ویکی‌پدیا:افسانه کمبود کاربر

این صفحه حاوی یک انشا است. این انشا شامل توضیحات و توصیه‌های یک یا چند مشارکت‌کنندهٔ ویکی‌پدیا است. انشاها جزو مقاله‌های دانشنامه یا سیاست‌ها یا رهنمودهای ویکی‌پدیا نیستند؛ چرا که به‌طور کامل توسط جامعه مورد بررسی قرار نگرفته‌اند. بعضی از انشاها هنجارهای متداول را بیان می‌کنند؛ در حالی که سایر انشاها فقط دربردارندهٔ دیدگاه‌های اقلیت هستند.

میانبر: وپ:کمبود

این صفحه در یک نگاه: ویکی‌پدیای فارسی نه تنها در مقایسه با سایر پروژه‌های ویکی‌مدیا با «مشکل کمبود کاربر» مواجه نیست، بلکه اساساً چنین مشکلی در پروژه‌های مشارکتی/داوطلبانهٔ آزاد بی‌معنی است.

اغلب در بحث‌های ویکی‌پدیای فارسی گفته می‌شود که ویکی‌پدیای فارسی «مشکل کمبود کاربر» دارد. این عبارت گاه به اَشکال دیگر مثلاً «مشکل کمبود کاربر فعال یا کاربر مؤثر» نیز بیان می‌شود. چنین ادعایی گذشته از اینکه صحت ندارد، اساساً بی‌معنی و ناشی از درک نادرست از پروژه‌های مشارکتی آزاد است.

افسانه: مشکل اصلی ویکی‌پدیای فارسی کمبود کاربر است.

از دو راه می‌توان این افسانه را باطل کرد: ۱) رد ادعا با مقایسهٔ آمار ویکی‌پدیای فارسی با سایر پروژه‌های ویکی‌مدیا؛ ۲) اثبات پوچ و بی‌معنا بودن اصل عبارت با توجه به ذات پروژه‌های مشارکتی آزاد.

آمار کاربران فعال در پروژه‌های ویکی‌پدیا (آخرین روزآمدسازی: ۳۱ ژانویهٔ ۲۰۱۹) از قرار زیر است:

طبق این آمار، ویکی‌پدیای فارسی با ۱۰۶۵ کاربر فعال در ماه از لحاظ تعداد کاربران فعال در رتبهٔ ۱۲م همهٔ ویکی‌پدیاهاست. همچنین این ویکی با داشتن ۱۲۰ کاربر خیلی فعال در رتبهٔ ۱۴م همهٔ ویکی‌پدیاها قرار دارد. کاربر فعال، طبق تعریف، کاربری است که حداقل ۵ ویرایش در ماه داشته باشد. این میزان برای کاربر خیلی فعال ۱۰۰ ویرایش در ماه است. اعداد جدولْ متوسط سه ماه آخر را نشان می‌دهند.

ستون آخر جدول عددی است که از تقسیم کاربران خیلی فعال به کاربران فعال به دست آمده و برای تقریباً همهٔ ویکی‌پدیاها بین یک‌دهم تا دودهم است. این عدد شاخصی تقریبی برای تعیین میزان ماندگاری یا مجرب شدن کاربران است. عدد ویکی‌پدیای فارسی (0.113) به طرز جالبی خیلی نزدیک به ویکی‌پدیای انگلیسی (0.112) است. بنابراین کاربران ویکی‌پدیای فارسی «سیاهی‌لشکر» نیستند. شایان ذکر است که برخلاف تصور معتقدان به افسانهٔ کمبود کاربر، محتواسازان واقعی در ویکی‌پدیا تازه‌واردان هستند و کاربران خیلی فعال عمدتاً به تمیزکاری، برچسب‌زنی، و فرمت‌بندی مقالات مشغولند.

بر پایهٔ پژوهشی که آرون سوارتس در سال ۲۰۰۶ بر ویکی‌پدیای انگلیسی انجام داد (Who Writes Wikipedia?‎)، عمدهٔ محتوای دانشنامه را کاربران تازه‌وارد و کم‌تجربه تولید و منتشر می‌کنند. کاربران خیلی فعال، آن‌هایی که زندگی‌شان را در ویکی‌پدیا می‌گذرانند و آن‌هایی که به مواردی چون رده‌بندی یا جزئیات شیوه‌نامه اهمیت می‌دهند، بیشتر نقش یکنواخت و استاندارد کردن محتواهای تولیدشده توسط دیگران را بر عهده دارند. نتایج پژوهش سوارتس در تعارض کامل با تحلیل‌های جیمبو ویلز بود که در کنفرانس‌های مختلف مصرانه می‌گفت گروه کوچک و ثابتی بین ۱۰۰۰ تا ۲۰۰۰ نفر در ویکی‌پدیای انگلیسی مسئول تولید محتوا هستند (مثل هر دانشنامهٔ کاغذی معتبری) و سایر مشارکت‌کنندگان از روی تفنن در امر ساختن دانشنامه به آن هستهٔ مرکزی کمک می‌کنند (مثلاً با رفع اشتباه‌های سهوی). سوارتس تعداد حروف نوشته‌شده توسط کاربران را مبنای تحلیلش قرار داده بود و ویلز تعداد مشارکت‌ها را.

