واکسن آنفلوانزا

واکسن آنفلوانزا
یکی از پرسنل نیروی دریایی ایالات متحده آمریکا در حال دریافت واکسن آنفلوانزا
واکسن
هدفویروس آنفلوآنزا
گونه واکسنغیرفعال (کشته‌شده*، زندهٔ ضعیف‌شده، نوترکیب
داده‌های بالینی
نام‌های تجاریآفلوریا، فلوآریکس، فلوزون و موارد دیگر
AHFS/Drugs.commonograph
رده‌بندی داروهای
بارداری
روش مصرف داروتزریق ماهیچه‌ای، اسپری درون بینی
کد ATC
وضعیت قانونی
وضعیت قانونی
شناسه‌ها
کم‌اسپایدر
  • none
KEGG

واکسن آنفلوانزا واکسنی است که انسان را علیه ابتلا به آنفلوانزا محافظت می‌کند.[۲] هرسال طی دو نوبت، واکسن جدیدی برای آنفلوانزای همان فصل ساخته می‌شود، چرا که ویروس آنفلوآنزا به‌سرعت خود را تغییر می‌دهد.[۲] با آنکه اثربخشی واکسن، سال به سال متفاوت است، اما بیشترشان مصونیت متوسط تا زیادی علیه بیماری آنفلوآنزا ایجاد می‌کنند.[۲][۳] مرکز کنترل و پیشگیری بیماری‌ها در ایالات متحده آمریکا تخمین می‌زند که واکسیناسیون علیه آنفلوآنزا، شدت بیماری، مراجعات پزشکی، بستری‌شدن بیمارستانی و مرگ را کاهش می‌دهد.[۴] شاغلانی که واکسینه می‌شوند، دچار بیماری آنفلوانزا نشده و به‌طور میانگین نیم روز زودتر سرِ کارِ خود حاضر می‌شوند.[۵] اثربخشی واکسن در زیر ۲ سالگی و بالای ۶۵ سالگی، به سبب فقدان پژوهش‌های با کیفیت و قابل اعتماد نامشخص است.[۶][۷] با واکسینه‌کردن کودکان، اطرافیان آنها نیز ممکن است از ابتلا به بیماری مصون باشند.[۲] سازمان جهانی بهداشت و مرکز کنترل و پیشگیری بیماری‌ها توصیه می‌کنند همهٔ افراد بالای سن ۶ ماهگی، به‌ویژه آنهایی که در خطر بیشتری هستند، واکسینه شوند.[۲][۸][۹] مرکز اروپایی کنترل و پیشگیری بیماری نیز واکسیناسیون سالیانه را برای گروه‌های درخطر توصیه نموده‌است.[۱۰] گروه‌های در خطر، آنهایی هستند که در معرض خطر بالای ابتلا به آنفلوآنزا بوده و شامل سالمندان، کودکان مابین ۶ ماه تا ۵ سال، مبتلایان به برخی بیماری‌ها و کارکنان مراکز بهداشتی و درمانی می‌شوند.[۲] واکسن‌های آنفلوآنزا در مجموع بی‌خطر هستند.[۲] تب ناشی از واکسن، در ۵ تا ۱۰ درصد از کودکان رخ می‌دهد.[۲] درد ماهیچه‌ای موقت و احساس خستگی نیز ممکن است پیش بیاد.[۲] در برخی سال‌ها، واکسن را به افزایش احتمال ابتلا به نشانگان گیلن باره در سالمندان ربط داده‌اند که احتمالش ۱ مورد از هر ۱ میلیون واکسیناسیون است.[۲] با آنکه واکسن آنفلوآنزا را با استفاده از تخم‌مرغ می‌سازند، اما مصرف آن برای کسانی که حساسیت به تخم‌مرغ دارند همچنان توصیه می‌شود.[۱۱] با این‌حال، واکسن در کسانی که در گذشته حساسیت شدید به همان نوع واکسن داشته‌اند، توصیه نمی‌شود.[۲][۱۱] واکسن آنفلوآنزا دو نوع دارد: ویروس غیرفعال و ویروس زندهٔ ضعیف‌شده.[۲] واکسن زندهٔ ضعیف‌شده برای بانوان باردار، کودکان زیر دو سال، افراد بالای ۵۰ سال و مبتلایان به کمبود ایمنی توصیه نمی‌شود.[۲] بر حسب نوع واکسن، ممکن است روش تجویز آن به صورت تزریق ماهیچه‌ای، اسپری بینی و تزریق داخل‌جلدی باشد.[۲] نوع داخل‌جلدی واکسن در فصول ۲۰۱۸–۲۰۱۹ و ۲۰۱۹–۲۰۲۰ آنفلوآنزا در دسترس نبود.[۱۲][۱۳][۱۴][۱۵]

واکسیناسیون علیه آنفلوانزا در دههٔ ۱۹۳۰ میلادی آغاز شد و تا سال ۱۹۴۵ میلادی در سطح وسیعی در دسترس مردم آمریکا قرار گرفت.[۱۶][۱۷] این واکسن یکی از داروهای ضروری سازمان جهانی بهداشت - بی‌خطرترین و مؤثرترین داروی مورد نیاز سیستم بهداشت و سلامت – است.[۱۸] قیمت فروش عمدهٔ آن در سال ۲۰۱۴ در کشورهای در حال توسعه، ۵٫۲۵ دلار به ازای هر دوز است.[۱۹] در سال ۲۰۱۵ در ایالات متحده آمریکا قیمت هر دوز کمتر از ۲۵ دلار بود.[۲۰]

تاریخچه[ویرایش]

در جریان دنیاگیری ۱۹۱۸ آنفلوانزا، «پزشکان هر چه می‌دانستند تلاش کردند، هر چه درباره‌اش شنیده بودند، از روش سنتی حجامت تا تجویز اکسیژن و ساخت واکسن‌ها و سرم‌های جدید (به‌ویژه بیشتر علیه آنچه امروزه به نام هموفیلوس آنفلوانزا شناخته‌می‌شود و در گذشته تصور می‌گردید که عامل بروز آنفلوانزا است و همچنین علیه چندین نوع نوموکوکسی را آزمودند. اما تنها یک روش، یعنی تزریق خون کسانی که از بیماری آنفلوآنزا جان سالم به‌در برده بودند به مبتلایان اخیرِ بیماری مؤثر بود».[۲۱]

