Baretembleem

Het baretembleem is een embleem dat op de baret wordt gedragen ter onderscheiding van rang, wapen of dienstvak.

Baretemblemen worden in vele landen gebruikt. In België spreekt men van een “mutskenteken”^[1], in het Engels worden ze cap-badge of beret badge genoemd, in het Duits Barettabzeichen en in het Frans insigne de béret.

Baretemblemen kunnen gestanst worden uit bv messing, maar ook wel gegoten van materialen zoals koper of (geanodiseerd) aluminium ('stay-brite'). Ook bestaan er kunststof baretemblemen en emblemen van textiel. Emblemen bestaan uit één stuk, of is samengesteld uit verschillende delen, bv een goudkleurig en een zilverkleurig deel. Emblemen kunnen bv. gekleurd worden met verfstoffen, door emailleren of door bv. galvanisch verchromen, verkoperen, vergulden of verzilveren.

Koninklijke Landmacht[bewerken | brontekst bewerken]

Algemeen[bewerken | brontekst bewerken]

De meeste naoorlogse baretemblemen van de Koninklijke Landmacht (KL) zijn ontworpen door F.J.H.Th. (Frans) Smits (1915-2006) van het Kabinet van de Minister van Oorlog/Defensie en de toenmalige kapitein der genie H.J.J.M. Lohmeijer^[2], lid van de toenmalige uniformcommissie KL.^[3]^:p14 Als basis van het ontwerp is een gestileerde W gekozen, verwijzend naar de toenmalige koningin Wilhelmina. De zo ontstane W-vorm met horizontale spiegeling die hierdoor ontstond werd de basis voor alle Nederlandse baretemblemen. De uiteindelijke vorm gaf het visuele beeld van een gesp en daarom worden deze emblemen ook wel aangeduid als baretgesp.

De eerste emblemen werden in 1946 gemaakt van het messing^[4] van Britse granaathulzen die waren achtergebleven in Zuid-Nederland na gevechten aan het eind van de Tweede Wereldoorlog.^[3]^:p15

In Legerorder nr. 57 van 1947 werden de afmetingen van het baretembleem vastgelegd, te weten 4,8 cm x 6 cm^[5]^:p7

In overeenstemming met vooroorlogse traditie dragen de cavalerie, militaire administratie, marechaussee en aalmoezeniers een zilverkleurig embleem, evenals tandartsen en apothekers toen die nog een eigen baretembleem droegen. De overige emblemen zijn goudkleurig.^[5]^:p9

De Nederlandse baretemblemen van KL en KM worden uit messing gestanst. Tegenwoordig worden ze voorzien van een laklaag, waardoor ze niet gepoetst hoeven te worden en blijven glanzen. Oudere emblemen hebben geen laklaag en moeten gepoetst worden. De baretemblemen van de KLu zijn van textiel. Die van de KMar zijn meerkleurig geverfd en gelakt.

Gekleurde achtergrond[bewerken | brontekst bewerken]

Het baretembleem wordt gedragen op een rechthoekige achtergrond van laken, soms fluweel (officieren). Dit achtergrondje wordt ook wel ondergrondje genoemd. De achtergrond heeft een grootte van 4,8 cm x 7 cm^[5]^:p8 met de kleur van het wapen of dienstvak. Wanneer een wapen, dienstvak of korps een dubbele wapenkleur heeft dan heeft de ondergrond een bies van ±2mm aan beide zijden.^[5]^:p9 Ook andere landen komen gekleurde achtergrondjes voor. In het Engels worden ze “patch” of “beret-flash’ genoemd.

Uitzonderingen[bewerken | brontekst bewerken]

