńską salę przy ul. Sarnowskiego 6, zbór ten liczył 63 głosicieli i sympatyków[40][41][42], a do grudnia 1948 roku zamknęły wszystkie sale na terenie województwa. Władze dokonywały konfiskaty publikacji Świadków Jehowy w powiecie piskim, szczycieńskim i lidzbarskim[31][30]. W 1948 roku pionierce Martcie Merchel z Giżycka skonfiskowano 240 egzemplarzy publikacji biblijnych w języku polskim, niemieckim i ukraińskim. W II. połowie 1948 i w 1949 roku konfiskowano wszelkie publikacje, a dopiero potem, często po interwencji Biura Oddziału, zwracano te, które miały debit. Świadków Jehowy publikacje w języku niemieckim rozpowszechnianiali głównie w powiatach giżyckim (Ryn), węgorzewskim, mrągowskim i olsztyńskim[4].

Powstały kolejne grupy najpierw w Klimach, Babiaku, a potem w innych miejscowościach, takich jak: Pupki (grupa składała się z siedmiu osób – przesiedleńców, kierowanych przez Bonifacego Fidurę) i Zakrzewiec. Do Urzędu Wojewódzkiego wpłynęło pięć jednobrzmiących formularzy z prośbą o zarejestrowanie zborów Świadków Jehowy na terenie województwa olsztyńskiego (w Olsztynie, Piszu, Mostkowie, Babiaku oraz Klimach)[31].

W styczniu 1949 roku w Mikołajkach został zatrzymany nadzorca obwodu Stanisław Wasilak. 10 lutego 1949 roku w Targowie miejscowa ludność przerwała zebranie Świadków Jehowy, zachęcona, jak podał urząd bezpieczeństwa, przez katolickiego proboszcza z Dźwierzut. 12 lutego 1949 roku w czasie prowadzenia działalności ewangelizacyjnej zatrzymano Antoniego Podbielskiego z Nowogródka, Genowefy Mazurek z powiatu bartoszyckiego i Emilii Demkowicz z Zakrzewa w powiecie braniewskim. Do kolejnych udokumentowanych zatrzymań doszło w październiku na terenie powiatu kętrzyńskiego. Na krótko aresztowano nadzorcę obwodu Wiktora Schnella. By uniknąć takich bezpodstawnych zatrzymań, Biuro Oddziału zaczęło wysyłać do powiatowych urzędów bezpieczeństwa informacje o działalności na ich terenach grup Świadków Jehowy.

Na początku roku 1949 na terenie powiatu mrągowskiego zebrania organizowano m.in. w domu Michała Guni we wsi Jakubowo, odpowiedzialny za tę grupę był Eugeniusz Kotowski z Mrągowa[4].

W 1949 roku we wschodniej części województwa działał pionier Jan Wilk[f]. Na tamtym terenie na uroczystość Wieczerzy Pańskiej przybyło 208 osób[4].

W czerwcu 1949 roku miało się odbyć trzydniowe zgromadzenie w Piszu. Jednak zostało ono rozwiązane przez miejscową milicję. Kolejne zgromadzenie zorganizowano w dniach 2–4 grudnia 1949 roku w wynajętej sali Powiatowej Komendy Służby Polsce w Ełku. Zgromadzeni w liczbie około 120 osób, którzy przybyli głównie z północno-zachodniej części województwa białostockiego, z Kolna, Stawisk, Grajewa i Nowogrodu. 12 grudnia 1948 roku zgromadzenie odbyło się w sali Ligi Lotniczej w Szczytnie. Programu wysłuchało około 150 osób[4].

We wrześniu 1949 roku, Biuro Oddziału w Łodzi zgłosiło w Ministerstwie Administracji Publicznej istnienie grup w Mrągowie, Kętrzynie, Olsztynie, Ostródzie, Piszu, Klimach, Mostkowie i Babiaku. Jednocześnie upoważniła je do rejestracji na szczeblu powiatu i województwa, co uczyniły w okresie od 29 października do 3 listopada 1949 roku, o czym Urząd Wojewódzki poinformował niezwłocznie urząd bezpieczeństwa[4].

Zakaz działalności[edytuj | edytuj kod]

Lata 50. XX wieku[edytuj | edytuj kod]

W roku 1950 nastąpiła fala aresztowań. W województwie olsztyńskim, poza główną akcją aresztowań z czerwca (pomiędzy 20 a 22 czerwca aresztowano 20 osób), 5 lipca 1950 roku przeprowadzono następną, podczas której aresztowano kolejnych głosicieli. Według niepełnych danych na dzień 8 lipca 1950 roku liczba aresztowanych w województwie wynosiła 24 osoby[g]. Do 5 sierpnia 1950 roku liczba uwięzionych wzrosła do 100 osób, 64 osoby zostały zwolnione, a 36 pozostawało w areszcie. Na koniec 1950 roku spośród 113 aresztowanych, 21 zostało skazanych na bezwzględne kary pozbawienia wolności[h][43]. W październiku 1950 roku w Olecku i Kowalach Oleckich zatrzymano trzy osoby za posiadanie publikacji Świadków Jehowy[44]. 28 grudnia 1950 roku Wojskowy Sąd Rejonowy w Olsztynie skazał Feliksa Sidoryka, sługę grupy w Olsztynie na 10 lat więzienia, utratę praw publicznych na 5 lat oraz przepadek mienia na rzecz Skarbu Państwa[29]. Podsumowując „Akcję J” WUBP w Olsztynie 30 grudnia 1950 roku poinformował o 113 aresztowanych, 89 zwolnionych, 24 pozostających do dyspozycji śledczych[45].

W latach 1950–1951 zatrzymano co najmniej 98 osób, spośród nich 24 stanęły przed Wojskowym Sądem Rejonowym w Olsztynie. Od tego czasu działalność prowadzona była w konspiracji. Według danych Urzędu Bezpieczeństwa w roku 1950 na terenie województwa działało 1130 Świadków Jehowy, ustalono dane 470 z nich. Raport nie uwzględnia jednak mazurskich powiatów z województwa białostockiego, oraz włączonego 6 lipca 1950 roku do województwa olsztyńskiego powiatu działdowskiego. I tak na terenie powiatu bartoszyckiego w jednej grupie było 5 głosicieli, powiatu biskupieckiego (1 grupa) ok. 10–15, braniewskiego (5 grup) – 40–120, giżyckiego (1 grupa) – 25–35, górowskiego (1 grupa) – 5–10, iławskiego (2 grupy) – 70–75, kętrzyńskiego – 35–70, lidzbarskiego (6 grup) – 60–200, morąckiego (2 grupy) – 30–35, nidzickiego (1 grupa) – 30, olsztyńskiego (3 grupy) – 15–60, ostródzkiego (4 grupy) – 50–200, piskiego (3 grupy) – 10–30, szczycieńskiego (3 grupy) – 10–30, węgorzewskiego (1 grupa) – 15–20 oraz w Olsztynie (1 grupa) – 35–60 głosicieli[4]. W czerwcu 1950 roku według kolejnych szacunków WUB działały 34 grupy i co najmniej 1000 głosicieli[46][47].

