Súdwest-Fryslân

Súdwest-Fryslân

Gemeente in Nederland
(Details) (Details)
Situering
Provincie	Friesland Friesland
COROP-gebied	Zuidwest-Friesland
Coördinaten	53°0'0"NB, 5°32'38"OL
Algemeen
Oppervlakte	907,87 km²
- land	523,01 km²
- water	384,86 km²
Inwoners (1 januari 2024)	90.435? (173 inw./km²)
Bestuurscentrum	Sneek
Belangrijke verkeersaders	A7 N31 N354 N359
Station(s)	Sneek, Sneek Noord, IJlst, Workum, Hindeloopen, Koudum-Molkwerum, Stavoren
Politiek
Burgemeester (lijst)	Jannewietske de Vries (PvdA)
Economie
Gemiddeld inkomen (2012)	€ 24.000 per huishouden
Gem. WOZ-waarde (2014)	€ 199.000
WW-uitkeringen (2014)	48 per 1000 inw.
Overig
Postcode(s)	8529-8774, 9012-9014
Netnummer(s)	0514, 0515, 0517, 0566
CBS-code	1900
CBS-wijkindeling	zie wijken en buurten
Amsterdamse code	11421
Website	sudwestfryslan.nl
Bevolkingspiramide (2023)
Foto's
Sneek, Woudsend, IJlst, Hindeloopen, Bolsward, Workum
Portaal    Nederland Súdwest-Fryslân

Súdwest-Fryslân ([’sütvɛstfrislɔ:n]^?, Fries voor Zuidwest-Friesland^[1]) is een gemeente in de Nederlandse provincie Friesland en is (deels) gelegen in de regio Zuidwest-Friesland. De gemeente heeft 90.435 inwoners (bron: gemeentelijke administratie per 1 januari 2024) en een oppervlakte van 908 km², onderverdeeld in 578 km² land en 330 km² water. Hiermee is het qua oppervlak de grootste gemeente van Nederland.

Het gemeentehuis bevindt zich in Sneek. Daarnaast heeft de gemeente nog vijf van de Friese elf steden binnen haar grenzen. De gemeente omvat een deel van de kleinere Friese meren, ze grenst aan een paar van de grote meren, terwijl ook een deel van het IJsselmeer binnen het gebied ligt.

Ontstaansgeschiedenis[bewerken | brontekst bewerken]

De totstandkoming van de nieuwe gemeente is het resultaat van meerdere gemeentelijke herindelingen, waarvan de eerste plaats vond op 1 januari 2011. Toen ontstond de nieuwe gemeente Súdwest-Fryslân uit de fusie van de gemeenten Bolsward, Nijefurd, Sneek, Wûnseradiel (Wonseradeel) en Wymbritseradiel (Wymbritseradeel).

Tidjens speciale vergaderingen van de vijf betrokken gemeenteraden, eind 2009 stemde 95% van de raadsleden voor de herindeling. Volgens een onderzoek van de Leeuwarder Courant was ruim de helft (54%) van de burgers die om hun mening weren gevraagd vóór de herindeling.^[2]

Op 1 januari 2014 werd een deel van de opgeheven gemeente Boornsterhem (Boarnsterhim) toegevoegd. Daarbij ging het om de dorpen Deersum, Poppingawier, Rauwerd, Sijbrandaburen en Terzool.

Op 1 januari 2018 werd de gemeente opnieuw uitgebreid met een deel van de opgeheven gemeente Littenseradiel (Littenseradeel). Het ging om de dorpen Bozum, Britswerd, Edens, Hennaard, Hidaard, Itens, Kubaard, Lutkewierum, Oosterend, Oosterwierum, Rien, Roodhuis, Waaxens, Wieuwerd en Wommels.^[3]

Door deze fusies werd de Súdwest-Fryslân de meest uitgestrekte gemeente van Nederland en passeerde het de gemeente Noordoostpolder, eerst vanwege het totale oppervlak, daarna ook door het toegenomen landoppervlak.^[4][5]

Naam[bewerken | brontekst bewerken]

Als werknaam kozen de samenwerkende gemeenten voor Súdwest Fryslân ('Zuidwest Friesland'), omdat deze streek bekend staat als de Zuidwesthoek. De nieuwe gemeente was echter groter dan alleen de Zuidwesthoek en omvatte ook het noordelijke deel van de Greidhoek en een groot deel van het oude district Westergo.

De burgemeester Hoorn, Onno van Veldhuizen, maakte in december 2009 namens de negen West-Friese gemeenten bezwaar tegen de beoogde naam. Volgens hem schiep deze verwarring voor de buitenwacht, omdat de gemeente Zuidwest-Friesland voortaan ten oosten van West-Friesland (in Noord-Holland) zou komen te liggen.