Het Korps Mobiele Colonnes droeg oorspronkelijk een kleiner model embleem (embleem: 4 cm x 5 cm; achtergrondje: 4 cm x 6 cm) op een veldmuts.
Het achtergrondje van het Regiment Huzaren van Boreel heeft een afwijkende vorm en formaat: het zogenaamde zwaluwstaartje of ‘ingeknipte’ ondergrondje van 4,8 cm x 9,3 cm. De gevorkte vorm is afgeleid van de gevorkte lansvaantjes die aan de lansen van lansiers zaten (het Regiment Huzaren van Boreel stamt o.a. af van enkele lansiersregimenten).^[6]
Sinds 1950 dragen militairen van het Korps Rijdende Artillerie geen baret maar een kwartiermuts. Op de kwartiermuts is het artillerie embleem geborduurd.
In Nieuw-Guinea droegen militairen van het 6^e Bataljon Infanterie (Regiment Infanterie Oranje Gelderland) van 1960 t/m 1963 een tropenhoed. Het baretembleem met ondergrond werd op het midden van de opgeslagen linkerrand van de tropenhoed bevestigd.^[7]
Bij schoolcompagnies van de gardebataljons droegen de militairen in opleiding een rode achtergrond en mochten ze pas na hun opleiding de wapenkleuren dragen.^[8]
Personeel van de binationale staf en de legerkorpstroepen van het Eerste Duits-Nederlandse Legerkorps (1 (GE/NL) Corps) draagt een baretembleem dat afwijkt van de overige Nederlandse en Duitse baretemblemen. Het embleem wordt gedragen zonder achtergrond.
Bij Luchtmobiele Brigade wordt het embleem op de rode baret zonder achtergrondje gedragen.
Bij inzet in internationaal verband wordt soms een baretembleem gedragen van een intergouvernementele organisatie (bv. VN, WEU, OVSE) of internationale organisatie (bv. MFO Sinaï), meestal zonder achtergrondje

Tactische omstandigheden[bewerken | brontekst bewerken]

Wanneer de baret wordt gedragen onder ”tactische omstandigheden” (operationele inzet tijdens oefeningen of gevechtssituaties) worden het embleem en het achtergrondje niet gedragen, omdat ze door kleur en glans eventuele camouflage teniet kunnen doen.

Overzicht baretemblemen KL[bewerken | brontekst bewerken]

Vanaf 1946 zijn de onderstaande baretemblemen bij de Koninklijke Landmacht in gebruik (geweest). De jaartallen tussen haakjes geven aan wanneer de emblemen zijn gedragen:

“(1946)” : ingevoerd in 1946, nog steeds gedragen
“(1946-1950)” : ingevoerd in 1946, gedragen tot en met 1950.

Staf[bewerken | brontekst bewerken]



Generale Staf (1946-1976)	Technische Staf (1955)	Intendance Staf (1946-1973)	1 (GE/NL) Corps (1995)

Opleidingen[bewerken | brontekst bewerken]



Koninklijke Militaire Academie (1948)	Opleidingscentrum Officieren van Speciale Diensten (1976-1996)	Koninklijke Militaire School (1962)	Opleidingscentrum voor Initiële Opleidingen (2002-2013)^[9]	LO/Sportorganisatie^[bron?] (2004)

Indisch Instructie Bataljon (1946-1949)

Infanterie[bewerken | brontekst bewerken]



Garde Grenadiers (1946)	Garde Jagers (1946)	Garde Fuseliers ‘Prinses Irene’ (1946)	Stoottroepen ‘Prins Bernhard’ (1946)	Limburgse Jagers (1951)

Van Heutsz (1951)	Prins Johan Willem Friso (1953-1992,1999-heden)	Chassé (1953-1995)	Oranje Gelderland (1953-1994, 2006-heden)	Menno van Coehoorn (1953-1997)

Korps Commandotroepen (1950)	Korps Nationale Reserve (1948-1982)^[10]	Korps Nationale Reserve (1982)	Infanterie - Algemeen (1946)

Cavalerie[bewerken | brontekst bewerken]



Cavalerie - Algemeen (1966)	Huzaren van Boreel (1946)	Huzaren Prins Alexander (1951-2005)	Huzaren van Sytzama (1952-2012)	Huzaren Prins van Oranje (1979-2012)

Huzaren Prinses Catharina-Amalia (2020)

Artillerie[bewerken | brontekst bewerken]



Veldartillerie (1946)	Luchtdoelartillerie (1946)	Pantserafweerartillerie (1946-1950)	Rijdende artillerie (1946-1950)^[11]	Rijdende artillerie (geborduurd embleem kwartiermuts^[11]) (1950)

Genie[bewerken | brontekst bewerken]



Genie (1946)	Pontonniers (1946-1963,jaren ‘90 – heden)	Pioniers (1946-1963, jaren ‘90 – heden)	Opzichter van fortificatiën (bij de Dienst DGW&T/DVD)(1946)