W okresie zakazu działalności wspólnota ta rozrastała się liczebnie. W 1956 roku liczyła ona około 200 osób mieszkających głównie w Olsztynie i Braniewie[48].

Spotkania religijne organizowano w domach prywatnych, a większe – konwencje – na polanach leśnych i w ogrodach. W roku 1958 w podolsztyńskiej miejscowości Słupy zebrało się 126 osób.

Funkcjonariusze Urzędu Bezpieczeństwa prowadzili sprawy przeciwko Świadkom Jehowy. W latach 50. XX wieku, m.in. kontynuowano sprawy operacyjne przeciwko taki osobom jak: (1950–1966) Maria Mróz z Olsztyna[49]; (1950–1951) Tadeusz Wincenciuk[50]; (1953–1955) Bogumił Jan Łazarz[51]; (1955–1958) Witold Kroczek („sługa obwodu związku wyznaniowego Świadkowie Jehowy w Olsztynie”)[52].

Lata 60. XX wieku[edytuj | edytuj kod]

W ramach sprawy obiektowej o kryptonimie „Kuźnia” Służba Bezpieczeństwa przez kilka lat bezskutecznie poszukiwała Jana Suszka z powiatu braniewskiego, który był zaangażowany w produkcję części do powielaczy, używanych do druku wydawnictw Świadków Jehowy, oraz przygotowywanie matryc do tych wydawnictw techniką fotodruku – nie odnaleziono też drukarni będącej głównym celem w tej sprawie. W 1966 roku prowadzono wobec niego sprawę operacyjną o kryptonimie „Technik”, do 1970 roku nie został zatrzymany ani bliżej rozpracowany, choć obserwowano także jego rodzinę. 2 sierpnia 1966 roku w Szklarni Służba Bezpieczeństwa aresztowała dwóch nadzorców uczestniczących w spotkaniu 10 przedstawicieli zborów ze wschodniej części województwa[53]. W roku 1966 liczbę głosicieli w województwie olsztyńskim szacowano na około 2600 osób.

Prowadzono sprawy operacyjne m.in. przeciwko takim osobom jak: (1966–1971) Władysław Dwurznik i Władysław Zdzisław Dwurznik ze Staszkowa[54]; członkom związku wyznaniowego Świadkowie Jehowy zamieszkałych w powiecie biskupieckim w latach 1968–1974[55][56].

Szczególnie od 60. XX wieku głosiciele w lecie zaczęli prowadzić grupową wyjazdową działalność kaznodziejską na terenach, gdzie jest mniej Świadków Jehowy (dawne nazwy: grupy pionierskie, ośrodki pionierskie, obozy pionierskie)[b].

Czas „odwilży”[edytuj | edytuj kod]

W latach 70. XX wieku nadal prowadzono sprawy operacyjne m.in. przeciwko takim osobom jak: Ryszard Kozieł, Andrzej Podbielski, Ryszard Kozaczuk (1974–1975, Lidzbark Warmiński)[57]; Gerhard Schwarz (1974–1982, Olecko)[58]; Ingryd Schwarz (1974–1981, Olecko)[59]; Wincenty Anuszkiewicz (1973–1981, Olecko)[60].

Pod koniec 1977 roku Świadków Jehowy w Olsztynie odwiedził Daniel Sydlik, członek Ciała Kierowniczego w Nowym Jorku (1 stycznia 1978 roku spotkanie odbyło się w Elblągu), który w Polsce bezskutecznie prowadził rozmowy z władzami państwowymi o zalegalizowaniu działalności[61]. Za zgodą władz w roku 1982 zorganizowano w Hali Widowiskowo-Sportowej „Urania” w Olsztynie pierwszy kongres pod hasłem „Prawda o Królestwie”. W następnych latach Świadkowie regularnie wynajmowali ten obiekt do organizowania zgromadzeń. Wynajmowano też inne sale publiczne, na przykład na doroczną uroczystość Wieczerzy Pańskiej.

Ponowna rejestracja prawna i rozwój[edytuj | edytuj kod]

Sala Królestwa w Olsztynie (przy ul. Traugutta) (2014)
Podium

Kongresy i zgromadzenia[edytuj | edytuj kod]

W latach późniejszych organizowano kongresy cyklicznie na Stadionie OSiR w Olsztynie (1983–1984, 1986–1988, 1994–2005, 2007–2008, 2010–2011). Na początku lat 90. XX wieku w województwie olsztyńskim działało około 2000 głosicieli. Kongresy odbyły się również w Ostródzie (2012, 2014–2018), w 2013 roku w Mrągowie, a w roku 2018 i 2019 dodatkowo również w Ełku. W 2024 roku kongres regionalny odbędzie się w Hali Urania w Olsztynie[i][62].

W dniach od 5 do 7 sierpnia 1994 roku kongres pod hasłem „Bojaźń Boża” odbył się na Stadionie OSiR w Olsztynie[63]. W tym samym miejscu odbył się w dniach 7 do 9 lipca 1995 roku kongres pod hasłem „Rozradowani chwalcy Boga”, w dniach od 19 do 21 lipca 1996 roku kongres pod hasłem „Posłańcy pokoju Bożego”, w dniach 11–13 lipca 1997 roku kongres pod hasłem „Wiara w Słowo Boże”. W dniach od 10 do 12 lipca 1998 roku program kongresu pod hasłem „Boża droga życia”, który odbył się na olsztyńskim stadionie OSiR został przedstawiony również w języku rosyjskim. Na tym samym stadionie odbyły się kolejne kongresy: w 1999 roku pod hasłem „Prorocze słowo Boże”[64], 7–9 lipca 2000 roku pod hasłem „Wykonawcy słowa Bożego”, 13–15 lipca 2001 roku pod hasłem „Nauczyciele słowa Bożego”[65][66], w 2002 roku pod hasłem „Gorliwi głosiciele Królestwa”, 11–13 lipca 2003 roku pod hasłem „Oddajcie chwałę Bogu”, 9–11 lipca 2004 roku pod hasłem „Chodź z Bogiem”, w 2005 roku pod hasłem „Posłuszni Bogu”, 22–24 lipca 2007 roku pod hasłem „Naśladuj Chrystusa!”, 18–20 lipca 2008 roku pod hasłem „Kierowani duchem Bożym” (około 4 tys. obecnych, ochrzczono 36 osób)[67], 2–4 lipca 2010 roku pod hasłem „Trwaj przy Jehowie!”, 8–10 lipca 2011 roku pod hasłem „Niech przyjdzie Królestwo Boże!”.