در سال ۱۹۳۱، امکان رشد ویروس، در جنین موجود در تخم‌مرغ توسط ارنست ویلیام گودپاسچر و همکارانش در دانشگاه وندربیلت گزارش شد. چند دانشمند دیگر نظیر توماس فرانسیس، جوناس سالک، ویلسون اسمیت و فرانک مک‌فارلن بارنت از این روش استفاده کردند تا ویروس آنفلوآنزا را در درون تخم‌مرغ کشت دهند و بدین سان، نخستین نمونه‌های تجربی واکسن آنفلوآنزا ساخته شد.[۲۲] در دههٔ ۴۰ میلادی، ارتش آمریکا نخستین نمونهٔ قابل تأیید واکسن آنفلوانزا با ویروس غیرفعال (کشته‌شده) را ساخت که در جریان جنگ جهانی دوم مورد استفاده قرار گرفت.[۲۳] از تخم‌مرغ همچنان برای کشت ویروس و تولید واکسن آنفلوانزا استفاده می‌شود، اما روش‌های خالص‌سازی ویروس و واکسن با تکنولوژی روز بهبود یافته و توانسته‌اند پروتئین‌های حساسیت‌زای تخم‌مرغ و واکنش‌های آلرژیک ناشی از آن را، به‌حداقل برسانند.[۲۴] در سال ۲۰۱۲، سازمان غذا و داروی آمریکا، واکسن‌های تولیدشده با استفاده از روش‌های کشت ویروس در درون سلول[۲۵][۲۶][۲۷] و همچنین دی‌ان‌ای نوترکیب[۲۸] را تأیید کرد.

مصارف پزشکی[ویرایش]

مرکز کنترل و پیشگیری بیماری‌ها در ایالات متحده آمریکا واکسن آنفلوانزا را بهترین روش محافظت مردم علیه آنفلوانزا و جلوگیری از گسترش آن می‌داند.[۲۹] حتی اگر واکسن، حاوی ویروس رایج همان فصل نباشد، باز شدت بیماری را کاهش می‌دهد.[۲۹] حدود ۲ هفته پس از واکسیناسیون زمان لازم است تا پادتن‌های ایمن‌کننده در بدن تشکیل شوند.[۲۹]

یک فراتحلیل در سال ۲۰۱۲ نشان داد که واکسن آنفلوانزا در ۶۷ درصد موارد مؤثر بوده‌است و گروه‌هایی که بیشترین سود را از واکسیناسیون بردند شامل، بالغین ۱۸ تا ۵۵ سالهٔ آلوده به اچ‌آی‌وی (۷۶٪)، بالغینِ تندرستِ مابین ۱۸ تا ۴۶ سال (۷۰٪) و کودکانِ سالمِ مابین ۶ تا ۲۴ ماه (۶۶٪) بودند.[۳۰]

اثر بخشی[ویرایش]

اثربخشی واکسن آنفلوانزا در آمریکا بر حسب سال:[۳۱][۳۲]
۲۰۰۴ ۱۰٪
۲۰۰۵ ۲۱٪
۲۰۰۶ ۵۲٪
۲۰۰۷ ۳۷٪
۲۰۰۸ ۴۱٪
۲۰۰۹ ۵۶٪
۲۰۱۰ ۶۰٪
۲۰۱۱ ۴۷٪
۲۰۱۲ ۴۹٪
۲۰۱۳ ۵۲٪
۲۰۱۴ ۱۹٪
۲۰۱۵ ۴۸٪
۲۰۱۶ ۴۰٪
۲۰۱۷ ۳۶٪
۲۰۱۸ ۴۷٪

اثر واکسن را با دو شاخصِ «کارایی» (میزانی که خطر بیماری را در شرایط کنترل‌شده کاهش می‌دهد) و «اثربخشی» (کاهش مشاهده‌شده در خطر پس از تجویز واکسن) می‌سنجند.[۳۳] در مورد واکسن آنفلوآنزا، «اثربخشی» کمتر از «کارایی» است، چرا که «اثربخشی» با نرخ بیماری‌های شبه‌آنفلوانزایی سنجیده می‌شود که لزوماً همگی توسط «ویروس آنفلوآنزا» ایجاد نمی‌شوند.[۵] واکسن‌های آنفلوآنزا در مجموع «کارایی» زیادی دارند که توسط اندازه‌گیری میزان تولید پادتن در بدن مدل‌های حیوانی یا افراد واکسینه‌شده ارزیابی می‌شود.[۳۴] با این وجود، مطالعه بر روی «اثربخشی» واکسن آنفلوانزا در دنیای واقعی، به این دلایل دشوار است: واکسن تولیدی ممکن است حاوی ویروس شایع‌شده نباشد؛ شیوع ویروس هر سال به‌شدت متفاوت است؛ و بیماری آنفلوانزا اغلب با بیماری‌های شبه‌آنفلوانزایی اشتباه گرفته می‌شود.[۳۵] با این حال، در بیشتر مواقع، (۱۶ سال از ۱۹ سال، پیش از ۲۰۰۷ میلادی) سویه‌های به‌کار رفته در واکسن تولیدی، مطابقت خوبی با ویروس‌های شیوع‌یافته در همان فصل داشته‌است[۳۶] و حتی واکسن‌های غیرمنطبق نیز می‌توانند تا حد زیادی مصونیت متقاطع ایجاد می‌کند.[۲۹] ویروس آنفلوانزا با استفاده از پدیدهٔ «رانش جزئی آنتی‌ژنی» به‌سرعت تغییر شکل می‌دهد که طی آن جهش مختصری در ژن‌های ویروس رخ داده و آنرا تبدیل به یک سویه جدید ویروسی می‌کند.[۳۷] در صورتی که واکسیناسیون به‌طور مرتب و سالیانه انجام شود، مصونیت متداوم سال-به-سال علیه آنفلوآنزا ایجاد می‌شود.[۳۸] با این حال برخی شواهد حاکی از آن است که واکسیناسیون‌های مکرر ممکن است «اثربخشی» برای برخی زیرگروه‌های ویروس آنفلوانزا را کاهش دهد. این موضوع هیچ اثری بر روی توصیه‌های فعلی واکسیناسیون آنفلوآنزا ندارد، اما ممکن است سیاست‌های واکسیناسیون را در سال‌های آتی تغییر دهد.[۳۹][۴۰] در سال ۲۰۱۹ میلادی، مرکز کنترل و پیشگیری بیماری‌ها همچنان توصیه می‌کند که واکسیناسیون سالیانه انجام شود؛ چرا که بیشتر پژوهش‌ها، «اثربخشی» واکسیناسیون سالیانه را تأیید کرده‌اند.[۳۸]