Verbindingsdienst[bewerken | brontekst bewerken]



Verbindingsdienst (1946-1949)	Verbindingsdienst (1949)

Informatiemanoeuvre[bewerken | brontekst bewerken]



Korps Communicatie & Engagement 'Prinses Ariane' (2020)	Korps Inlichtingen & Veiligheid 'Prinses Alexia' (2020)

Overige korpsen[bewerken | brontekst bewerken]



Verplegingstroepen (1946-1951)	Regiment Uitrustingtroepen (1946-1951)	Aan- en afvoer troepen (1946-2000)	Intendance (1946-2000)	Bevoorrading en Transport (2000)

Militaire administratie (1946-2001)	Militaire administratie (2001-2010)	Militaire administratie (2010)	Technische Dienst (1946-2001, 2010)	Technische Dienst (2001-2010)

Officieren van Gezondheid (1946-1951)	Tandartsen en Apothekers (1946-1951)	Geneeskundige Troepen (geëmailleerd) (1946-1951)	Geneeskundige Dienst (1951-2001, 2010)	Geneeskundige Dienst (2001-2010)

Militaire Juridische Dienst (1950)	Militair Psychologische en Sociologische Dienst (1973)	MILVA (1948-1982)	Studentenweerbaarheid^{[noot 2]} (?)^[bron?]


Koninklijke Marechaussee (1946-1998), in 1998 een zelfstandig krijgsmachtonderdeel geworden	Bewakingskorps Koninklijke Landmacht (1952-1955)	Officieren van Speciale Diensten (1953-1963)	Korps Mobiele Colonnes (1955-1993)	Veldmuts embleem Korps Mobiele Colonnes (1948-1953)^[15]^[16]

Geestelijke verzorging[bewerken | brontekst bewerken]



Legerpredikant (1946)	Aalmoezenier (1946)	Rabbijn (1948)	Humanistisch Raadsman (1964)	Pandit^[17] (2003)

Imam^[18] (2009)	Boeddhistische geestelijke verzorging^[19] (2020)

Koninklijke Marechaussee[bewerken | brontekst bewerken]

De Koninklijke Marechaussee was tot 1998 onderdeel van de Koninklijke Landmacht (KL) en droeg tussen 1946 en 1998 een donkerblauwe baret met een zilverkleurig baretembleem op blauwe ondergrond in de stijl van de KL: een gestileerde 'W' met daarop het wapen van de KMar, de springende granaat.

In 1998 werd de Koninklijke Marechaussee een zelfstandig krijgsmachtonderdeel met een nassau-blauwe baret met eigen baretembleem op een zwarte, op de baret vastgenaaide ondergrond. Door middel van de lauwerkrans rond de springende granaat wordt er onderscheid gemaakt tussen rangen en standen. Geen lauwerkrans: manschappen, halve lauwerkrans: onderofficieren, volledige lauwerkrans: officieren.^[20]

Overzicht baretemblemen KMar[bewerken | brontekst bewerken]


	Plaats uw zelfgemaakte foto hier
KMar algemeen (1946-1998)	Korps Militaire Politie Nederlands-Indië (1946-1951)^[21]	KMar Officier (1998)	KMar Onderofficier (1998)	KMar Manschappen (1998)

Internationale samenwerking en inzet[bewerken | brontekst bewerken]



VN (lichtblauwe baret)	MFO Sinaï Embleem kan ook in stof (steenrode baret)	OVSE/OSCE (Mosterdgele baret)	(WEU) (Nassaublauwe baret)	Eurogendfor

Zie ook[bewerken | brontekst bewerken]

Bronnen

Cats B.C. & Coenders C.P. (1968) De wapenemblemen van het Nederlandse Leger vanaf 1946; Kedichem: Military Collectors Service.
Stichting S.M.V. (1986) Baretemblemen van de Koninklijke Landmacht
Baretemblemen op de site van de Koninklijke Landmacht