W dniach 20 do 22 lipca 2012 roku pod hasłem „Strzeż swego serca!” odbył się na Stadionie Miejskim w Ostródzie[68][69]. Kongres pod hasłem „Słowo Boże jest prawdą!” odbył się w dniach od 2 do 4 sierpnia 2013 roku w Amfiteatrze w Mrągowie. 11–13 lipca 2014 roku odbył się w Arenie Ostróda kongres pod hasłem „Szukajmy najpierw Królestwa Bożego!”[70]. W tym samym obiekcie odbył się w dniach 10–12 lipca 2015 roku kongres pod hasłem „Naśladujmy Jezusa!”. Uczestniczyło w nim przeszło 3,5 tysiąca osób z 45 zborów, a 18 osób zostało ochrzczonych[71]. Również w dniach 29–31 lipca 2016 roku zorganizowano tam kongres pod hasłem „Lojalnie trwajmy przy Jehowie!”[72]. 4–6 sierpnia 2017 roku odbył się kongres pod hasłem „Nie poddawaj się!”[73][74]. W tym samym obiekcie odbył się w dniach 10–12 sierpnia 2018 roku kongres pod hasłem „Bądź odważny!” oraz 17–19 sierpnia w Hali Sportowo-Widowiskowej w Ełku. Kongres pod hasłem „Miłość nigdy nie zawodzi!”[j] odbył się w dniach 16–18 sierpnia 2019 roku w Hali Sportowo-Widowiskowej w Ełku[75][76][77].

Od 2002 roku Świadkowie Jehowy z Warmii korzystają ze zgromadzeń obwodowych we własnej Sali Zgromadzeń w Malborku, natomiast z Mazur (Ełk, Giżycko, Gołdap, Kętrzyn, Olecko, Pisz) – z wypożyczanej hali w Olecku[78][79] (w poprzednich latach w Ełku[80][81])[b].

Sale Królestwa[edytuj | edytuj kod]

W 1989 roku otwarto Salę Królestwa w Bartoszycach (funkcjonowała do otwarcia nowego obiektu w styczniu 2020)[82]. Od tego roku również powstawały nowe Sale Królestwa w większości miejscowości, w których funkcjonowały zbory[k]. 5 lutego 1994 roku w Olsztynie otwarto kompleks dwóch Sal Królestwa, z którego korzystało około 600 olsztyńskich głosicieli. Obecnie jest w tym mieście ponad 1000 głosicieli, należących do 10 zborów. Sale Królestwa znajdują się przy ul. Bałtyckiej, ul. Traugutta i ul. Borowej[83][84]. Sala Królestwa w Giżycku funkcjonuje od 1996 roku, a w Orzyszu od 1997 roku[85]. W 2009 roku w dwóch zborach korzystających z Sali Królestwa w Giżycku działało 174 głosicieli, a na uroczystości Pamiątki śmierci Jezusa Chrystusa było obecnych 289 osób[33].

W 2008 roku powstała Sala Królestwa w Czerlejnku[86]. W październiku 2010 roku trzy ełckie zbory otworzyły nowy kompleks Sal Królestwa dla ponad 370 głosicieli z tego miasta[87][36][88].

W lipcu 2018 roku w Olecku powstała nowa Sala Królestwa[89], w styczniu 2020 roku nowy obiekt w Bartoszycach[90][91][82], a 27 sierpnia 2023 roku w Szczytnie (nowa Sala Królestwa zastąpiła obiekt, który zaadaptowano w 1986 roku)[92][93].

Działalność wśród obcokrajowców, mniejszości etnicznych i w polskim języku migowym[edytuj | edytuj kod]

Działalność jest prowadzona również wśród obcokrajowców. Oprócz języka polskiego i polskiego migowego zebrania organizuje się także w języku romani (Polska Roma), rosyjskim (do 2020 roku też w języku angielskim, a do 2021 także w języku ukraińskim)[84].

Świadkowie Jehowy korzystają też z możliwości działalności wśród osadzonych w Strzeżonych Ośrodkach Dla Cudzoziemców[94].

Weryfikacja stanowiska Sądu Najwyższego wobec powojennej działalności Świadków Jehowy[edytuj | edytuj kod]

W 2000 roku na wniosek Rzecznika Praw Obywatelskich Sąd Najwyższy uchylił zaskarżony wyrok Sądu Wojewódzkiego w Olsztynie z 1954 roku i uniewinnił jednego z głosicieli, który od sierpnia 1952 roku do grudnia 1953 roku na terenie powiatów Pisz i Kolno był aktywnym członkiem związku pod nazwą Świadkowie Jehowy[95].

Konferencje naukowe poświęcone represjom w trakcie II wojny światowej i okresu powojennego[edytuj | edytuj kod]

Na „Ogólnopolskiej Konferencji Naukowej: Kościoły chrześcijańskie w systemach totalitarnych” zorganizowanej w dniach 16–17 czerwca 2011 roku w Toruniu, Grzegorz Jasiński przedstawił wykład „Świadkowie Jehowy na Warmii i Mazurach w latach 1945–1956”[96].

Działalność w ośrodkach penitencjarnych[edytuj | edytuj kod]

Zebrania zborowe organizuje się również na terenie Zakładu Karnego w Kamińsku[b][97]. Działalność kaznodziejska prowadzona także przez wytypowanych kaznodziejów w Areszcie Śledczym w Olsztynie[98], w Zakładzie Karnym w Barczewie[99] oraz ZK w Iławie, AŚ w Bartoszycach, w Szczytnie, w Giżycku oraz w Elblągu[100].

Pozostała działalność[edytuj | edytuj kod]

W 2008 roku na terenie województwa działało 66 zborów[101]. W 2010 roku było 4219 głosicieli w 67 zborach oraz 41 Sal Królestwa[102].

W latach 2012–2023 nastąpiła reorganizacja zborów, wskutek czego zbory stały się większe i lepiej zorganizowane, lecz ich liczba zmniejszyła się[k].

W roku 2013 wdrożono program świadczenia publicznego na terenie poszczególnych zborów za pomocą wózków z literaturą biblijną[b].

W 2015 roku było 4052 głosicieli w 50 zborach[103]. W roku 2018 liczba głosicieli wynosiła 3666 należących do 48 zborów[104]. W 2021 roku było 3642 głosicieli należących do 47 zborów, w których usługiwało 255 starszych zboru[2].

Bezkrwawa chirurgia[edytuj | edytuj kod]

W placówkach medycznych na terenie województwa warmińsko-mazurskiego (w tym m.in. w Wojewódzkim Szpitalu Specjalistycznym w Olsztynie) zespoły medyczne operują Świadków Jehowy bez krwi[105].

Pomoc humanitarna[edytuj | edytuj kod]

Od końca lutego 2022 roku rozpoczęto organizowanie pomocy dla Świadków Jehowy z Ukrainy, uchodźców – ofiar inwazji Rosji. W tym celu na terenie województwa powołano jeden z 16 Komitetów Pomocy Doraźnej działających w Polsce, składający się z przeszkolonych wolontariuszy[106][107]. Od początku kwietnia 2022 roku, kiedy to wznowiono przeprowadzanie zebrań w Salach Królestwa, uczęszczają na nie także Świadkowie Jehowy z Ukrainy, którzy musieli opuścić swój kraj ze względu na toczącą się tam wojnę. Szacuje się, że w samym Olsztynie jest to kilkudziesięcioosobowa grupa[84].

