Marcus Valerius Martialis
| Marcus Valerius Martialis | ||||
|---|---|---|---|---|
 | ||||
Fictief portret van Martialis | ||||
| Algemene informatie | ||||
| Geboren | (15 maart) ca. 40 n.Chr. te Bilbilis (Noord-Spanje) | |||
| Geboorteplaats | Bilbilis | |||
| Overleden | 104 n.Chr. te Bilbilis (Noord-Spanje) | |||
| Overlijdensplaats | Bilbilis | |||
| Land | Romeinse Keizerrijk | |||
| Werk | ||||
| Genre | poëzie (epigram) | |||
| Invloeden | Seneca, Lucanus en Quintilianus | |||
| Bekende werken | Liber spectaculorum, Xenia, Apophoreta, Epigrammaton libri XV | |||
| ||||
Marcus Valerius Martialis was een Romeins schrijver. Hij werd omstreeks 40 (na Chr.) geboren, naar eigen zeggen op de Iden van maart (vandaar ook het cognomen Martialis). Hij overleed in 104 na Chr. De periode waarin Martialis leefde staat wat betreft materiële welvaart bekend als de bloeiperiode van het Romeinse Rijk.
Biografie[bewerken | brontekst bewerken]
Wat over Martialis bekend is, is voornamelijk van hemzelf afkomstig. Hierdoor bestaat het gevaar van subjectiviteit. Degenen die zijn werk met zo veel mogelijk objectiviteit hebben bestudeerd schetsen het volgende beeld:
Hij bracht zijn jeugd door in Bilbilis, de huidige heuvel Bambola in Calatayud, in de provincie Zaragoza in het noorden van Spanje. Zijn welgestelde ouders gaven hem een goede opleiding. Hoewel Martialis zich in hart en nieren Spanjaard voelde, ging hij naar Rome om daar carrière te kunnen maken.
Hij arriveerde omstreeks 64 in Rome waar hij dankzij de invloed van landgenoten als Seneca, Lucanus en Quintilianus in contact kwam met de hoogste aristocratische milieus. De rest van zijn leven was hij afhankelijk van deze "patroni". Als de gelegenheid bestond liet hij het niet na om in zijn gedichten zijn patroni, onder wie Titus Flavius Domitianus, te verheerlijken. Daarvoor werd hij beloond met wat geld of eten. In het begin leefde Martialis in eerder bescheiden omstandigheden, maar geleidelijk steeg zijn status van dichter.
Martialis werd vooral bekend door zijn optredens bij de recitationes (openbare voorlezingen van literair werk). Vanwege zijn toenemende populariteit kon Martialis hoger op de maatschappelijke ladder terechtkomen en behoorde hij later tot de "gegoede burgers". Tijdens zijn leven waren de satirische epigrammen van Martialis al zeer populair. Martialis heeft gezegd dat zijn puntdichten bij de legioenen in Brittannië werden gelezen.
Martialis' eerste werk dat we bezitten – Liber spectaculorum – zou geschreven zijn ter gelegenheid van de inhuldiging van het Colosseum door keizer Titus. Dit werk was wel in opdracht van zijn voorganger keizer Vespasianus. In 84 verschijnen twee bundels, te weten Xenia en Apophoreta van zijn hand. Daarna publiceert hij nog tien andere boeken.
In 94 bewoont hij een eigen huisje in Rome, maar in 98 gaat hij weer naar Spanje. Een liefhebber biedt hem een klein landgoed aan. Toch mist Martialis de wereldstad Rome. Hij klaagt over het Spaanse provincialisme. In zijn geboorteland zal hij uiteindelijk ook overlijden.
Epigrammen[bewerken | brontekst bewerken]
Zijn naam blijft verbonden met de vele epigrammen die hij schreef. Sommige epigrammen zijn vrij obsceen te noemen, en werden daarom vaak geweerd in bloemlezingen. Hij heeft vele latere bewonderaars/navolgers gehad, onder wie Isidorus van Sevilla, Erasmus, Christina I van Zweden, John Dryden, Spinoza, Jonathan Swift, Goethe en Josef Brodsky[1]. Zelf liet hij zich voor dit genre inspireren door Catullus.