Referenties

↑ (nl) (fr) Pallemans M. & Frissaer G, 2017, Belgische mutskentekens/Insignes de beret belges, bezocht 26 okt 2020
↑ Lohmeijer werd later als generaal onder andere Inspecteur der Genie (’55-’58)
↑ ^a ^b Bartels, J.A.C. & Kist, B. (1999), Veel Veren! Frans Smits, militair stylist, Europese Bibliotheek Zaltbommel, ISBN 90 288 1414 0
↑ In “Veel Veren” staat … De eerste emblemen werden in 1946 gemaakt van het koper van gerecyclede Britse granaathulzen …. Daarmee wordt geelkoper, oftewel messing bedoeld. Granaathulzen werden en worden van messing gemaakt, niet van (rood)koper.
↑ ^a ^b ^c ^d (nl) (en) De Wapenemblemen van het Nederlandse leger/Netherlands army regimental badges, Cats, B.C.en Coenders, C.P., (1968), Military Collectors Services, Kedichem
↑ Website Vereniging Regiment Huzaren van Boreel – Geschiedenis van het zwaluwstaartje, bezochtdatum 11 april 2018
↑ Het Depot Nieuw Guinea – Het 6e Bataljon Infanterie, bezochtdatum 11 april 2018
↑ (en) P. Jutte, Garderegiment Jagers Lichting 77-1 – Maten onder elkaar (2014). Geraadpleegd op 14 februari 2018.
↑ Ministerie van Defensie Eigen baretembleem voor schoolbataljons Koninklijke Landmacht (8 november 2002), bezochtdatum 11 april 2018
↑ Van 1948 tot 1982 droegen militairen van de NATRES het Infanterie-Algemeen embleem
↑ ^a ^b Sinds 1950 dragen militairen van het Korps Rijdende Artillerie geen baret maar een kwartiermuts.
↑ [DeBakstafel.nl Specificaties militair ceremonieel bijzetting Prins Bernhard (p45, p55, p129-130)
↑ Coenders, C. (1982). No. 3 Studentenweerbaarheid. De Lansier 1 (2): 7/8
↑ Nederlandse Militaria, jun 2008, Baretembleem studentenweerbaarheid corps, bezocht 23 sep 2020
↑ Embleem veldmuts, is kleiner dan een baretembleem
↑ Nationaal Brandweer Documentatiecentrum , Geschiedenis Korps Mobiele Colonnes, bezocht 30 maart 2018
↑ Ministerie van Defensie; Embleem Pandit (KL)
↑ Ministerie van Defensie; Embleem Imam (KL)
↑ Ministerie van Defensie; Embleem voor boeddhistische geestelijk verzorgers
↑ Marechausseecontact; kleur marechausseebaret
↑ Het Korps Militaire Politie in Nederlands-Indië is opgericht op 14 augustus 1946 en op 25 mei 1951 opgeheven. Bronnen: https://www.defensie.nl/onderwerpen/tijdlijn-militaire-geschiedenis/1945-1949-van-nederlands-indie-naar-indonesie. Geraadpleegd op 26 december 2021; 'Tjampoer Marechéplisie' het Korps Militaire Politie/Koninklijke Marechaussee in Nederlands-Indië 1945-1951, Arie J. van Veen, De Bataafsche Leeuw, Amsterdam 1991, p.20; Militaire Politie in Nederlands-Indië 1945-1951; Arie J. van Veen, De Bataafsche Leeuw, Amsterdam 1997, p.8