Zbory[edytuj | edytuj kod]

Sala Królestwa w Iławie
Wnętrze

Poniższa lista obejmuje zbory zgromadzające się na terenie województwa[b][l][3]:

Na terenie miast na prawach powiatu[m]
  • Elbląg: 4 zbory: Południe, Północ, Stare Miasto, Śródmieście
  • Olsztyn: 8 zborów: Dajtki, Jaroty (w tym grupa języka migowego), Nagórki, Rosyjski, Pojezierze, Północ, Śródmieście, Zatorze[84]
Na terenie powiatów
Mapa konturowa województwa warmińsko-mazurskiego
Miejscowości na terenie województwa, w których są zbory Świadków Jehowy. Na żółto zaznaczono zbory zgromadzające się w Sali Królestwa na terenie sąsiedniego zboru.

Zobacz też[edytuj | edytuj kod]

Uwagi[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ Obwody polskojęzyczne: Olsztyn (206), Elbląg-Malbork (część) (703), Ełk-Suwałki (część) (207), Grudziądz (część) (704); polskiego języka migowego (część) [PL-Polski Migowy-01].
  2. ↑ a b c d e f W związku z pandemią COVID-19 od 14 marca 2020 do 31 sierpnia 2022 roku działalność od domu do domu była zawieszona (prowadzona była listownie, telefonicznie, w formie elektronicznej, od 31 maja 2022 roku wznowiono publiczną działalność ewangelizacyjną). W związku z tym do 31 grudnia 2022 roku zawieszono wszelkie szkolenia i kursy (oprócz Kursu Służby Pionierskiej do końca 2022 roku przeprowadzanego w formie wideokonferencji). Od marca 2020 roku zebrania zborowe odbywały się wyłącznie w formie wideokonferencji, a od 1 kwietnia 2022 roku odbywają się ponownie w Sali Królestwa oraz w formie „hybrydowej” (wszyscy uczestnicy w Sali Królestwa i odbierający program transmitowany przez wideokonferencje mogą brać czynny udział w punktach i dyskusjach). Do 31 grudnia 2022 roku wstrzymano organizowanie kongresów regionalnych i zgromadzeń obwodowych z osobistym udziałem obecnych. Ich program został zamieszczony w oficjalnym serwisie internetowym jw.org. Do 31 maja 2022 roku wstrzymano również budowy i remonty Sal Królestwa.
  3. ↑ Bernhard Buchholz odwiedził zbory w Węgorzewie (11-16.7.1919), Lesieńcu (17, 18.07.1919); Szczytnie (19, 20.07.1919); Elblągu (24.07.1920).
  4. ↑ Największa grupa Badaczy Pisma Świętego, która pozostała związana z Towarzystwem Strażnica, 26 lipca 1931 roku przyjęła nazwę Świadkowie Jehowy.
  5. ↑ Kipper odwiedził zbór w Elblągu (1, 2.09.1931), w Iławie (12, 13.09.1931), Frąknowie (14.09.1931), Olsztynie (15, 16.09.1931), Szczytnie (17, 18.09.1931), Nowych Kiejkutach (19.09.1931), Rutkowie (20.09.1931), Mrągowie (21, 22.09.1931), Krutynie (23.09.1931), Zełwągach (24.09.1931), Mikołajkach (25.09.1931), Orzyszu (26.09.1931), Białej Piskiej (27.09.1931), Sokołach Jeziornych (28.08.1931) i Ełku (29, 30.08.1931).
  6. ↑ Jan Wilk z Nowogrodu został ochrzczony 21 czerwca 1929 roku w Warszawie, w latach 1928–1939 każdego roku przez 6 miesięcy był pionierem w województwie białostockim, aresztowany w czerwcu 1941 roku – za odmowę udziału w budowie umocnień obronnych. Został przeznaczony do wywiezienia w głąb ZSRR. Od roku 1941 działał jako pionier w województwie białostockim oraz we wschodnich powiatach województwa olsztyńskiego. Po raz kolejny został aresztowany w 1950 roku.
  7. ↑ Pomiędzy 20 a 22 czerwca 1950 roku aresztowano 20 osób, byli to: Aleksander Bączek („sługa grupy” w Mrągowie, Dominik Bujnowski („sługa grupy” w Dobrym Mieście), Jarosław Demkowicz („sługa grupy” w Braniewie), Antoni Grażda (u którego odbywały się spotkania, jednak niebędący członkiem wyznania), Bronisław Kamiński (autochton, „zastępca sługi grupy” w Mrągowie), Jerzy Kobrys (vel Kardyszewski) („skarbnik grupy” w Olsztynie), Bolesław Kozikowski (członek grupy w Mrągowie), Pankracy Kujawa (członek grupy w Klimach), Edeltraud Litwin (pionierka na terenie powiatu piskiego), Georg Litwin („zastępca sługi grupy” w Piszu), Friedrich Otto, (pionier specjalny), Bolesława Poderecka (pionierka z Ostródy), Jan Pawłowski (były „sługa grupy” w Klimach), Ernest Rayczik („sługa grupy” w Wielbarku), Feliks Sidoryk („sługa grupy” w Olsztynie), Tadeusz Stępniak (pionier na terenie powiatu piskiego), Czesław Wieczorek (głosiciel w Olsztynie), Jan Wilk (głosiciel z Kolna, zatrzymany u Aleksandra Bączka), Tadeusz Wincenciuk („sługa obwodu” nr 27), Wincenty Zbirowski (głosiciel z Tabórza (pow. ostródzki)). Natomiast 20 czerwca 1950 roku w Nowogrodzie funkcjonariusze WUBP w Białymstoku aresztowali Romana Szczyglewskiego („sługę obwodu” nr 27a, obejmującego Kolno, Mrągowo, Giżycko, Węgorzewo i Orzysz), który wkrótce zmarł wskutek pobicia w WUBP. W takich samych okolicznościach zginął Józef Szczyglewski (Keeping Integrity in Communist Poland, „Strażnica Zwiastująca Królestwo Jehowy”, 1 maja 1957, s. 260 (ang.).). Natomiast w powiecie działdowskim (który do województwa olsztyńskiego został włączony 6 lipca 1950 roku), aresztowani zostali: Józef Tobolak z Purgałek, Marian Krakowski z Narzymia i Franciszek Kozłowski z Działdowa („zostali zwolnieni przez PUBP, bez porozumienia z Wydz. V”.