Begin 2010 vroegen de vijf fusiegemeente hun inwoners mee te denken over de toekomstige naam. De herindelingverkiezing vond plaats op 24 november 2010. Gelijktijdig met de verkiezing werd een consultatieve ronde onder de stemgerechtigde inwoners gehouden, waarmee zij de nieuwe raad een advies over de gemeentenaam konden meegeven. Men had 3 opties: Súdwest Fryslân, Sneek Súdwest Fryslân of geen van beide namen. Uiteindelijk koos 57,3 % van de bevolking in een consultatieve ronde voor de al bestaande werknaam Súdwest Fryslân.

Vier gemeenteraden kozen naar aanleiding hiervan voor de naam 'Súdwest Fryslân'. De gemeente Sneek kwam met een afwijkend voorstel en pleitte voor de samengestelde naam 'Sneek Súdwest Fryslân', die beter recht zou doen aan haar rol als trekpleister. Een actiegroep zette zich tevergeefs in voor een alternatief, namelijk 'Súdwestergo', waarin de naam van het oude Westergo moest doorklinken. Men vond de gekozen vorm 'Súdwest Fryslân' kunstmatig en bovendien onpraktisch vanwege de leestekens.^[6]

Toen de nieuwe gemeente op 1 januari 2011 tot stand kwam, hanteerde men eerst de werknaam Súdwest Fryslân. Op 31 maart 2011 besloot de nieuwe raad deze naam te handhaven. Twee maanden later, op 26 mei 2011, volgde toch nog een raadsbesluit met kleine aanpassing. Om beter aan te sluiten bij de gangbare spellingsregels werd een extra koppelteken aangebracht, waardoor de officiële naam Súdwest-Fryslân werd.^[7] Het leek er aanvankelijk op dat deze kleine verandering zou betekenen dat het gehele hernoemingstraject opnieuw uitgevoerd moest worden, met ook een nieuwe nieuwe gemeentecode (1921), maar na overleg met het Agentschap BPR en het Ministerie van Binnenlandse Zaken en Klimaat besliste eerstgenoemde dat de gemeentecode hierdoor onveranderd bleef. Bijgevolg werd de gemeentenaam die gold van 1 januari 2011 tot 1 juli 2012 overschreven door de nieuwe naam en deze werd met terugwerkende kracht veranderd in bestanden en persoonslijsten van inwoners.

Rol in de geschiedenis[bewerken | brontekst bewerken]

Het gebied tussen Stavoren en Sneek dat thans tot de gemeente behoort speelde een belangrijke rol in de Friese geschiedenis. Vanaf de 9e eeuw werd in opdracht van de Frederik van Utrecht begonnen met de kerstening van de Friezen, die in de periode daarvoor nog niet goed van de grond was gekomen. Om deze reden werdbij Stavoren het Sint-Odulphusklooster gesticht. Dit klooster zou later een rol spelen in de Slag bij Warns van 1345 waarbij de Friezen aan de Hollanders een beslissende slag wisten toe te brengen. In de 11e eeuw kreeg Stavoren als eerste Nederlandse stad stadsrechten. De kustlijn tussen Harlingen en Stavoren was begin 16e eeuw het gebied waarvandaan Pier Gerlofs Donia beter bekend als Grutte Pier de Zuiderzee onveilig maakte.

Cultuur[bewerken | brontekst bewerken]

Gysbert Japicx (1603 - 1666) die gezien wordt als de grondlegger van het moderne Fries als geschreven taal woonde in de stad Bolsward. In 1765 werden in Wieuwerd in de Nicolaaskerk gemummificeerde lichamen gevonden die thans bekend staan als de mummie van Wieuwerd. Verschillende volksverhalen spelen zich in het gebied af, zoals Het Vrouwtje van Stavoren en De klokken van Sint Odolf.

Ongeveer veertig procent van de route van de Elfstedentocht loopt door de gemeente. Bekende ambachten die in de gemeente beoefend worden zijn Makkumer aarderwerk en Hindelooper schilderkunst. Elke jaar wordt in augustus in Sneek de Sneekweek gehouden met zeilwedstrijden op het Sneekermeer. In Workum is het Jopie Huisman Museum gevestigd.