Epigrammen schetsen vooral de zelfkant van de maatschappij in concrete situaties en met herkenbare menselijke emoties. Hij schrijft er zelf over: "In mijn werk proef je de mens." De epigrammen zijn een parade van drinkebroers, hoeren, vrekken, pedofielen, intriganten, armoedzaaiers, hoerenlopers, grijsaards, homo's; allerlei types die hij in het toenmalige Rome zelf opmerkte.
Hieronder enkele epigrammen ter illustratie:
De erfenisjager[bewerken | brontekst bewerken]
- Jij weet dat er op je erfenis gejaagd wordt, en jij weet dat hij die je achternazit hebzuchtig is, en je weet wat hij wil, Marianus. Toch schrijf je in je testament, stommerik, dat hij je erfgenaam is en wil je dat hij in jouw plaats komt, waanzinnige. 'Hij zond toch grote geschenken.' Maar hij zond ze aan een vishaak; en kan een visje de visser liefhebben? Zal hij jouw lot betreuren met echte tranen? Indien je verlangt, Marianus, dat hij zal huilen, geef hem dan niets.
Het bezit van Candidus[bewerken | brontekst bewerken]
- Candidus, jij hebt landgoederen voor jou alleen
- en geld voor jou alleen
- jij hebt gouden schalen alleen
- en jij hebt een gouden servies alleen
- je hebt Massische wijnen alleen
- en Caecubische wijnen uit het jaar van Opimius alleen
- jij hebt je hart alleen
- en alleen je talent.
- Alles heb je voor jou alleen
- – stel je voor dat ik dit wil ontkennen! –
- maar je vrouw, Candidus, die heeft iedereen!
Paula en Priscus[bewerken | brontekst bewerken]
- Jij wil met Priscus trouwen, Paula. Ik ben niet verbaasd: jij hebt een goede smaak. Priscus wil niet met jou trouwen, Paula. Ook hij heeft een goede smaak.
De Dichter[bewerken | brontekst bewerken]
- O Pontilianus, waarom stuur ik mijn boekjes (gedichten) niet naar jou? Opdat jij de jouwe niet aan mij zou zenden, o Pontilianus.
Literatuur[bewerken | brontekst bewerken]
- Epigrammen. Vertaald door H. Schuurmans. 1970 (Klassieke galerij 162)
- Epigrammen. Vertaald door Frans van Dooren. Fibula-Van Dishoek 1975
- Erotogrammen. Vertaald door Frans van Dooren. Eliance Pers 1976
- Sex en Eros bij Martialis, 300 epigrammen, vertaald en van een nawoord voorzien door E.B. de Bruyn, Amsterdam: De Arbeiderspers 1979
- De pittigheid van wrange vijgen. Vertaald door Frans van Dooren. Martinus Nijhoff 1981
- Romeinse epigrammen. Vertaald en ingeleid door Frans van Dooren, Amsterdam: Querido 1996 (Salamander 757)
- Spektakel in het Colosseum, bezorgd, vertaald en toegelicht door Vincent Hunink, Leuven: uitgeverij P 2003 [vertaling van het Liber spectaculorum]
- Martialis, Spotepigrammen. Vertaald door Evelien De Smet, Leuven: Uitgeverij P 2009
- De waanzin van Rome, Epigrammen boek 1. Vertaald door Vincent Hunink. Uitgeverij Damon 2015
- Verzamelde epigrammen. Vertaald door Piet Schrijvers. Uitgeverij Athenaeum 2019 [vertaling van het Epigrammaton]
- Martialis. Feest in het oude Rome. Vertaald door Vincent Hunink. Uitgeverij Athenaeum 2020 [vertaling van Xenia en Apophoreta]
Externe links[bewerken | brontekst bewerken]
Noten[bewerken | brontekst bewerken]
- ↑ Josef Brodsky, Conversations, University Press of Mississippi, p. 69.