Voetnoten

↑ Officieel baretembleem wil zeggen: bij Koninklijk besluit vastgesteld
↑
Het baretembleem van de studentenweerbaarheid is in de jaren ’60^[bron?] ontworpen, en werd evenals de officiële emblemen van de KL ontworpen door F.J.H.Th. (Frans) Smits (1915-2006) van het Kabinet van de Minister van Oorlog/Defensie. De basis van het embleem is de gestileerde 'W' die verwijst naar de toenmalige Koningin Wilhelmina (1880-1962) en die de basis is van al de baretemblemen van de KL. De vorm lijkt op een gesp en daarom worden de baretemblemen ook wel aangeduid als baretgesp. De gesp is van goudkleurig metaal en is 46 mm hoog en 58 mm breed. Het lag lang in de bedoeling de studentenweerbaarheden op te nemen in de Nationale Reserve. Dat is echter nooit gebeurd. Er werd wel een baretembleem ontworpen en buiten defensie om vervaardigd. Het baretembleem van de studentenweerbaarheden is geen officieel^{[noot 1]} KL-embleem, maar het is wel geheel in de stijl van de naoorlogse baretemblemen van de KL. Op het embleem staan een romeins zwaard en een ganzenveer gekruist afgebeeld. Het zwaard staat voor strijd en de weerbaarheid van Nederland, de ganzenveer staat voor de wetenschap. Beneden het zwaard en de veer staat op een banderol de zinspreuk van de studentenweerbaarheden vermeld: verbo factisque paratus. Dit betekent "in woord en daad paraat".^[12]^:p55 De emblemen werden gedragen op een donkerblauwe ondergrond van laken van 4,8 cm x 7 cm, welke voor iedere weerbaarheid een andere kleur biezen van ±2 mm breed had:
- Amsterdam - donkerrood
- Rotterdam - geel
- Utrecht - groen
- Delft - zwart
- Leiden - lichtblauw
- Wageningen - bruin
- Groningen - wit
Een aantal weerbaarheden nam het baretembleem in gebruik. Na verloop van tijd werden de emblemen wel met de ondergrondjes van de moedereenheden gedragen. Ook werden in de loop van de tijd wel de emblemen van de moedereenheid gebruikt, omdat de emblemen van de studentenweerbaarheid schaarser werden. Het kwam zelfs voor dat er geheel geen embleem op de baret gedragen werd.^[13] Rond 2005 (?) heeft het Haagsch Studenten Schutters Korps 'Pro Libertate' nieuwe emblemen laten vervaardigen. Deze wijken enigszins af van de originele, doordat ze ‘open’ zijn, en voorzien zijn van een NATO-sluiting, i.p.v. oogjes zoals de originele hadden. Pro libertate draagt het embleem met het zwarte ondergrondje met oranje biezen van hun moedereenheid, het Regiment van Heutsz.^[14]

Zie de categorie Cap badges van Wikimedia Commons voor mediabestanden over dit onderwerp.

[1] (nl) (fr) Pallemans M. & Frissaer G, 2017, Belgische mutskentekens/Insignes de beret belges, bezocht 26 okt 2020

[2] Lohmeijer werd later als generaal onder andere Inspecteur der Genie (’55-’58)

[VEELVEREN-3] Bartels, J.A.C. & Kist, B. (1999), Veel Veren! Frans Smits, militair stylist, Europese Bibliotheek Zaltbommel, ISBN 90 288 1414 0

[4] In “Veel Veren” staat … De eerste emblemen werden in 1946 gemaakt van het koper van gerecyclede Britse granaathulzen …. Daarmee wordt geelkoper, oftewel messing bedoeld. Granaathulzen werden en worden van messing gemaakt, niet van (rood)koper.

[CATS-5] (nl) (en) De Wapenemblemen van het Nederlandse leger/Netherlands army regimental badges, Cats, B.C.en Coenders, C.P., (1968), Military Collectors Services, Kedichem

[RHB_zwaluwstaartje-6] Website Vereniging Regiment Huzaren van Boreel – Geschiedenis van het zwaluwstaartje, bezochtdatum 11 april 2018

[7] Het Depot Nieuw Guinea – Het 6e Bataljon Infanterie, bezochtdatum 11 april 2018

[SBTLV-8] (en) P. Jutte, Garderegiment Jagers Lichting 77-1 – Maten onder elkaar (2014). Geraadpleegd op 14 februari 2018.

[9] Ministerie van Defensie Eigen baretembleem voor schoolbataljons Koninklijke Landmacht (8 november 2002), bezochtdatum 11 april 2018

[10] Van 1948 tot 1982 droegen militairen van de NATRES het Infanterie-Algemeen embleem

[RIJDERSMUTS-11] Sinds 1950 dragen militairen van het Korps Rijdende Artillerie geen baret maar een kwartiermuts.

[PERSMAP-13] [DeBakstafel.nl Specificaties militair ceremonieel bijzetting Prins Bernhard (p45, p55, p129-130)

[14] Coenders, C. (1982). No. 3 Studentenweerbaarheid. De Lansier 1 (2): 7/8

[15] Nederlandse Militaria, jun 2008, Baretembleem studentenweerbaarheid corps, bezocht 23 sep 2020

[17] Embleem veldmuts, is kleiner dan een baretembleem

[18] Nationaal Brandweer Documentatiecentrum , Geschiedenis Korps Mobiele Colonnes, bezocht 30 maart 2018

[Embleem_Pandit_(KL)-19] Ministerie van Defensie; Embleem Pandit (KL)