نقد[ویرایش]

تام جفرسون که سرپرست تیم بررسی‌کننده واکسن آنفلوانزا برای بنیاد همیاری کاکرین بود، شواهد بالینی موجود دربارهٔ این واکسن را «مزخرف» توصیف نموده و در نتیجه واکسن را غیرمؤثر می‌داند. او درخواست کرده که کارآزمایی بالینی تصادفی‌سازی شده شاهددار با پلاسیبو در این مورد انجام شود که البته انجامش در حوزهٔ پزشکی غیراخلاقی محسوب می‌شود. نظرات او دربارهٔ بی‌اثر بودن واکسن توسط موسسه‌های بهداشت و سلامت همچون مرکز کنترل و پیشگیری بیماری‌ها و مؤسسه ملی سلامت و چهره‌های شاخص در این حوزه همچون آنتونی اس. فائوچی رد شده‌است.[۴۱]

مایکل اوسترهولم که سرپرست تیم بررسی‌کنندهٔ واکسن آنفلوانزا برای «مرکز پژوهش و سیاست‌گذاری برای بیماری‌های عفونی» در سال ۲۰۱۲ بود، واکسن‌زدن را توصیه می‌کند، اما از نحوهٔ تبلیغات انجام‌شده برای آن گله‌مند است و می‌گوید «ما دربارهٔ این واکسن گزافه‌پردازی و بیش‌تبلیغ انجام داده‌ایم… آنقدرها هم که تبلیغ می‌شود، مصونیت نمی‌دهد. تماماً یک بازار فروش است: همه‌اش روابط عمومی است».[۴۲]

کودکان[ویرایش]

مرکز کنترل و پیشگیری بیماری‌ها توصیه نموده تمامی کودکان بجز شیرخواران زیر ۶ ماه باید واکسن فصلی آنفلوانزا را دریافت دارند.[۸] کارزارهای عمومی واکسیناسیون معمولاً تأکید خاصی بر روی گروه‌هایی از جامعه دارند که در صورت ابتلا به آنفلوآنزا، در معرض عواقب خطرناک و شدید آن هستند. این گروه‌ها شامل بانوان باردار، کودکان زیر ۵۹ ماه، سالمندان و مبتلایان به بیماری‌های مزمن یا کمبود ایمنی و همچنین کارکنان مراکز بهداشت و درمان هستند.[۸][۴۳]

از آنجایی که میزان مرگ و میر در میان شیرخوارانی که آنفلوانزا می‌گیرند، زیاد است سازمان جهانی بهداشت و مرکز کنترل و پیشگیری بیماری‌ها توصیه می‌کنند که مراقبت‌کنندگان از نوزاد و اهالی خانه‌ای که نوزاد دارند، واکسن بزنند تا آنفلوانزا را به شیرخوار منتقل نکنند.[۴۳][۴۴]

در کودکان، به نظر می‌رسد که واکسن خطر بیماری آنفلوانزا و بیماری شبه‌آنفلوانزایی را کاهش می‌دهد.[۴۵] داده‌های موجود در این زمینه در کودکان زیر ۲ سال اندک است.[۴۵] در فصل آنفلوانزای ۲۰۱۸–۲۰۱۷، رئیس مرکز کنترل و پیشگیری بیماری در ایالات متحده آمریکا اظهار داشت که ۸۵ درصد از کودکان متوفی «احتمالاً واکسینه نشده بودند».[۴۶][۴۷]

در ایالات متحده، در تاریخ ژانویه ۲۰۱۹، مرکز کنترل و پیشگیری بیماری توصیه نموده‌است که کودکان ۶ تا ۳۵ ماه را می‌توان با دوزهای ۰٫۲۵ میلی‌لیتری یا ۰٫۵ میلی‌لیتری از واکسن چهارگانهٔ فلوزون واکسینه کرد.[۴۸][۴۹] تجویز هر یک از این دو دوزِ فلوزون، تفاوت چندانی در این گروه سنی ندارد.[۴۸] تمامی کودکان ۳۶ ماه و بالاتر، باید ۰٫۵ میلی‌لیتر واکسن چهارگانهٔ فلوزون دریافت دارند.[۴۸] چهارگانهٔ آفلوریا برای تجویز به شیرخواران بالای ۶ ماه مجوز دارد (اکتبر ۲۰۱۸).[۴۸][۵۰] کودکان ۶ تا ۳۵ ماه باید ۰٫۲۵ میلی‌لیتر آفلوریا دریافت کنند.[۴۸] کودکان ۳۶ ماه و بالاتر نیز باید دوز ۰٫۵ میلی‌لیتری آفلوریا را دریافت دارند.[۴۸]

بالغین[ویرایش]

۱۶٪ افراد واکسینه‌نشده دچار علائم مشابه آنفلوانزا می‌شوند که این میزان در افراد واکسینه‌شده، ۱۰٪ است.[۵] واکسن زدن، میزان بیماری آنفلوآنزا اثبات‌شده را از ۲٫۴٪ به ۱٫۱٪ می‌رساند،[۵] اما تأثیری بر احتمال بستری بیمارستانی ندارد.[۵]

بررسی‌های بنیاد همیاری کاکرین در بالغین شاغل، نشان داد که با زدن واکسن، علائم آنفلوانزا و همچنین تعداد روزهای غیبت از کار، هر دو کاهش متوسطی پیدا می‌کنند؛ اما اثری بر انتقال بیماری و و عوارض ناشی از آن نداشت.[۵] در بزرگسالان سالم، این واکسن مصونیت متوسطی علیه آنفلوانزا ایجاد می‌کند؛ گرچه در برخی فصل‌ها، میزان این مصونیت‌دهی اندک است یا اصلاً وجود ندارد.[۶]