  8. ↑ W lipcu 1950 roku m.in. następujące osoby były poddane represjom: (powiat bartoszycki): Władysław Bartecki (Sępopol), Józefa Magryta (Kinkajmy), Genowefa Mazurek (Kinkajmy), Jan Mrugała (Kinkajmy, pionier); (powiat braniewski): Andrzej Demkowicz (Krasnolipa), Aniela Demkowicz (Braniewo), Emilia Demkowicz (Zakrzewiec), Stanisław Demkowicz (Braniewo), Janina Michowska (Orneta), Piotr Suszek (Płoskinia), Stanisław Suszek (Wysoka Braniewska), Józefa Uzdowska (Braniewo), Józef Uzdowski (Braniewo); (powiat działdowski): Franciszek Kozłowski (Działdowo), Marian Krakowski (Narzym), Wacław Łapowski (Iłowo), Józef Tobolak (Purgałki); (powiat ełcki): Henryk Rogiński (Ełk); (powiat giżycki): Marta Merchel (Giżycko), Emil Zimmerman (Mioduniszki), Emil Fladda (Klimki, pół roku wcześniej odebrano mu obywatelstwo polskie), Reinhold Merchel (Giżycko), Friedrich Otto (Giżycko, pionier specjalny), Bazyli Rozanowicz (lub Beznowicz) (Zalec); (powiat iławski (suski)): Jan Juszczyk (Franciszkowo), Pankracy Kujawa, (Klimy), Mieczysław Liszkowski (Franciszkowo), Jan Pawłowski (Klimy), Konstanty Fileński (Rudniki lub Rudziennice), Robert Hamermaister (Gramoty), Stanisław Rybak (Gromoty), Teodor Samoszek (Kisielice); (powiat kętrzyński): Franciszek Bejnarowicz (Kętrzyn), Wacław Brus (Sajna), Julian Chłopecki (Kętrzyn), Eugeniusz Kądziela (Kętrzyn), Władysław Małkiński (Kętrzyn), Natalia Sitkowska (Ćwikowska) (Kętrzyn), Teodor Stadnik (Kętrzyn lub Pożarki), Stanisław Strzelecki (Kętrzyn), Ireneusz Świerszcz (Glebice); (powiat lidzbarski): Wiktor Illuk (Stoczek), Jan Jabłoński (Rogóż), Jan Klima (Dobre Miasto), Edward Krzemieniak (Rogóż), Henryk Miściur, Tadeusz Piotrowski (Jarandowo), Kazimierz Żak (Dobre Miasto), Józef Kasielczuk, Juliusz Manaj, Aleksander Semieniuk, Paweł Nowosadzki; (powiat morąski): Mikołaj Gączarowski (Morąg), Ludwik Siedlecki (Morąg), Antoni Stachewicz (Morąg), Jan Szarabuda (Sarabura) (Nowa Wieś); (powiat mrągowski): Aleksander Bączek (Mrągowo), Helena Piaskowska (Mrągowo), Małgorzata Kamińska, Katarzyna Karlisz (Kamis) (Mikołajki), Jan Lerk (Langanki), Bolesław Kozikowski, Władysław Pakuła (Mrągowo), Stanisława Rozpadowska, Jan Wilk (Langanki); (powiat nidzicki): Józef Łakomski (Zakrzewek), Anna Malandowska (Zakrzewek) Adam Malandowski (Zakrzewek), Michał Malandowski (Zakrzewek), Łucja Hapenik (Zakrzewek); (Olsztyn): Tadeusz Funikowski, Andrzej Grażda, Jerzy Kardyszewski, Jan Lachtara, Feliks Sidoryk, Tadeusz Wincenciuk; (powiat nowomiejski): Józef Pękała; (powiat olsztyński): Bronisław Kamiński (Klebark Wielki), Stanisław Jeżewski, Bronisław Wójcicki; (powiat ostródzki): Konrad Czuwara (Gierzwałd), Władysław Marczuk (Pierzwałd), Bonifacy Fidura (Mostkowo), Zofia Głogowska (Mostkowo), Bolesława Poderecka (Ostróda), Piotr Pałucki (Ostróda), Daniel Piskorz (Pelnik), Stefania (lub: Janina) Wrzochal (Ostróda); (powiat pasłęcki): Józef Bohdziewicz (Kwietniewo); (powiat piski): Edeltraud Litwin (Pisz), Georg Litwin (Pisz); Tadeusz Stępniak (Szwejkówko); (powiat szczycieński): Ernst Rayczyk (Wielbark), Czesław Wieczorek (Przeździęk Wielki), Stanisław Kulas (Jabłonka), August Przyggoda, Stefan Szymański, Bronisław Wieczorek (Wielbark), Stanisław Wiśniewski (Targów); (powiat węgorzewski): Michał Dziki (Ściborki), Adela Jaszewska (Węgielsztyn), Józef Jaszewski (Węgielsztyn). We wrześniu na listę aresztowanych z terenu powiatu ostródzkiego trafili Wiktor i Józef Fidurowie z Mostkowa oraz Tadeusz Tobolak z Ostródy.
  9. ↑ Świadkowie Jehowy z rejonu Ełku, Giżycka, Węgorzewa, Szczytna, Kętrzyna, Olecka, Piszu i Mrągowa korzystali z kongresów w Białymstoku (Świadkowie Jehowy z Podlasia i Mazur przyjechali do Białegostoku [FOTO] [online], augustow.org, 10 lipca 2023.) (poprzednio w Warszawie i w Łomży(W Łomży rozpoczyna się trzydniowy kongres Świadków Jehowy [online], superlomza.pl, 22 lipca 2011.), z rejonu Iławy i Lubawy w Toruniu, z rejonu Elbląga, Ornety, Ostródy i Morąga z kongresów w Gdańsku (poprzednio w Gdyni), z rejonu Olsztyna, Olsztynka, Działdowa w Płocku.
  10. ↑ W 2019 roku większość zborów z województwa warmińsko-mazurskiego uczestniczyło w kongresie międzynarodowym pod hasłem „Miłość nigdy nie zawodzi!” w Warszawie, a zbory z Elbląga i okolic w kongresie regionalnym w Gdańsku.
  11. ↑ a b W 2011 roku (przed reorganizacją) działały zbory: Barczewo [do 2018 roku], Bartoszyce, Biskupiec, Bisztynek [do 2018 roku], Braniewo, Dobre Miasto, Działdowo, Elbląg (Południe, Północ, Stare Miasto, Śródmieście), Ełk (Centrum, Północ, Szyba), Giżycko (Wschód, Zachód), Gołdap, Górowo Iławieckie [do 2018 roku], Iława (Wschód, Zachód), Kętrzyn (Wschód, Zachód), Kisielice [do 2018 roku], Korsze [do 2014 roku], Kowale Oleckie [do 2018 roku], Lidzbark Warmiński, Lubawa, Morąg (Południe, Północ), Mrągowo, Miłomłyn [do 2020 roku], Niedzica, Nowe Miasto Lubawskie, Olecko, Olsztyn (Dajki, Jaroty, Nagórki, Pojezierze, Północ, Śródmieście, Zatorze, [wcześniej: Zachód, Gutkowo, Centrum; od 2023 roku: Rosyjski]), Olsztynek, Orneta, Ostróda (Kajkowo [od 2020 roku: Południe], Północ), Orzysz [do 2020 roku], Pasłęk, Pasym, Pieniężno [do 2018 roku], Pisz, Ryn, Szczytno, Tolkmicko [do 2023 roku], Węgorzewo.
  12. ↑ Według NSP 2011 największy odsetek mieszkańców deklarujących przynależność do Świadków Jehowy zanotowano w Olsztynie, Elblągu oraz w powiatach giżyckim, iławskim, olsztyńskim i ostródzkim (0,25–0,49%); a w pozostałych poniżej 0,24% (uwzględniono tylko deklaracje powyżej 300 osób w powiecie).
  13. ↑ W nazwach zborów na terenie miast na prawach powiatu pominięto pierwszy człon ich nazwy, którym jest nazwa miasta, na terenie którego zgromadza się dany zbór.

