وزوان

وَزوان وَژگون[نیازمند منبع]
کشور	ایران
استان	اصفهان
شهرستان	شاهین شهر و میمه
بخش	میمه
نام(های) دیگر	ندارد
سال شهرشدن	۱۳۴۶[۱]
مردم
جمعیت	۵٬۹۶۲ نفر[۲]
جغرافیای طبیعی
ارتفاع	۱٬۹۷۰ متر[۳]
اطلاعات شهری
شهردار	مهندس محمد رضا شفیعی[۵]
تأسیس شهرداری	۱۳۴۶[۶]
ره‌آورد	قالی دستباف - نان محلی - لبنیات- انگور، شیره انگور، سنجد، عرقیجات، بنشن
پیش‌شمارهٔ تلفن	۰۳۱۴۵۴۲[۴]
وبگاه	www.vazvan.ir
شناسهٔ ملی خودرو	ایران۴۳
وَزوان روی نقشه ایران ۳۳°۲۵′۱۲″شمالی ۵۱°۱۱′۰۰″شرقی / ۳۳٫۴۱۹۸۹۳۲۶°شمالی ۵۱٫۱۸۳۳۳۳۶۷°شرقی / 33.41989326; 51.18333367

وَزوان شهری در منتهی‌الیه شمالی استان اصفهان و در بخش میمه شهرستان شاهین‌شهر و میمه ایران واقع است. تلفظ نام وزوان در شکل قدیم‌ترش وجگون و وژگون بوده‌است. اهالی وزوان به زبان فارسی پهلوی راجی که یکی از زبان‌ها در دسته زبان‌های ایران مرکزی است سخن می‌گویند.^[۸] زبان‌های ایران مرکزی ادامه زبان مادی هستند که در دوران باستان در این مناطق رواج داشته‌است.

در این شهر حدود ۲۰ سال پیش به کمک افراد خیر دانشگاه پیام نور مرکز وزوان تأسیس شد که سالانه بیش از ۱۰۰۰ دانشجو تربیت می‌کند. همچنین این شهر ۷ آموزشگاه دارد که قسمت اعظم آن‌ها توسط افراد خیر ساخته شده‌است. این شهر ۱ گرمابه بسیار قدیمی داشت که بازسازی شده‌است. این شهر دارای ۳ گلزار شهدا است. پارک لاله وزوان در حاشیه جاده اصلی تهران ـ اصفهان قرار گرفته و روزانه هزاران مسافر و راننده در این مکان اسکان موقت می‌یابند و استراحت می‌کنند.^[۸]

جغرافیا[ویرایش]

شهر وَزوان در منتهی‌الیه شمالی استان اصفهان و در ۳۳ درجه و ۲۴ دقیقه عرض شمالی از خط استوا و ۵۱ درجه و ۱۱ دقیقه طول شرقی از نصف النهار گرینویچ قرار دارد. این شهر از شمال به شهر میمه و از شرق به کوه‌های کرکس از بلندی فلات مرکزی ایران محدود است و از جنوب به شاهین شهر و از غرب به شهرستان‌های گلپایگان و نجف آباد محدود می‌شود. فاصله شهر تا اصفهان ۸۵ کیلومتر و تا شاهین شهر ۷۰ کیلومتر و تا تهران ۳۱۴ کیلومتر می‌باشد

وَزوان در دشتی نیمه هموار در میانه دشت جلگه‌ای واقع شده و ارتفاع آن از سطح دریا حدوداً ۲۰۰۰متر می‌باشد. موقعیت جغرافیای شهر موجب شده که این شهر دارای تابستان‌های گرم و خشک و زمستان‌های سرد و خشک باشد.

مساحت این شهر ۵۴۸ هکتار و جمعیت این شهر7000 نفر است.^{[نیازمند منبع]}

پیشینه[ویرایش]

این شهر در چندین مرحله جابه‌جا شده‌است. از بزرگان شهر چنین شنیده می‌شود که در روزگاران قدیم بر اثر حوادث سیل و زلزله این شهر و آبادی کاملاً ویران شده‌است شهری که وجگون نامیده می‌شده‌است. از دیگر آثار این شهر قلعه‌ها و باروها است.^[۸]