نتایج یک بررسی در سال ۲۰۰۶ بر روی کارکنان مراکز بهداشتی و درمانی، سودمندی کلی و خالص را نشان داد.خطای یادکرد: برچسب <ref> غیرمجاز؛ نام‌های غیرمجاز یا بیش از اندازه (). از ۱۸ پژوهشی که در این مطالعه مورد بازنگری قرار گرفتند، فقط دو پژوهش میزان مرگ‌ومیر را نسبت به میزان واکسینه شدن کارکنان بررسی کرده بود و هر دوی آنها دریافتند که واکسینه‌کردن کارکنان بهداشتی-درمانی، با کاهش مرگ‌ومیر بیماران مبتلا مرتبط است.خطای یادکرد: برچسب <ref> غیرمجاز؛ نام‌های غیرمجاز یا بیش از اندازه (). مطالعهٔ دیگری در سال ۲۰۱۴ نشان داد که شواهد متوسطی[۵۱] مبنی بر اثر مثبت واکسینه‌کردن کارکنان بهداشتی بر روی بیماران موجود است. این شواهد بر پایهٔ کاهش در میزان مرگ‌ومیر در اثر تمامی عوامل، در بیماران مبتلا به آنفلوآنزایی بود که ارائه‌دهندگان خدمات مراقبتی‌شان واکسینه شده بودند؛ در مقایسه با گروه مشابهی از بیماران که ارائه‌دهندگان مراقبت، واکسینه نشده بودند.[۵۲]

سالمندان[ویرایش]

شواهد موجود برای اثر واکسن در بالغین بالای ۶۵ سال نامشخص است.[۵۳] مرورهای سیستماتیکی که کارآزمایی‌های تصادفی کنترل‌شده و مطالعات موردشاهدی را بررسی کرده‌اند، شواهد باکیفیتی در این‌باره پیدا نکرده‌اند.[۶][۷] مطالعات موردشاهدی در سالمندان اثراتی در زمینهٔ بیماری اثبات‌شده آنفلوانزا، سینه‌پهلو و مرگ را نشان داد.[۵۴][۵۵]

بهره‌مندی سالمندان از واکسن آنفلوانزا، که حساس‌ترین گروه جمعیتی به آنفلوانزای غیرپاندمیک هستند، از همه کمتر است. چندین دلیل برای این کاهش شدید در کارایی واکسن وجود دارد که شایع‌ترین آن افت عملکرد دستگاه ایمنی بدن و ضعف و سستی بدنیِ کلی در اثر افزایش سن است.[۵۶] در فصول غیر پاندمیک آنفلوانزا، یک فرد ۵۰ تا ۶۴ ساله در ایالات متحده آمریکا، ۱۰ برابر امکان بیشتری دارد که در مقایسه با یک فرد جوان، در اثر مسائل مربوط به بیماری آنفلواآنزا بمیرد و افراد بالای ۶۵ سال نیز ۱۰ برابر بیشتر از افراد ۵۰ تا ۶۴ سال به همین دلیل می‌میرند.[۵۷]

یک واکسن دوز بالای آنفلوانزا ساخته شده که برای ایجاد پاسخ ایمنی بیشتر طراحی شده‌است.[۵۸] شواهد موجود نشان می‌دهد که واکسینه کردن سالمندان با این واکسن، پاسخ ایمنی بیشتری نسبت به واکسن‌های معمولی ایجاد می‌کند.[۵۹][۶۰][۶۱]

سازمان غذا و داروی ایالات متحده آمریکا در نوامبر ۲۰۱۵ میلادی، نوعی واکسن آنفلوانزا به‌همراه یک ادجوانت (تقویت‌کننده) را برای استفاده در بالغین بالای ۶۵ سال تأیید کرد. این واکسن با نام «فلواَد» در آمریکا عرضه می‌شود و نخستین بار برای فصل آنفلوانزای ۲۰۱۷–۲۰۱۶ در دسترس بود. این واکسن حاوی مادهٔ تقویت‌کنندهٔ MF59 است[۶۲] که نوعی امولسیون روغنی بر پایه آب است و از روغن اسکوآلن استخراج می‌شود. این واکسن نخستین واکسن آنفلوآنزای تقویت‌شدهٔ فصلی در ایالات متحده آمریکاست؛[۶۳][۶۴][۶۵] اما هنوز مشخص نیست که مصرف چنین واکسن‌هایی در سالمندان سودمندی زیادتری داشته باشد.[۶۶][۶۷][۶۸] بر پایهٔ راه‌کارهای «کمیتهٔ مشورتی واکسیناسیون» (ACIP) «فلواَد» را می‌توان به عنوان یک روش جایگزین برای سایر انواع واکسن در سالمندان بالای ۶۵ سال به‌کار برد.[۶۴]

در بسیاری از کشورها، واکسینه‌کردن کارکنان بهداشتی-درمانی که با سالمندان کار می‌کنند، توصیه شده‌است و هدف اینکار، کاهش شیوع بیماری آنفلوانزا در این گروه سنی حساس است.[۶۹][۷۰][۷۱] با آنکه هنوز شواهد قانع‌کننده‌ای از کارآزمایی‌های تصادفی کنترل‌شده در این مورد بدست نیامده، اما شواهد علمی تجربی و احتمالی برای آن موجود است.[۷۲]

بارداری[ویرایش]

واکسن آنفلوانزا نه تنها مادر و جنین را از اثرات عفونت آنفلوآنزا محافظت می‌دارد، بلکه احتمال یک حاملگی موفقیت‌آمیز و فول‌ترم را افزایش می‌دهد.[۷۳]

واکسن آنفلوانزای غیرفعال‌شدهٔ سه‌گانه در بانوان باردارِ آلوده به اچ‌آی‌وی، محافظت‌کننده است.[۷۴]

بی‌خطری[ویرایش]

با آنکه زدن واکسن ممکن است با عوارضی همراه باشد، اما بیشترشان جزئی و ناچیز هستند. واکسن آنفلوانزا ممکن است موجب عوارض جدی نظیر واکنش‌های حساسیتی هم بشود، اما این مورد نادر است. از سوی دیگر، شایع‌ترین عوارض این واکسن، خفیف و موقتی است؛ به‌ویژه زمانی که آنها را با عوارض شدید خودِ بیماری آنفلوآنزا و همه‌گیری‌های سالیانه آن مقایسه کنیم.[۲۹] واکسن آنفلوانزا ممکن است باعث عوارضی همچون آب‌ریزش از بینی و گلودرد شود که گاهی تا چند روز به‌طول می‌انجامد.