[Embleem_Imam_(KL)-20] Ministerie van Defensie; Embleem Imam (KL)

[Embleem_voor_boeddhistische_geestelijk_verzorgers-21] Ministerie van Defensie; Embleem voor boeddhistische geestelijk verzorgers

[Kleur_marechausseebaret-22] Marechausseecontact; kleur marechausseebaret

[23] Het Korps Militaire Politie in Nederlands-Indië is opgericht op 14 augustus 1946 en op 25 mei 1951 opgeheven. Bronnen: https://www.defensie.nl/onderwerpen/tijdlijn-militaire-geschiedenis/1945-1949-van-nederlands-indie-naar-indonesie. Geraadpleegd op 26 december 2021; 'Tjampoer Marechéplisie' het Korps Militaire Politie/Koninklijke Marechaussee in Nederlands-Indië 1945-1951, Arie J. van Veen, De Bataafsche Leeuw, Amsterdam 1991, p.20; Militaire Politie in Nederlands-Indië 1945-1951; Arie J. van Veen, De Bataafsche Leeuw, Amsterdam 1997, p.8

[12] Officieel baretembleem wil zeggen: bij Koninklijk besluit vastgesteld

[baretembl-16] Het baretembleem van de studentenweerbaarheid is in de jaren ’60^[bron?] ontworpen, en werd evenals de officiële emblemen van de KL ontworpen door F.J.H.Th. (Frans) Smits (1915-2006) van het Kabinet van de Minister van Oorlog/Defensie. De basis van het embleem is de gestileerde 'W' die verwijst naar de toenmalige Koningin Wilhelmina (1880-1962) en die de basis is van al de baretemblemen van de KL. De vorm lijkt op een gesp en daarom worden de baretemblemen ook wel aangeduid als baretgesp. De gesp is van goudkleurig metaal en is 46 mm hoog en 58 mm breed. Het lag lang in de bedoeling de studentenweerbaarheden op te nemen in de Nationale Reserve. Dat is echter nooit gebeurd. Er werd wel een baretembleem ontworpen en buiten defensie om vervaardigd. Het baretembleem van de studentenweerbaarheden is geen officieel^{[noot 1]} KL-embleem, maar het is wel geheel in de stijl van de naoorlogse baretemblemen van de KL. Op het embleem staan een romeins zwaard en een ganzenveer gekruist afgebeeld. Het zwaard staat voor strijd en de weerbaarheid van Nederland, de ganzenveer staat voor de wetenschap. Beneden het zwaard en de veer staat op een banderol de zinspreuk van de studentenweerbaarheden vermeld: verbo factisque paratus. Dit betekent "in woord en daad paraat".^[12]^:p55 De emblemen werden gedragen op een donkerblauwe ondergrond van laken van 4,8 cm x 7 cm, welke voor iedere weerbaarheid een andere kleur biezen van ±2 mm breed had:
Amsterdam - donkerrood

Rotterdam - geel

Utrecht - groen

Delft - zwart

Leiden - lichtblauw

Wageningen - bruin

Groningen - wit
Een aantal weerbaarheden nam het baretembleem in gebruik. Na verloop van tijd werden de emblemen wel met de ondergrondjes van de moedereenheden gedragen. Ook werden in de loop van de tijd wel de emblemen van de moedereenheid gebruikt, omdat de emblemen van de studentenweerbaarheid schaarser werden. Het kwam zelfs voor dat er geheel geen embleem op de baret gedragen werd.^[13] Rond 2005 (?) heeft het Haagsch Studenten Schutters Korps 'Pro Libertate' nieuwe emblemen laten vervaardigen. Deze wijken enigszins af van de originele, doordat ze ‘open’ zijn, en voorzien zijn van een NATO-sluiting, i.p.v. oogjes zoals de originele hadden. Pro libertate draagt het embleem met het zwarte ondergrondje met oranje biezen van hun moedereenheid, het Regiment van Heutsz.^[14]

[24] Amsterdam - donkerrood

[25] Rotterdam - geel

[26] Utrecht - groen

[27] Delft - zwart

[28] Leiden - lichtblauw

[29] Wageningen - bruin

[30] Groningen - wit

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[noot 2]

[15]

[16]

[17]

[18]

[19]

[20]

[21]

[noot 1]

[12]

[13]

[14]