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ GUS, Stan i struktura demograficzno-społeczna. Narodowy Spis Powszechny Ludności i Mieszkań 2011 [online].
  2. ↑ a b Główny Urząd Statystyczny, Wyznania religijne w Polsce 2019–2021 [online], stat.gov.pl, 22 grudnia 2022, s. 216–217 [dostęp 2022-12-23].
  3. ↑ a b Dane według wyszukiwarki zborów, na oficjalnej stronie Świadków Jehowy jw.org [dostęp 2023-08-15].
  4. ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t u v w x y Grzegorz Jasiński, Wyznanie Świadków Jehowy na Warmii i Mazurach po II wojnie światowej (do 1950 roku), „Komunikaty Warmińsko-Mazurskie”, luty 2019, s. 243–284.
  5. ↑ Interessante Briefe, „Strażnica Zwiastująca Królestwo Jehowy”, 1 czerwca 1906, s. 15 (niem.).
  6. ↑ Vorträge von Bruder Hermann Herkendell, „Strażnica Zwiastująca Królestwo Jehowy”, 1 czerwca 1910, s. 98 (niem.).
  7. ↑ Besuche und Vorträge von Bruder H. Herkendell, „Strażnica Zwiastująca Królestwo Jehowy”, 1 czerwca 1911, s. 82 (niem.).
  8. ↑ Pilgerreise von Bruder Herm. Herkendell, „Strażnica Zwiastująca Królestwo Jehowy”, 1 marca 1914, s. 34 (niem.).
  9. ↑ Eine Reise von Bruder Herkendell, „Strażnica Zwiastująca Królestwo Jehowy”, 1 czerwca 1916, s. 81 (niem.).
  10. ↑ Pilgerreise von Bruder Herkendell vom 1. bis 29. Oktober 1920, „Strażnica Zwiastujaca Królestwo Jehowy”, 1 października 1920, s. 146 (niem.).
  11. ↑ Watchtower, Hauptversammlung, „Strażnica Zwiastująca Królestwo Jehowy”, 1 maja 1913, s. 80 (niem.).
  12. ↑ Watchtower, Versammlung in Ortelsburg (Ostpreußen), „Strażnica Zwiastująca Królestwo Jehowy”, 1 czerwca 1913, s. 95 (niem.).
  13. ↑ Watchtower, Pilgerreise von Bruder Paul Balzereit, „Strażnica Zwiastująca Królestwo Jehowy”, 1 października 1913, s. 154 (niem.).
  14. ↑ Watchtower, Eine weitere Pilgerreise von Bruder Cunow, „Strażnica Zwiastująca Królestwo Jehowy”, 1 maja 1916, s. 66 (niem.).
  15. ↑ Bruder Karl Wellershaus [online], archiv-vegelahn.de (niem.).
  16. ↑ Watchtower, Pilgerreise von Bruder Wellershaus vom 26. Januar bis 31. März 1919, „Strażnica Zwiastująca Królestwo Jehowy”, 1 lutego 1919, s. 18 (niem.).
  17. ↑ Buchholz, Bernhard und Margarete [online], archiv-vegelahn.de (niem.).
  18. ↑ Pilgerreise von Br. Balzereit vom 1. Febr. bis 26. März 1920, „Strażnica Zwiastująca Królestwo Jehowy”, 1 lutego 1920, s. 18 (niem.).
  19. ↑ Watchtower, Pilgerreise von Bruder Balzereit, „Strażnica Zwiastująca Królestwo Jehowy”, 1 sierpnia 1922, s. 114, 115 (niem.).
  20. ↑ Watchtower, Neuaufstellung der Pilgerreisen, „Strażnica Zwiastująca Królestwo Jehowy”, 15 października 1926, s. 319 (niem.).
  21. ↑ Krzysztof Biliński, Hiobowie XX wieku, Wrocław: Wydawnictwo A Propos, 2012, s. 56, ISBN 978-83-63306-15-1, OCLC 839256207.
  22. ↑ Watch Tower Bible and Tract Society, „Dramat stworzenia” – niezapomniana produkcja [online], jw.org, 29 listopada 2022.
  23. ↑ Kolejna Sala Zgromadzeń Świadków Jehowy w Polsce, „Przebudźcie się!”, 22 stycznia 2003, s. 16–19.
  24. ↑ Watchtower, Aufstellung der BDL-Reisen, „Strażnica Zwiastująca Królestwo Jehowy”, 1 września 1931, s. 272 (niem.).
  25. ↑ Watchtower, Wochenendversammlungen, „Strażnica Zwiastująca Królestwo Jehowy”, 15 lutego 1932, s. 50 (niem.).
  26. ↑ Stolperstein Hardenbergstr. 16 [online] [dostęp 2022-07-13] (niem.).
  27. ↑ Über einen Stolperstein, [w:] Allensteiner Nachrichten [online], agdm.pl, 24 września 2017, s. 3 (niem.).
  28. ↑ Gerhard Besier, Katarzyna Stokłosa, Jehovah’s Witnesses in Europe: Past and Present (Tom 1), s. 207.
  29. ↑ a b c Grzegorz Jasiński, Próba rozbicia wyznania Świadków Jehowy w 1950 roku na przykładzie województwa olsztyńskiego, „Echa Przeszłości”, XXII/1, 2021, s. 287–312.
  30. ↑ a b Anna Kostrzewa, Michał Swędrowski, Polityka władz wobec Świadków Jehowy na Warmii i Mazurach w świetle sprawozdania wojewody olsztyńskiego do Ministerstwa Ziem Odzyskanych z 16 stycznia 1948, „Meritum”, styczeń 2009, s. 279-288.
  31. ↑ a b c d Polityka władz wobec Świadków Jehowy na Warmii i Mazurach w świetle sprawozdania Wojewody Olsztyńskiego do Ministerstwa Ziem Odzyskanych z 16 stycznia 1948 roku [online].
  32. ↑ Marian Jaworski, Łukta 1945-1970, Olsztyn: Studio Poligrafii Komputerowej „SQL” s.c., 2009, ISBN 978-83-88125-74-4.
  33. ↑ a b Sala Królestwa Świadków Jehowy [online], gizycko.pl, 2 lipca 2009.
  34. ↑ Kazimierz Urban, Mniejszości religijne w Polsce 1945 – 1991 (zarys statystyczny), Kraków 1994, s. 20.
  35. ↑ Witold Kaszewski, Wierni Jehowie. Dzieje Świadków Jehowy w regionie łódzkim, Wydawnictwo A Propos, 2011, s. 87, ISBN 978-83-917339-8-1.