نشانگان گیلن باره[ویرایش]

با آنکه ترس از بروز نشانگان گیلن باره به‌دنبال واکسن آنفلوانزا وجود داشته‌است، و مرکز کنترل و پیشگیری بیماری‌ها می‌گوید که بیشتر مطالعات انجام‌شده بر روی واکسن‌های جدید آنفلوانزا هیچ ارتباطی مابین این دو را نشان نداده‌است.[۷۵][۷۶] عفونت با ویروس آنفلوانزا خود، خطرِ ابتلا به گیلن باره و مرگ ناشی از آن (۱ مورد از ۱۰۰۰۰ مورد) را افزایش دهد و این خطر به‌مراتب بالاتر از احتمال گیلن بارهٔ فرضی ناشی از واکسن است. (تخمین سال ۲۰۰۹، احتمال آنرا در حدود ۱۰ برابر بیشتر اعلام کرد).[۷۷][۷۸]

با آنکه در یک مطالعه، احتمال بروز سندرم گیلن باره، یک مورد از هر یک میلیون واکسیناسیون ارزیابی شده بود،[۷۹] یک پژوهش جامع دیگر در چین که ۱۰۰ میلیون واکسیناسیون را علیه همه‌گیری جهانی آنفلوانزای خوکی بررسی کرد، تنها ۱۱ مورد نشانگان گیلن باره را در افراد واکسینه‌شده کشف کرد (۰٫۱ از هر یک میلیون دوز واکسن) که به‌مراتب کمتر از نرخ بروز طبیعی این سندرم در چین است و هیچگونه عارضه دیگری نیز مشاهده نشد.[۷۸][۸۰]

حساسیت به تخم‌مرغ[ویرایش]

با آنکه بیشتر واکسن‌های آنفلوانزا با استفاده از روش‌هایی مبتنی بر تخم‌مرغ ساخته می‌شوند، اما تجویز این واکسن‌ها به افرادی که به تخم‌مرغ حساسیت دارند، همچنان توصیه می‌شود؛ حتی اگر حساسیت‌شان به تخم‌مرغ شدید باشد.[۱۱] پژوهش‌ها نشان داد که میزان بروز آنافیلاکسی در چنین افرادی بسیار نادر است و حدود ۱٫۳ مورد از هر یک میلیون دوز واکسن رخ می‌دهد.[۱۱]

پایش علائم فرد پس از واکسیناسیون در کسانی که حساسیت شدید به تخم‌مرغ دارند، توصیه می‌شود.[۸۱] در یک بررسی بر روی ۸۰۰ کودک حساس به تخم‌مرغ که ۲۵۰ موردشان در گذشته آنافیلاکسی داشته‌اند، هیچگونه واکنش حساسیتی نسبت به واکسن آنفلوآنزای زندهٔ ضعیف‌شده نشان نداد (صفر مورد).[۸۲][۸۳]

موارد دیگر[ویرایش]

چندین پژوهش نشان داده‌اند، میزان بروز حمله خواب در آنهایی که واکسن آنفلوآنزای حاوی تقویت‌کنندهٔ ASO3 را در جریان همه‌گیری جهانی آنفلوانزای خوکی دریافت کردند، بیشتر بود.[۸۴] در تلاش برای فهم علت آن، دریافتند که حمله خواب یک بیماری خودایمنی است و واکسن حاوی تقویت‌کنندهٔ ASO3 خواص هایپوکرتین را تقلید کرده و همچون یک تحریک‌کننده عمل می‌کند.[۸۵]

برخی واکسن‌های تزریقی آنفلوانزای بالغین در ایالات متحده آمریکا، حاوی تیومرسال (نوی مادهٔ نگه‌دارنده بر پایهٔ جیوه) است.[۸۶][۸۷] با وجود جنجال و بحث‌وجدل‌های درگرفته توسط رسانه‌های همگانی،[۸۸] «کمیتهٔ جهانی مشورتی دربارهٔ بی‌خطری واکسیناسیون» سازمان جهانی بهداشت استنتاج نمود که هیچگونه شواهدی دالِ بر سمیت تیومرسال واکسن‌ها موجود نیست و به بهانهٔ بی‌خطر بودن، دلیلی به تغییر برنامه به تجویزهای تک‌دوزه واکسن که گران‌تر هستند، وجود ندارد.[۸۹]

واکسن تزریقی در برابر اسپری بینی[ویرایش]

واکسن آنفلوآنزا به شکل‌های زیر در دسترس است:

  • واکسن سه‌گانه یا چهارگانه برای تزریق ماهیچه‌ای که حاوی ویروس غیرفعال (کشته‌شده) است. (TIV یا QIV)
  • اسپری بینی حاوی ویروس زندهٔ ضعیف‌شده (LAIV و Q/LAIV)

واکسن سه‌گانه یا چهارگانه پس از تزریق به سبب تحریک پاسخ ایمنی به آنتی‌ژنهای موجود در واکسن حاوی ویروس کشته‌شده، ایمنی ایجاد می‌کنند (معمولاً ماهیچه‌ای تزریق می‌شود، اما حتی تزریق‌های زیرجلدی و درون‌جلدی هم ایمنی‌بخش هستند).[۹۰] اسپری بینی از طریق ایجاد عفونت در مجاری بینی، سیستم ایمنی را تحریک می‌کند.[۹۱]

توصیه‌ها[ویرایش]

سازمان‌های مختلف بهداشت و سلامت از جمله سازمان جهانی بهداشت واکسیناسیون سالیانه آنفلوانزا را به‌طور رایج توصیه می‌کنند، به‌ویژه در افرادی که در معرض خطر عواقب آنفلوانزا هستند و آنهایی که با افراد در معرض خطر زندگی می‌کنند یا مراقب و خدمات بهداشتی-درمانی به آنان ارائه می‌کنند. افراد در معرض خطر عبارتند از:

  • سالمندان (در بریتانیا برای افراد ۶۵ سال به بالا توصیه می‌شود)
  • افراد مبتلا به بیماری‌های مزمن قلب (نقص مادرزادی قلب، نارسایی قلب، بیماری سرخرگ کرونری)
  • مبتلایان به بیماری مزمن کبد (از جمله سیروز)
  • مبتلایان به بیماری مزمن کلیه (به‌عنوان مثال سندرم نفروتیک)
  • افرادی که طحال‌شان را درآورده‌اند یا آنکه طحال‌شان به‌درستی کار نمی‌کند.
  • کسانی که دچار ضعف و کمبود ایمنی هستند. (مثلاً افراد آلوده به اچ‌آی‌وی، آنهایی که یک داروی سرکوب‌کننده سیستم ایمنی دریافت می‌کنند، افرادی که در حال شیمی‌درمانی هستند؛ و کلیه کسانی که با چنین افرادی در یک منزل زندگی می‌کنند.
  • افرادی که در تعداد زیاد، در یک محیط با هم زندگی می‌کنند و ممکن است عفونت را به هم منتقل کنند؛ همچون زندان‌ها، خانه‌های سالمندان، مدارس و خوابگاه‌هاخطای یادکرد: برچسب <ref> غیرمجاز؛ نام‌های غیرمجاز یا بیش از اندازه ().