Plaatsen[bewerken | brontekst bewerken]

De gemeente Súdwest-Fryslân is qua totale oppervlakte en qua landoppervlakte, na de opheffing van de gemeente Littenseradiel en aansluiting van een deel daarvan, grootste gemeente van Nederland. Ze telt 89 officiële plaatsen (kernen), waaronder zes van de Friese elf steden (Bolsward, Hindeloopen, IJlst, Sneek, Stavoren en Workum) en 83 dorpen waaronder de watersportplaatsen Heeg en Woudsend. Voor de steden zijn de Nederlandse namen de officiële, net als voor de meeste dorpen. Uitzonderingen gelden voor IJsbrechtum (Ysbrechtum) en It Heidenskip en de vijftien dorpen die tot 1 januari 2018 tot het grondgebied van Littenseradiel behoorden.

Steden en dorpen[bewerken | brontekst bewerken]

In de gemeente bevinden zich de volgende officiële woonplaatsen (steden, dorpen en gehuchten):

(inwonersaantal per 2021)

Naast deze officiële woonplaatsen zijn er nog een aantal dorpen die (nog) geen officiële woonplaats zijn of buurtschappen die ook wel dorp worden genoemd: Laaxum, Nijezijl, Osingahuizen en Scharl.

Buurtschappen[bewerken | brontekst bewerken]

Naast de officiële plaatsen en enkele andere bevinden bevinden zich in de gemeente de volgende buurtschappen:

Politiek & gemeentebestuur[bewerken | brontekst bewerken]

Sinds 27 september 2018 is Jannewietske de Vries (PvdA) burgemeester van Súdwest-Fryslan. Na de verkiezingen van 2018 werd een coalitie tussen CDA, VVD, GroenLinks en D66 gevormd. Het college van burgemeester en wethouders bestond vanaf 24 september 2020 tot aan de verkiezingen in 2022 uit burgemeester De Vries en de wethouders Bauke Dam (CDA), Gea Wielinga (CDA), Mark de Man (VVD), Erik Faber (GroenLinks) en Mirjam Bakker (D66).^[11] Het college van B&W wijzigde in 2020 door het vertrek van wethouder Maarten Offinga. Hij werd burgemeester in Hardenberg.

Na de gemeenteraadsverkiezingen van 2022 is een coalitie tussen PvdA, CDA en FNP gevormd. Wethouders zijn Marianne Poelman (PvdA), Michel Rietman (PvdA), Bauke Dam (CDA), Petra van den Akker (CDA) en Henk de Boer (FNP).^[12]

Wateren[bewerken | brontekst bewerken]

In de provincie Friesland zijn in veel gemeenten, waaronder de gemeente Súdwest-Fryslân, de Friese namen van de oppervlaktewateren de officiële namen.^[13] Grote uitzonderingen zijn het IJsselmeer en de stadsgrachten. De Nederlandse waternamen zijn afkomstig van de Topografische Dienst van Kadaster Geo-Informatie.^[14]

Meren en poelen[bewerken | brontekst bewerken]

In de gemeente bevinden zich de volgende meren en poelen:

Kanalen en sloten[bewerken | brontekst bewerken]

Diverse kanalen, sloten en watergangen in de gemeente zijn:

Grachten[bewerken | brontekst bewerken]

In de gemeente bevinden zich in drie van de Friese elf steden historische stadsgrachten. Van de stadsgrachten zijn de Nederlandse namen de officiële.

• Bolsward: Stadsgracht (Stêdsgrêft)
• Sneek: Grootzand (Grutsân), Kleinzand (Lytssân), Leeuwenburg (Liuwenburch), Stadsgracht (Stêdsgrêft), Koopmansgracht (Koopmansgrêft), Prinsengracht (Prinsengrêft), Waterpoortsgracht (Wetterpoartsgrêft), Kerkgracht (Tsjerkegrêft), Prins Hendrikkade (Prins Hindrikkade) en Jousterkade.
• Stavoren: Stadsgracht (Stêdsgrêft)

Monumenten[bewerken | brontekst bewerken]

In de gemeente zijn er een aantal rijksmonumenten, gemeentelijke monumenten, en oorlogsmonumenten, zie:

• Lijst van rijksmonumenten in Súdwest-Fryslân
• Lijst van gemeentelijke monumenten in Súdwest-Fryslân
• Lijst van oorlogsmonumenten in Súdwest-Fryslân

Aangrenzende gemeenten[bewerken | brontekst bewerken]

Aangrenzende gemeenten
Harlingen		Waadhoeke		Leeuwarden
Hollands Kroon, (via Afsluitdijk)
Medemblik (over IJsselmeer)				De Friese Meren

Zie ook[bewerken | brontekst bewerken]

• Nationaal Landschap Zuidwest Friesland
• Lijst van beelden in Súdwest-Fryslân

Externe link[bewerken | brontekst bewerken]

• Website gemeente Súdwest-Fryslân

Zie de categorie Súdwest-Fryslân van Wikimedia Commons voor mediabestanden over dit onderwerp.