نقاط مسکونی قدیم این شهر که اکنون به دشت و محل کشاورزی تبدیل شده‌است، ده سفید، ده دانه، باغستان سرآبچر (مظهر قنات) گشکن نام دارد. از دیگر آثار این شهر قنات تاریخی و بسیار کهن وزوان است که یکی از ۳ قنات مهم در خاورمیانه به‌شمار می‌آید. در این قنات، دو رشته به طول ۲۰ کیلومتری با آب‌انباری بی‌نظیر به قدمت ۲۵۰۰ تا ۳۰۰۰ سال پیش‌بینی شده‌است. قنات دیگری که محلی و کوچک است به نام قنات نو معروف است که بعدها ساخته شده‌است. در حاشیه این شهر نیز چشمه‌هایی جاری بوده که خشک شده‌است. چشمه مرغ‌آباد و چشمه گُرمو در شعاع ۱۵ کیلومتری کاروانسرای شاه‌عباسی وجود دارد که از آثار دوره صفویه است.^[۸]

در کتب تاریخی، شهر وَزوان به نام‌های راجان و واجان آمده‌است.^{[نیازمند منبع]} وَزوان با پسوندِ وان به معنی چشمه و محل آب، مقسّم آب و محل تقسیم آب است.^{[نیازمند منبع]} در کتاب فرهنگ دهخدا در مورد شهر وَزوان، وجه تسمیه شهر وَزوان به معنی وزیدنِ باد یاد شده‌است.^{[نیازمند منبع]}

از بقایای آثار تاریخی در دوره‌های تاریخی هسته اولیه شهر وَزوان نشانگر آن است که این منطقه از قرن دوم و سوم هجری به بعد مسکونی و آیاد بوده‌است. پس از پیدایش اسلام و از رونق افتادن آتشکده‌ها، مردم ساکن قلعه مستقر در تپه‌های شمال شهر فعلی (هسته اولیه شهر وَزوان) آنجا را رها کرده و در غرب قلعه باستانی، شهر نوین وَزوان را پایه‌گذاری نمودند.^{[نیازمند منبع]} درتپه‌های شمال شهر وَزوان محل مسکونی بزرگی بوده‌است که به دلایل نامعلومی تخریب گردیده‌است.

از نظر هویت شهر، شهر از دیدگاه تاریخی یکی از شهرهای قدیمی استان بوده که بسیاری از جلوه‌ها و نمادهای باستانی از جمله آتشکده معروف وَزوان و بسیاری از سازه‌ها و دژهای قدیمی خود را بر اثر بی‌توجهی مسئولان از دست داده‌است.

از دیگر آثار کهن این شهر ساختمان‌های قدیمی و خشتی و گلی است. یک ساختمان قدیمی شامل چند اتاق؛ طاقدار، پستو، نانوایی، دستشویی، محل نگهداری گوسفندان، محل نگهداری مرغ، محل نگهداری سگ، محل نگهداری اسب و الاغ، محل پارچه‌بافی، محل نگهداری گندم و خشکبار و محل نگهداری آرد، محل نگهداری سیب‌زمینی، و محل نگهداری علوفه گوسفندان است.^[۸]

این شهرستان دارای شخصیت‌های روحانی بوده که معروفترین آن‌ها آخوند عبدالکریم گزی مؤلف کتاب تذکره القبور، ملامحمدنقی گزی و ملا مهدی گزی و ملا محمد باقر معروف به ابوالفقراء صاحب کتاب کنزالفقراء و شعراء معروفی چون جنتی گزی و درویش عباس گزی با بیش از ۱۳ هزار بیت از اشعار گوناگون با زبان گزی و هنرمندان چون رزاقی گزی در شهر گز زندگی می‌کرده‌اند.

اقتصاد[ویرایش]

محصول کشاورزی وزوان بیشتر گندم و جو، سیب‌زمینی، علوفه، زرشک، انگور و زعفران است. در قدیم نیز پنبه‌کاری و چغندرکاری مرسوم بود که اکنون کشت نمی‌شود. صنعت وزوان صنایع قدیم و دستی، قالی‌بافی، پارچه‌بافی، ریسندگی، پشم‌ریسی، نخ‌ریسی، نمدمالی، گیوه‌دوزی، جاجیم‌بافی، آهنگری، ساخت چاقوی قالی‌بافی، چکش و تیشه، کارد و وسایل خانگی است. صنایع فعلی نیز تولید سنگ، تولید پودر آهک صنعتی که صادراتی است، روغن نباتی، و مواد پلاستیکی است. وزوان برای توسعه صنعت به همکاری و توجه مسئولین نیاز دارد.^[۸]