  • کارکنان بهداشتی-درمانی (هم برای محافظت خودشان و هم جهت جلوگیری از عفونت ویروس به دیگران)[۹۲][۹۳]
  • بانوان باردار. البته یک مطالعه در سال ۲۰۰۹ نشان داد که شواهد کافی مبنی بر استفادهٔ روتین از «واکسن سه‌گانه آنفلوانزا» در سه‌ماههٔ اول بارداری وجود ندارد.[۹۴] واکسیناسیون در فصل آنفلوانزا، بخشی از توصیهٔ واکسیناسیون به زنان باردار در ایالات متحده آمریکاست.[۹۵]

تجویز واکسن تزریقی و اسپری بینی در کسانی که سابقهٔ ابتلا به نشانگان گیلن باره داشته‌اند، قدغن است.[۹۶] همچنین اگر حساسیت شدید به پروتئین‌های تخم‌مرغ دارید، موضوع را با پزشک خود در میان بگذارید.

سازمان جهانی بهداشت[ویرایش]

سازمان جهانی بهداشت تجویز واکسیناسیون آنفلوانزای فصلی را برای موارد زیر توصیه می‌کند (۲۰۱۶):[۹۷][۹۸][۹۹][۱۰۰][۱۰۱]

اولویت نخست[ویرایش]

  • زنان باردار

اولویت بعدی (بدون هیچگونه ترتیب خاص)[ویرایش]

  • کودکان ۶ تا ۵۹ ماه
  • سالمندان
  • افراد مبتلا به بیماری‌های مزمن
  • کارکنان بهداشتی-درمانی

کانادا[ویرایش]

در سال ۲۰۰۸، «کمیته ملی مشورتی ایمن‌سازی» (NACI) که به «آژانس سلامت عمومی کانادا» مشاوره می‌دهد، توصیه نمود که همهٔ افراد مابین ۲ تا ۶۴ سال واکسن سالیانهٔ آنفلوانزا را دریافت کنند، اما اولیت اصلی و اول، شیرخواران ۶ تا ۲۴ ماه و سایر ساکنان منزل آنان هستند.[۱۰۲] «کمیته ملی مشورتی ایمن‌سازی» واکسن آنفلوآنزا را برای موارد زیر هم توصیه می‌کند:[۱۰۳]

  • افرادی که در معرض خطر زیاد برای عوارض بیماری آنفلوانزا هستند، از جمله افراد بسیار چاق، زنان باردار، کودکان ۶ تا ۵۹ ماه، سالمندان، بومیان کانادا و افرادی که مبتلا به یکی از انواع بیماری‌های مزمن هستند.
  • افرادی که احتمال زیادی برای انتقال بیماری به جمعیت در معرض خطر دارند، از جمله کارکنان بهداشتی-درمانی و خانواده‌های آنان
  • افرادی که خدمات اجتماعی مهم را ارائه می‌دهند.
  • برخی کارکنان صنعت ماکیان (مثلاً مرغ‌داری‌ها و غیره)

اتحادیه اروپا[ویرایش]

مرکز اروپایی کنترل و پیشگیری بیماری، واکسیناسیون را برای سالمندان، یک اولویت قلمداد می‌کند و اولیت بعدی را به مبتلایان به بیماری‌های مزمن و همچنین کارکنان بهداشتی-درمانی می‌دهد.[۱۰۴]

استراتژی واکسیناسیون آنفلوانزا پیش از آنی که محدود کردن گردش آنفلوانزا و ریشه‌کنی بیماری آنفلوانزا باشد، آن است که افراد در معرض خطر، محافظت شوند. این مسئله در تضاد با استراتژی‌های «ایمنی جمعی» است که برای سایر بیماری‌های عفونی نظیر فلج اطفال و سرخک به‌کار گرفته می‌شود.[۱۰۵] یکی از دلایل این موضوع، مشکلات مالی و لجستیکی است که برای تهیه حجم زیاد واکسن به‌طور سالیانه وجود دارد.[۱۰۶]

ایالات متحده آمریکا[ویرایش]

A young woman displays her bandage after receiving the vaccine at a drug store
تصویری از چسب زخم زن جوانی که واکسن آنفلوآنزای خود را در یک داروخانه تزریق نموده‌است.

در ایالات متحده آمریکا، واکسیناسیون آنفلوانزا برای تمامی سنین بالای ۶ ماهگی توصیه می‌شود.[۱۰۷][۱۰۸][۱۰۹] حدود ۲ هفته طول می‌کشد که میزان کافی از پادتن‌ها در بدن تشکیل شود.[۱۰۹] مرکز کنترل و پیشگیری بیماری‌ها توصیه می‌کند که واکسیناسیون پیش از خاتمهٔ ماه اکتبر انجام شود، اما با این وجود، زدنِ واکسن در ماه ژانویه یا حتی دیرتر هم خالی از فایده نیست.[۱۰۹][۲۹]

بنا به نظر مرکز کنترل و پیشگیری بیماری‌ها، ویروس زندهٔ ضعیف‌شده (LAIV4) را که به‌صورت اسپری بینی تجویز می‌شود، نباید به افراد زیر تجویز کرد:[۱۵][۱۱۰]

  • کودکان کمتر از ۲ سال
  • بالغین بالای ۵۰ سال
  • مصرف همزمان آسپیرین یا هرگونه داروی حاوی سالیسیلات در بالغین و کودکان
  • کودکان ۲ تا ۴ ساله‌ای که مبتلا به آسم هستند، یا آنکه پزشک‌شان طی ۱۲ ماه گذشته با والدین‌ها گفته‌است که فرزندشان خس‌خس سینه یا آسم احتمالی دارند؛ یا کودکانی که مدارک پزشکی‌شان نشان می‌دهد در ۱۲ ماه گذشته اپیزودهایی از خس‌خس سینه را تجربه کرده‌اند.
  • افرادی که به هر دلیل (مثلاً شیمی‌درمانی یا عفونت اچ‌آی‌وی)، دچار نقص و کمبود ایمنی هستند.
  • ساکنان منزل و همهٔ کسانی که در تماس نزدیک با افراد دچار نقص و کمبود ایمنی هستند.
  • زنان باردار
  • افرادی که داروی‌های ضد ویروس آنفلوآنزا را طرف ۴۸ ساعت گذشته مصرف کرده‌اند.