  36. ↑ a b Zróżnicowanie wyznaniowe Ełku. Rys historyczny, [w:] Kazimierz Bogusz, Dariusz Zuber, Kazimierz Bogusz Jarosław Ławski (red. nauk.), Protestanci na Mazurach. Historia i literatura, Białystok – Ełk: Uniwersytet w Białymstoku, 2017 (COLLOQUIA ORIENTALIA BIALOSTOCENSIA; XXXI), s. 45, ISBN 978-83-86064-50-2, ISBN 978-83-63838-19-5.
  37. ↑ Krzysztof Biliński, Hiobowie XX wieku, Wrocław: Wydawnictwo A Propos, 2012, s. 68, ISBN 978-83-63306-15-1, OCLC 839256207.
  38. ↑ APO, UW, M-13961, k. 24, Pismo starosty piskiego do wojewody olsztyńskiego, 26 maja 1948.
  39. ↑ Pismo starosty kętrzyńskiego do Urzędu Wojewódzkiego Wydział Społeczno-Polityczny w Olsztynie, APO, UW, M-13961, k. 35, 3 maja 1948.
  40. ↑ Andrzej Kopiczko, Panorama wyznaniowa województwa olsztyńskiego po II wojnie światowej, s. 63, 64.
  41. ↑ Archiwum UW, t. 73, dok. 37. Decyzja wojewody, 20 marca 1948.
  42. ↑ 1949 Yearbook of Jehovah’s Witnesses, Watchtower, 1949, s. 213–216 (ang.).
  43. ↑ Instytut Pamięci Narodowej, Działalność Świadków Jehowy w 1952 r. Charakterystyka, sierpień 1952, Warszawa: IPN, 1952, s. 110–170.
  44. ↑ Instytut Pamięci Narodowej, IPN BU, Meldunek specjalny, 01283/1445, 4 listopada 1950, s. 441.
  45. ↑ Instytut Pamięci Narodowej, BU, IPN, 01283/1451, WUPB w Olsztynie do naczelnika wydziału III departamentu V MBP, 10 stycznia 1951, s. 255.
  46. ↑ Grzegorz Jasiński, Próba likwidacji wyznania Świadków Jehowy w Polsce w drugiej połowie 1950 roku. Zarys zagadnienia, Olsztyn: Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie, 2020.
  47. ↑ Świadkowie Jehowy – Mrągowo, Archiwum Akt Nowych, 1952.
  48. ↑ Andrzej Sakson, Stosunki narodowościowe i wyznaniowe na Mazurach przed i po 1945 roku, Gdańsk-Oliwa: Gdańskie Seminarium Duchowne, 1993 (Studia Gdańskie t. IX), s. 117, 118.
  49. ↑ IPN, Wojewódzki Urząd Spraw Wewnętrznych w Olsztynie 1983-1990 (IPN Bi 0090/493/D) [online], ipn.gov.pl.
  50. ↑ IPN, Wojewódzki Urząd Spraw Wewnętrznych w Olsztynie 1983-1990 (IPN Bi 0090/585/D) [online], ipn.gov.pl.
    *IPN, Wojewódzki Urząd Spraw Wewnętrznych w Olsztynie 1983-1990 (IPN Bi 0090/585/J) [online], ipn.gov.pl.
  51. ↑ IPN, Wojewódzki Urząd Spraw Wewnętrznych w Olsztynie 1983-1990 (IPN Bi 0090/789/D) [online], ipn.gov.pl.
  52. ↑ IPN, Wojewódzki Urząd Spraw Wewnętrznych w Krakowie 1983-1990; IPN Kr 010/8866 [online], ipn.gov.pl.
  53. ↑ Grzegorz Jasiński, Kościoły i wyznania niekatolickie w województwie olsztyńskim w latach 1965 i 1966 w świetle sprawozdania Służby Bezpieczeństwa, „Komunikaty Mazursko-Warmińskie”, 2013, s. 279, 280, ISSN 0023-3196.
  54. ↑ IPN, Wojewódzki Urząd Spraw Wewnętrznych w Olsztynie 1983-1990 (IPN Bi 0090/876/D) [online], ipn.gov.pl.
  55. ↑ IPN, Wojewódzki Urząd Spraw Wewnętrznych w Olsztynie 1983-1990 (IPN Bi 087/265/D) [online], ipn.gov.pl.
  56. ↑ IPN, Wojewódzki Urząd Spraw Wewnętrznych w Olsztynie 1983-1990 (IPN Bi 087/265/J) [online], ipn.gov.pl.
  57. ↑ IPN, Wojewódzki Urząd Spraw Wewnętrznych w Olsztynie 1983-1990 (IPN Bi 0090/920/D) [online], ipn.gov.pl.
  58. ↑ IPN, Wojewódzki Urząd Spraw Wewnętrznych w Suwałkach 1983-1990 (IPN Bi 06/268) [online], ipn.gov.pl.
  59. ↑ IPN, Wojewódzki Urząd Spraw Wewnętrznych w Suwałkach 1983-1990 (IPN Bi 06/269) [online], ipn.gov.pl.
  60. ↑ IPN, Wojewódzki Urząd Spraw Wewnętrznych w Suwałkach 1983-1990 (IPN Bi 06/270) [online], ipn.gov.pl.
  61. ↑ Watchtower, Ciało Kierownicze dba o jedność – część 2 [online], jw.org, 2022 [dostęp 2022-09-20].
  62. ↑ Znajdź kongres. Olsztyn [online], jw.org.
  63. ↑ Ogłoszenia, „Nasza Służba Królestwa”, lipiec 1994, s. 7.
  64. ↑ Zgromadzenie świadków Jehowy, „Gazeta Wyborcza, GW Olsztyn”, 25 czerwca 1999, s. 2.
  65. ↑ Olsztyn. Zjazd świadków Jehowy – Olsztyn [online], naszemiasto.pl, 16 lipca 2001.
  66. ↑ Zgromadzenie Świadków Jehowy – Olsztyn [online], olsztyn.wyborcza.pl, 12 lipca 2001.
  67. ↑ Zgromadzenie Świadków Jehowy. Chrzciny na stadionie [online], olsztyn24.com, 19 lipca 2008.
  68. ↑ Wiadomości [online], ostrodaonline.pl, 9 lipca 2012 [dostęp 2021-05-11].
  69. ↑ Telewizja Mazury, Strzec swego serca! [online], telewizjamazury.pl, 9 lipca 2012 [dostęp 2022-12-10].
  70. ↑ Kongres Świadków Jehowy w Arenie Ostróda [online], gazetaolsztynska.pl, 10 lipca 2014.
  71. ↑ Naśladujmy Jezusa [online], telewizjamazury.pl, 17 lipca 2015.
  72. ↑ Lojalnie trwają przy Jehowie [online], telewizjamazury.pl, 1 sierpnia 2016 [dostęp 2020-04-04].
  73. ↑ Kongres Świadków Jehowy [online], telewizjamazury.pl, 4 sierpnia 2017 [dostęp 2019-08-29].