کشاورزی شهر وَزوان در گذشته معروف بوده‌است. وجود قنوات متعدد در منطقه حاکی از سابقه طولانی و پرتحرک مردم در امر کشاورزی است. لیکن به واسطه خشک سالی‌های متوالی ونیز به واسطه عدم نگهداری و لایروبی بموقع، قنوات این شهر دچار کم‌آبی و رکود کشاورزی و از بین رفتن باغات و در نتیجه روی آوردن کشاورزان به شهرها وتغییرشغل آنهاراسبب شده‌است. محصولات عمده کشاورزی آن که به‌طور مختصر تولید می‌شود شامل:غلات، گندم و جو، صیفی جات، زرشک، گل محمدی و… می‌باشد. از محصولات سر درختی می‌توان به پرورش درختانی نظیر، بادام، به و… اشاره نمود.

از صنایع این شهر می‌توان سنگبری، قلم زنی، معرق کاری و کشاورزی و دامداری را نام برد که بیشتر کارخانه‌های سنگبری در شهرک صنعتی نگین میمه قرار دارند.

آثار و بناهای تاریخی[ویرایش]

آسیاب‌های محدوده وَزوان[ویرایش]

آسیابِ بان (آر بان): که در ابتدای زمین‌های کشاورزی وَزوان قرار داشت و آب قنات بزرگ وَزوان مشغول به کار بوده.

آسیابِ علی (آر علی): با فاصله حدود ۵۰۰ متر از آسیاب بالا قرار داشت و با آب قنات بزرگ وَزوان که س از عبور از آسیاب بالا به این آسیاب می‌رسید کار می‌کرده.

آسیابِ چاله‌مشته (آر چال‌مشته): واقع در نزدیکی ضلع شمالی استخر فعلی حاجی‌آباد که این آسیاب هم با آب قنات بزرگ وَزوان کار می‌کرده.

آسیاب کاسه (آر کاسه): واقع در خیابان حافظ که با آب قنات قاسم‌آباد دایر بوده و به دلیل گود بودن و کاسه مانند بودن آن آن را آسیاب کاسه می‌نامیدند.

آسیاب رئیس (آر رئییس): واقع در جنوب رودخانه شهر وَزوان که فقط در فصل زمستان با آب قنات بزرگ وَزوان دایر بوده و در فصول دیگر فعال نبوده ـدلیل فعال بودن استفاده از آب‌های هرز زمستانی بوده)

آسیاب دولت‌آباد (آر دولت‌آباد): واقع در محدوده قنات خسروآباد و متعلق به خسروآباد.

آسیاب قرقره (آر قرقره): متعلق به قنات ونداده که در محدوده پاقلعه یا تپه تاریخی واقع بوده

قلعه‌های تاریخی شهر وَزوان[ویرایش]

• قلعه دهنو: در انتهای خیابان امام خمینی واقع بوده که به محله دهنو معروف می‌باشد. در قدیم دارای ۸ برج بوده که ساکنان محله دهنو در این قلعه سکونت داشته‌اند و در مواقع اضطراری با بستن دروازه‌های آن از خود محافظت می‌کرده‌اند که در حال حاضر دو برج آن هنوز پابرجاست.
• قلعه بزرگ وَزوان: که مشتمل بر دیوارهای دورتادور شهر فعلی وَزوان (محله بالا) و قریب به ۹ برج و چندین دروازه بوده که در حال حاضر فقط سه برج آن پابرجاست (در بافت قدیمی شهر).
• قلعه اَعظمی‌ها: که در مرکز شهر واقع شده و مسکونی می‌باشد و تمامی برج و باروهای آن سالم و پابرجاست.

قنات‌های شهر وَزوان[ویرایش]