واکسیناسیون آنفلوآنزا به‌ویژه در افرادی که در معرض خطر زیاد عواقب آنفلوانزا هستند (به‌عنوان مثال، زنان باردار[۱۰۷][۱۱۱] و کودکان و نوجوانان ۶ ماه تا ۱۸ سالخطای یادکرد: برچسب <ref> غیرمجاز؛ نام‌های غیرمجاز یا بیش از اندازه (). )، حائز اهمیت است.

  • یکی از دلایل افزایش محدوده سنی به ۱۸ سال، کاهش زمانی است که کودکان و والدین‌شان برای رفتن به مطب‌ها و بیمارستان‌ها تلف می‌کنند و کاهش ساعات غیبت از مدرسه و نیاز به درمان آنتی‌بیوتیکی متعاقب بروز عوارض جانبی ناشی از بیماری.[۱۱۲]
  • یک فایدهٔ دیگر واکسیناسیون به ردهٔ سنی، کاهش احتمال بیماری در والدین و سایر ساکنان منزل است و نیز جلوگیری از گسترش و انتقال بیماری به سایر افراد جامعه.[۱۱۲]

مرکز کنترل و پیشگیری بیماری‌ها، واکسن زندهٔ ضعیف‌شده (LAIV) یا همان اسپری بینی را برای فصل آنفلوانزای ۲۰۱۷–۲۰۱۶ توصیه ننمود.[۱۱۳] علاوه بر این، مرکز کنترل و پیشگیری بیماری‌ها توصیه نمود که مراقبت‌کنندگان از افرادی که دچار افراد دچار نقص و کمبود ایمنی شدید هستند، بجای اسپری بینی، نوع تزریقی سه‌گانه یا چهارگانه را دریافت دارند.[۱۱۴]

استرالیا[ویرایش]

دولت استرالیا توصیه می‌کند واکسیناسیون آنفلوانزا به‌طور سالیانه برای تمامی سنین بالای ۶ ماه انجام شود.[۱۱۵] در استرالیا از واکسن غیرفعال (کشته‌شده) استفاده می‌شود.[۱۱۵] واکسن آنفلوانزا برای افراد زیر مجانی است:[۱۱۶]

  • کودکان بین ۶ ماه تا ۵ سال
  • افراد بالای ۶۵ سال
  • بومیان استرالیا و ساکنان جزایر تنگه تورس از سن بالای ۶ ماهگی
  • زنان باردار
  • سنین بالای ۶ ماهگی که مبتلا به آسم شدید، بیماری ریوی، بیماری قلبی، کمبود ایمنی یا دیابت باشند (که بیشتر در معرض عوارض آنفلوانزا هستند)
  • کارکنان بهداشت و درمان از جمله پزشکان و پرستاران.[۱۱۷][۱۱۸]

منابع[ویرایش]