  74. ↑ Kongres Świadków Jehowy w ostródzkiej hali Expo Mazury [ZDJĘCIA] [online], olsztyn.com.pl, 31 lipca 2017.
  75. ↑ Kongres Świadków Jehowy w naszym regionie już w ten weekend! [online], podlaskie.naszemiasto.pl, 13 sierpnia 2019.
  76. ↑ Kongres Świadków Jehowy w Ełku. W spotkaniu uczestniczy ponad 600 osób naszego regionu [Zdjęcia]! [online], augustow.naszemiasto.pl, 18 sierpnia 2019.
  77. ↑ Kongres Świadków Jehowy w naszym regionie już w ten weekend! [online], bialystok.naszemiasto.pl, 13 sierpnia 2019.
  78. ↑ Świadkowie Jehowy spotkali się w oleckiej Ledze [online], olecko.wm.pl, 23 marca 2015 [dostęp 2015-11-08].
  79. ↑ Zgromadzenie obwodowe Świadków Jehowy w oleckiej Ledze [online], gazetaolsztynska.pl, 23 marca 2015 [dostęp 2021-05-24].
  80. ↑ Mariusz Semenowicz, Ponad 1300 Świadków Jehowy wypełniło Halę w Ełku [online], elk24.pl, 30 marca 2010.
  81. ↑ Zgromadzenie Świadków Jehowy [online], elk24.pl, 26 października 2009.
  82. ↑ a b Wkrótce dzień otwarty nowego budynku Świadków Jehowy [online], gazetaolsztynska.pl, 14 stycznia 2020.
  83. ↑ Nowa sala Świadków Jehowy [online], olsztyn24.com, 28 października 2007.
  84. ↑ a b c d Dziś Świadkowie Jehowy mają jedyne święto. Pamiątka śmierci Jezusa Chrystusa [online], onet.pl, 15 kwietnia 2022.
  85. ↑ Świadkowie Jehowy [online], orzysz.pl, 8 maja 2004 [dostęp 2017-05-30].
  86. ↑ „Zajmujemy się głoszeniem dobrej nowiny na terenie Kostrzyna” – Sala Królestwa w Czerlejnie [online], infokostrzyn.pl, 24 listopada 2018.
  87. ↑ Kazimierz Radzajewski, Świadkowie Jehowy mają swoje Sale Królestwa [online], wspolczesna.pl, 18 października 2010.
  88. ↑ Otwarcie Sal Królestwa Świadków Jehowy [online], gazetaolsztynska.pl, 18 października 2010.
  89. ↑ Świadkowie Jehowy będą mieli nową salę w Olecku [online], zolecka.pl, 6 czerwca 2018 [dostęp 2020-01-17].
  90. ↑ Wkrótce dzień otwarty nowego budynku Świadków Jehowy [online], bartoszyce.wm.pl, 14 stycznia 2020 [dostęp 2020-01-15].
  91. ↑ Sala Królestwa Świadków Jehowy w Bartoszycach już otwarta [online], gazetaolsztynska.pl, 29 stycznia 2020 [dostęp 2021-05-18].
  92. ↑ Świadkowie Jehowy w Szczytnie budują Salę Królewską [online], tygodnikszczytno.pl, 5 marca 2020 [dostęp 2022-12-13].
  93. ↑ SZCZYTNO. Ochotnicy wybudowali nową Salę Królestwa Świadków Jehowy [online], = mazurskafala.pl, 27 sierpnia 2023.
  94. ↑ Ministerstwo Spraw Wewnętrznych. Departament Kontroli, Skarg i Wniosków, Informacja o stanie realizacji praw osób osadzonych w Strzeżonych Ośrodkach Dla Cudzoziemców Prowadzonych przez Straż Graniczną, archiwum.mswia.gov.pl, Warszawa, styczeń 2013, s. 24.
  95. ↑ Rzeczpospolita, 23 października 2000.
  96. ↑ Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie. Prof. dr hab. Grzegorz Jasiński [online], uwm.edu.pl [dostęp 2017-09-25].
  97. ↑ Paweł Kuźniecow, Chrześcijański Zbór Świadków Jehowy [online], sw.gov.pl, 5 maja 2017 [dostęp 2018-01-10].
  98. ↑ Raport Krajowego Mechanizmu Prewencji z wizytacji Aresztu Śledczego i Oddziału Zewnętrznego w Olsztynie (wyciąg), bip.brpo.gov.pl, Warszawa, 28 listopada 2011, s. 24.
  99. ↑ To nie anioły, to ludzie, a czasem artyści [online], gazetaolsztynska.pl, 19 kwietnia 2013.
  100. ↑ Funkcjonowanie duszpasterstw więziennych wyrazem równouprawnienia kościołów i związków wyznaniowych w Polsce [online], salon24.pl, 18 marca 2016 [dostęp 2023-12-04].
  101. ↑ Główny Urząd Statystyczny, Wyznania religijne oraz stowarzyszenia narodowościowe i etniczne w Polsce 2006–2008 [online], stat.gov.pl, 2009, s. 127–128 [dostęp 2022-12-24].
  102. ↑ Główny Urząd Statystyczny, Wyznania religijne oraz stowarzyszenia narodowościowe i etniczne w Polsce 2009–2011 [online], stat.gov.pl, 2013, s. 131–132 [dostęp 2022-12-24].
  103. ↑ Główny Urząd Statystyczny, Wyznania religijne w Polsce 2012-2014 [online], stat.gov.pl, 2016, s. 131–132 [dostęp 2022-12-24].
  104. ↑ Główny Urząd Statystyczny, Wyznania religijne w Polsce 2015–2018 [online], 28 lutego 2020, s. 234–236.
  105. ↑ Ewa Labes-Kunicka, Cell-saver – odzyskana krew, „Puls Szpitala”, kwiecień 2006, s. 14.
  106. ↑ Akcja pomocy dla braci z Ukrainy – miłość pokonuje przeciwności [online], jw.org, 2 stycznia 2023 [dostęp 2023-01-02].
  107. ↑ Bracia z Ukrainy odczuwają troskę Jehowy [online], jw.org, 2 stycznia 2023 [dostęp 2023-01-02].

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

Świadkowie Jehowy w Polsce
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Świadkowie_Jehowy_w_województwie_warmińsko-mazurskim&oldid=72683538”