نکته قابل توجّهی که در مورد قنات بزرگ و تاریخی وَزوان قابل ذکر است و کارشناسان میراث فرهنگی و کارشناسان ژاپنی یونسکو نیز آن را تأیید نموده‌اند در نقطه‌ای از قنات که بالای بند قنات است دو شکاف زیر زمینی (در اصطلاح محلی کِر) یا تنور آبی وجود دارد و پس از بند کردن آب، این شکاف‌ها، آب چهل لیتر در ثانیه ذخیره شده در پشت سد به مدت ۱۲۰ روز (از دهم آذر تا دهم فروردین سال بعد) را به مخازن بزرگی که در زیر زمین وجود دارد هدایت می‌کند و پس از گشایش دریچه‌های تعبیه شده در سد به تدریج آب ذخیره شده به صورت خود جوش و با کمک نیروی ثقل زمین، به چرخهٔ مصرف بازمی‌گردد. گنجایش کانال‌های قنات از پشت سد به طول ۸۰۰ متر با عرض یک متر و ارتفاع چهار متر ۳۲۰۰ =۴ ×۸۰۰ متر مکعب آب است ولی آبی که در پشت سد ذخیره می‌شود بر اساس قطر آبدهی قنات طبق معادله ۴۱۴۷۲۰ متر مکعب آب است که بیش از گنجایش کانال‌های قنات می‌باشد و میزان ۴۱۱۵۲۰ متر مکعب مازاد گنجایش کانال‌ها در مخازن زیر زمینی توسط تنورهای آبی مذکور ذخیره می‌گردد و با بازگشایی دریچه‌های سد، به مرور به چرخه مصرف وارد می‌شود. قنات بزرگ و تاریخی وَزوان در یک لایهٔ رسوبی – سنگی قرار دارد که در طی سالیان متمادی با پایین رفتن سطح آب منطقه در دو طبقه یکی لایهٔ رسوبی که از مظهر قنات دارای ۳۵ کیلومتر طول و ۴۰/۱۸ متر عمق بوده که عمق آن در مادر چاه فعلی مشهود است. طبقهٔ زیرین قنات که آب در آن جریان دارد از کف آب رو تا ارتفاع ۲ متر و ۱۰ سانتیمتر در لایهٔ سنگی کوهستانی حفر شده‌است. بنا به گفته اهالی، این سیستم در حدود ۳۰۰۰ سال پیش ساخته شده و این قنات تنها قنات در تمام منطقه اصفهان است که بدین طریق آب زیرزمینی را ذخیره می‌کند. دکتر عبد الکریم بهنیا استاد دانشگاه اهواز در کتاب قنات سازی و قنات داری صفحهٔ ۱۳۹ چنین آورده‌است: «نگارنده در آبان ماه ۶۳ در قنات قدیم وَزوان واقع در بخش میمه شهرستان اصفهان، سیستم بسیار جالبی را که برای مهار کردن آب در فاصله زمانی اول آذر لغایت ۲۵ الی ۳۰ فروردین سال بعد به کار می‌رود مشاهده کرده استدر چهلمین اجلاس میراث جهانی یونسکو که ژوئیه ۲۰۱۶ در استانبول برگزار شد، یازده قنات ایرانی به عنوان بیستمین اثر ایران بر اساس دو معیار از ۶ معیار فرهنگی کمیته میراث جهانی شامل گواهی بی‌همتا یا دست‌کم استثنایی بر یک سنت فرهنگی و نمونه‌ای برجسته در معماری یا تکنولوژی که مرحله مهمی از تاریخ بشر را نشان دهد، در فهرست میراث جهانی قرار گرفت. پرونده ۱۱ قنات ایرانی با داشتن تکنولوژی متفاوت و با قدمت بیش از ۲۵۰۰ تا ۲۰۰ سال به یونسکو جهت ثبت جهانی ارائه شد و پس از بررسی و تأیید کارشناسان یونسکو این پرونده ثبت و در فهرست آثار جهانی قرار گرفت. یازده قناتی که ثبت جهانی شده‌اند، هرکدام به لحاظ قدمت، نوع معماری، عمق، طول و مشخصاتی از این دست، منحصر به فرد و بی نظیر هستند. قنات وزوان نیز به عنوان یکی از این قنات‌های یازده‌گانه در فهرست میراث جهانی یونسکو به ثبت رسید.

• قنات بزرگ و تاریخی وَزوان: این اثر تاریخی در شهر وَزوان واقع در استان اصفهان می‌باشد که با ساختار کاریزهای دوطبقه و سد منحصر به فرد زیرزمینی ساخته شده از ساروج و به جای مانده از دوران ساسانیان است. قنات بزرگ و تاریخی وَزوان در تاریخ ۲۸ دی ۱۳۷۹ با شمارهٔ ثبت ۲۹۶۲ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده‌است. همچنین این قنات یکی از قنات‌های ایرانی ثبت شده به‌عنوان میراث جهانی یونسکو است که در تاریخ ۲۵/۴/۱۳۹۵ در سازمان یونسکو ثبت جهانی شد. .^[۹]
• قنات حاجی‌آباد: مظهر این قنات از شمال شهر وَزوان شروع و تا انتهای زمین‌های کشاورزی در دو رشته به طول تقریبی ۱۵۰۰ متر قرار دارد.^{[نیازمند منبع]}

دیگر آثار تاریخی[ویرایش]

کاروانسرای عباسی رباط آغا کمال وَزوان[ویرایش]

واقع در مراتع قسمت شرقی وَزوان (رباط آغاکمال) که یکی از کاروان سراهای باقی‌مانده از ۹۹۹ کاروانسرای بنا شده در عصر شاه عباس صفوی است.