پس دیدیم که ویکی‌پدیای فارسی نسبت به سایر ویکی‌پدیاها در وضع نرمال به سر می‌برد و برخلاف آنچه گفته می‌شود با «مشکل کمبود کاربر» مواجه نیست. اما آیا مشکل کمبود کاربر در یک پروژهٔ مشارکتی آزاد اصلاً می‌تواند معنادار باشد؟

پاسخ خیر است. برای درک ملموس‌تر ماجرا ابتدا به مثال زیر توجه کنید. مشکل کمبود کاربر در یک جامعهٔ اینترنتی تقریباً مثل آن است که بگویند در یک کشور با مشکل کمبود جمعیت مواجهیم. کشورهای کم‌جمعیت‌تر به‌طور طبیعی وزنهٔ کمتری در معادلات بین‌الملل و در مقیاس جهانی محسوب می‌شوند، ولی نمی‌توان وضع داخلی کشورها را به جمعیتشان ربط داد. کشورهای کم‌جمعیت زیادی هستند که امور داخلی‌شان بسامان است. مثلاً کشور ثروتمند سوئیس ۸٫۵ میلیون نفر جمعیت دارد، ولی امور داخلی‌اش منظم‌تر و بقاعده‌تر از کشور هند با جمعیتی بالغ بر ۱ میلیارد و ۳۰۰ میلیون نفر است. هرچند کشور هند در عرصهٔ بین‌الملل قوی‌تر از کشور خاموش سوئیس ظاهر می‌شود. به همین ترتیب می‌شود قیاس کرد که کمی کاربر به خودی خود مشکل نیست. کاربرها که کمتر باشند، قاعدتاً تعداد خرابکاری‌هایی که باید واگردانده شوند، تعداد نظرخواهی‌هایی که باید جمع بسته شوند، تعداد صفحاتی که باید حذف شوند و ... هم کمتر است. بنابراین اگر قصد نداشته باشید با آمار ویکی خانگی‌تان در فضای بیرونی (کنفرانس‌ها و همایش‌ها) فخرفروشی کنید، نباید نگران کمی کاربرها باشید، همانطور که ساکنان کشور سوئیس آگاهانه قصد نداشته و ندارند در عرصهٔ بین‌الملل بازیگر مهمی باشند.

با این همه یک نکته را نباید فراموش کرد و آن اینکه اگرچه کمی جمعیت به‌خودی خود مشکل نیست، کمبود پزشک یا کمبود معلم به نسبت جمعیت مشکلی اساسی است. پزشک یا معلم دنیای واقعی قابل قیاس با مثلاً مدیر ویکی‌پدیاست. کمبود مدیر به نسبت کاربر نیز در دنیای ویکی‌پدیا می‌تواند یک مشکل باشد. در اینجا باید به نکته‌ای دیگر نیز توجه کرد. کمبود اساساً هنگام مقایسه و نسبت‌بندی است که مطرح می‌شود، نه هنگام مطلق‌نگری. تا زمانی که بحث صرفاً روی جمعیت است، استفاده از لغت کمبود بی‌معنا و اشتباه است؛ درستش کمی جمعیت است. اما وقتی پای کمبود پزشک نسبت به جمعیت مطرح می‌شود، استفاده از لغت کمبود معنا پیدا می‌کند.

از یک زاویهٔ دیگر نیز می‌توان به مسئله نگریست. اصلاً چرا باید در یک پروژهٔ داوطلبانهٔ آزاد مثل ویکی‌پدیا، فلان دورنما را در نظر بگیریم و قصد کنیم تا فلان تاریخ به آن هدف برسیم؟ اگر چنین هدفی را تعیین نکرده باشیم، «مشکل کمبود» را نیز حس نخواهیم کرد. اگر هدف از مشارکت در ویکی‌پدیا، رفع نیازها به قدر کفایت باشد (نه بیشتر و نه کمتر)، تعیین دورنما با کمیت و کیفیت مشخص و تعیین ضرب‌الاجل و تلاش برای رسیدن به آن بی‌معنا جلوه می‌کند. به نظر می‌رسد مشکل کمبود بیشتر قرین پروژه‌های تجاری باشد، تا پروژه‌های داوطلبانه/آزاد. ویکی‌پدیا پروژه‌ای است که همچنان در حال ساخت است و قرار نیست حالاحالاها کار ساختش به پایان برسد. ضرب‌الاجلی نیز برای این کار تعیین نشده و اصلاً به وجودش نیاز نیست.

• ویکی‌پدیا:واقعیت کمبود کاربر