برج میل[ویرایش]

در جنوب وَزوان قرار داشته و به گفته قدما قلعه‌ای در این محل واقع بوده که برجی از آن بر جای مانده بوده و در حال حاضر دیواره‌هایی از این برج باقی‌مانده که گویای وجود این قلعه است.

قلعه حَنبل[ویرایش]

در قسمت شمال شرقی وَزوان واقع بوده و محل فعلی آن به پا قلعه معروف است. این قلعه متعلق به حَنبل، حاکم وَزوان در زمان امام محمد باقر بوده و پیش از آن نیز آتشکده‌ای (آتشکده وَزوان) در محل این قلعه دایر بوده‌است.

قبرستان قدیمی وَزوان[ویرایش]

در این قبرستان آثاری از قبور زرتشتیان باستان وجود دارد که سنگ قبرهایی از آنان به جای مانده ولی قسمتی از آن در طرح خیابان جنب آن قرار گرفته و قبور زیادی از آن تخریب و از بین رفت؛ ولی با این حال هم اینک نیز شواهدی از آن موجود است.

حمام تاریخی وَزوان (حمام میرزا اَبوتراب وَزوان)[ویرایش]

حمام تاریخی وَزوان (حمام میرزا اَبوتراب وَزوان): که مشتمل بر دو حمام زنانه و مردانه بوده از نظر معماری و ساختمان و چه از نظر تفکیک زن و مرد یکی از آثار تاریخی و بی نظیر شهر وَزوان است.

علمی و دانشگاهی[ویرایش]

دانشگاه پیام نور مرکز وَزوان[ویرایش]

یکی از مراکز نسبتاً قدیمی دانشگاه پیام نور است که مهر ماه ۱۳۷۱ در رشته مدیریت دولتی و جغرافیا که از طریق کنکور سراسری پذیرفته شده بودند فعالیت آموزشی خود را آغاز نموده‌است. اکنون پس از قریب به ۱۸ سال از عمر این دانشگاه، شاهد پیشرفت‌های قابل توجهی در حوزه‌های آموزشی، عمرانی، فرهنگی و پژوهشی می‌باشیم. در حال حاضر این دانشگاه جمعاً با ۲۱ رشته تحصیلی و ۳۰۰۰ نفر دانشجو مشغول به ادامه فعالیت است.^{[نیازمند منبع]}

هنرستان شهید آیت الله غفاری وَزوان[ویرایش]

در سال ۱۳۴۸ هجری شمسی این مکان تحت عنوان مؤسسه فنی و حرفه‌ای کار خود را آغاز کرد. در سال ۱۳۵۸ با نام هنرستان فنی استاد دکترنجات الهی در قالب یک رشته (اتومکانیک) به فعالیت خود ادامه داد. با توجه به نیاز شدید جامعه به نیروهای فنی و جوان در آن زمان استقبال خوبی صورت گرفت وهنرجویان زیادی جذب این مرکز آموزشی شدند. با افزایش هنرجویان تمهیداتی اندیشیده و امکانات و منابع آموزشی جدید فراهم گشت در نتیجه در سال ۱۳۶۵ رشته ساختمان نیز به هنرستان اضافه شد. در سال ۱۳۷۵به بعد شاخه کارو دانش (رشته‌های :تعمیر موتورهای بنزینی- برق خودرو- کامپیوتر- ساختمان سازی) نیز ضمیمه مرکزفنی حرفه‌ای هنرستان شهید غفاری وَزوان گردید. تاکنون این مرکز توانسته نیروهای ماهر و توانمند زیادی را وارد بازار کار نماید.

منابع[ویرایش]

^[۱]

1. ↑ «آشنایی با گویش مردم وزوان». سایت شهرداری وزوان. ۲۰۱۵-۰۲-۲۵. بایگانی‌شده از اصلی در ۲ آوریل ۲۰۱۵. دریافت‌شده در ۲۰۱۵-۰۲-۲۵.نگهداری یادکرد:تاریخ و سال (رده)