  1. ↑ ۱٫۰ ۱٫۱
  2. ↑ ۲٫۰۰ ۲٫۰۱ ۲٫۰۲ ۲٫۰۳ ۲٫۰۴ ۲٫۰۵ ۲٫۰۶ ۲٫۰۷ ۲٫۰۸ ۲٫۰۹ ۲٫۱۰ ۲٫۱۱ ۲٫۱۲ ۲٫۱۳ "Vaccines against influenza WHO position paper – November 2012". Wkly. Epidemiol. Rec. 87 (47): 461–76. November 2012. hdl:10665/241993. PMID 23210147. Lay summary (PDF). {{cite journal}}: Cite uses deprecated parameter |lay-url= (help)
  3. ↑ Manzoli L, Ioannidis JP, Flacco ME, De Vito C, Villari P (July 2012). "Effectiveness and harms of seasonal and pandemic influenza vaccines in children, adults and elderly: a critical review and re-analysis of 15 meta-analyses". Human Vaccines & Immunotherapeutics. 8 (7): 851–62. doi:10.4161/hv.19917. PMC 3495721. PMID 22777099.
  4. ↑ Rolfes MA, Foppa IM, Garg S, Flannery B, Brammer L, Singleton JA, et al. (December 9, 2016). "2015–2016 Estimated Influenza Illnesses, Medical visits, and Hospitalizations Averted by Vaccination in the United States". U.S. Centers for Disease Control and Prevention (CDC). Archived from the original on December 2, 2019. Retrieved December 24, 2017. مالکیت عمومی This article incorporates text from this source, which is in the public domain.
  5. ↑ ۵٫۰ ۵٫۱ ۵٫۲ ۵٫۳ ۵٫۴ ۵٫۵ Demicheli V, Jefferson T, Al-Ansary LA, Ferroni E, Rivetti A, Di Pietrantonj C (March 2014). "Vaccines for preventing influenza in healthy adults". The Cochrane Database of Systematic Reviews (3): CD001269. doi:10.1002/14651858.CD001269.pub5. PMID 24623315.
  6. ↑ ۶٫۰ ۶٫۱ ۶٫۲ Osterholm MT, Kelley NS, Sommer A, Belongia EA (January 2012). "Efficacy and effectiveness of influenza vaccines: a systematic review and meta-analysis". The Lancet. Infectious Diseases. 12 (1): 36–44. doi:10.1016/S1473-3099(11)70295-X. PMID 22032844.
  7. ↑ ۷٫۰ ۷٫۱ Demicheli V, Jefferson T, Di Pietrantonj C, Ferroni E, Thorning S, Thomas RE, Rivetti A (February 2018). "Vaccines for preventing influenza in the elderly". The Cochrane Database of Systematic Reviews. 2: CD004876. doi:10.1002/14651858.CD004876.pub4. PMC 6491101. PMID 29388197.
  8. ↑ ۸٫۰ ۸٫۱ ۸٫۲ "Who Should and Who Should NOT Get Vaccinated". U.S. Centers for Disease Control and Prevention (CDC). October 11, 2019. Archived from the original on December 2, 2019. Retrieved December 2, 2019. مالکیت عمومی This article incorporates text from this source, which is in the public domain.
  9. ↑ World Health Organization (October 2017). The immunological basis for immunization series: module 23: influenza vaccines. World Health Organization (WHO). hdl:10665/259211. ISBN 9789241513050.
  10. ↑ "Disease facts about seasonal influenza". European Centre for Disease Prevention and Control (ECDC). Archived from the original on December 25, 2016. Retrieved December 30, 2016.{{cite web}}: نگهداری یادکرد:پیوند نامناسب (link)
  11. ↑ ۱۱٫۰ ۱۱٫۱ ۱۱٫۲ ۱۱٫۳ "Flu Vaccine and People with Egg Allergies". U.S. Centers for Disease Control and Prevention (CDC). November 25, 2019. Archived from the original on December 2, 2019. Retrieved December 2, 2019. مالکیت عمومی This article incorporates text from this source, which is in the public domain.
  12. ↑ "Intradermal Influenza (Flu) Vaccination". U.S. Centers for Disease Control and Prevention (CDC). October 31, 2018. Archived from the original on October 14, 2019. Retrieved October 14, 2019. مالکیت عمومی This article incorporates text from this source, which is in the public domain.
  13. ↑ "Influenza vaccines - United States, 2019–20 influenza season*". U.S. Centers for Disease Control and Prevention (CDC). August 22, 2019. Archived from the original on October 14, 2019. Retrieved October 14, 2019. مالکیت عمومی This article incorporates text from this source, which is in the public domain.
  14. ↑ "Influenza Virus Vaccine Inactivated". The American Society of Health-System Pharmacists. نوامبر 19, 2018. Archived from the original on October 14, 2019. Retrieved October 13, 2019.
  15. ↑ ۱۵٫۰ ۱۵٫۱ Grohskopf LA, Alyanak E, Broder KR, Walter EB, Fry AM, Jernigan DB (August 2019). "Prevention and Control of Seasonal Influenza with Vaccines: Recommendations of the Advisory Committee on Immunization Practices - United States, 2019-20 Influenza Season". MMWR Recomm Rep. 68 (3): 1–21. doi:10.15585/mmwr.rr6803a1. PMC 6713402. PMID 31441906. مالکیت عمومی This article incorporates text from this source, which is in the public domain.
  16. ↑ Compans, Richard W. (2009). Vaccines for pandemic influenza. Dordrecht: Springer. p. 49. ISBN 978-3-540-92165-3. {{cite book}}: Unknown parameter |name-list-format= ignored (|name-list-style= suggested) (help)
  17. ↑ Vaccine Analysis: Strategies, Principles, and Control. Springer. 2014. p. 61. ISBN 978-3-662-45024-6.
  18. ↑ World Health Organization (2019). "World Health Organization model list of essential medicines: 21st list 2019". World Health Organization (WHO). hdl:10665/325771. {{cite journal}}: Cite journal requires |journal= (help)
  19. ↑ "Vaccine, influenza". International Drug Price Indicator Guide. Archived from the original on 25 December 2018. Retrieved December 6, 2015.
  20. ↑ Hamilton, Richart (2015). Tarascon Pocket Pharmacopoeia 2015 Deluxe Lab-Coat Edition. Jones & Bartlett Learning. p. 314. ISBN 978-1-284-05756-0. {{cite book}}: Unknown parameter |name-list-format= ignored (|name-list-style= suggested) (help)
  21. ↑ Institute of Medicine (2005). Knobler SL, Mack A, Mahmoud A, Lemon SM (eds.). The Threat of Pandemic Influenza: Are We Ready? Workshop Summary. The National Academies Press. p. 62. doi:10.17226/11150. ISBN 978-0-309-09504-4. PMID 20669448.
  22. ↑ Plotkin, S.L. and Plotkin, S.A. "A short history of vaccination." In: Vaccines, Stanley A. Plotkin, Walter A. Orenstein, Paul A. Offit, eds. Elsevier Health Sciences, 2008, pp. 6–7.
  23. ↑ Artenstein, A.W. "Influenza" In: Vaccines: A Biography Andrew W. Artenstein, ed. pp. 191–205.
  24. ↑ Hampson AW (June 2008). "Vaccines for pandemic influenza. The history of our current vaccines, their limitations and the requirements to deal with a pandemic threat". Annals of the Academy of Medicine, Singapore. 37 (6): 510–7. PMID 18618064.
  25. ↑ Milián E, Kamen AA (2015). "Current and emerging cell culture manufacturing technologies for influenza vaccines". Biomed Res Int. 2015: 504831. doi:10.1155/2015/504831. PMC 4359798. PMID 25815321.
  26. ↑ "FDA approves first seasonal influenza vaccine manufactured using cell culture technology" (Press release). U.S. Food and Drug Administration (FDA). Archived from the original on January 2, 2013. مالکیت عمومی This article incorporates text from this source, which is in the public domain.
  27. ↑ "Cell-Based Flu Vaccines". U.S. Centers for Disease Control and Prevention (CDC). October 11, 2019. Archived from the original on December 2, 2019. Retrieved December 2, 2019. مالکیت عمومی This article incorporates text from this source, which is in the public domain.
  28. ↑ "FDA approves new seasonal influenza vaccine made using novel technology" (Press release). U.S. Food and Drug Administration (FDA). January 16, 2013. Archived from the original on May 18, 2013. مالکیت عمومی This article incorporates text from this source, which is in the public domain.
  29. ↑ ۲۹٫۰ ۲۹٫۱ ۲۹٫۲ ۲۹٫۳ ۲۹٫۴ ۲۹٫۵ "Key Facts About Seasonal Flu Vaccine". U.S. Centers for Disease Control and Prevention (CDC). دسامبر 2, 2019. Archived from the original on December 2, 2019. Retrieved December 2, 2019. مالکیت عمومی This article incorporates text from this source, which is in the public domain.
  30. ↑ Osterholm MT, Kelley NS, Sommer A, Belongia EA (January 2012). "Efficacy and effectiveness of influenza vaccines: a systematic review and meta-analysis". The Lancet. Infectious Diseases. 12 (1): 36–44. doi:10.1016/s1473-3099(11)70295-x. PMID 22032844.
  31. ↑ "Past Seasons Vaccine Effectiveness Estimates". U.S. Centers for Disease Control and Prevention (CDC). April 5, 2019. Archived from the original on December 2, 2019. Retrieved December 2, 2019. مالکیت عمومی This article incorporates text from this source, which is in the public domain.
  32. ↑ Doyle JD, Chung JR, Kim SS, Gaglani M, Raiyani C, Zimmerman RK, et al. (February 2019). "Interim Estimates of 2018-19 Seasonal Influenza Vaccine Effectiveness - United States, February 2019". MMWR. Morbidity and Mortality Weekly Report. 68 (6): 135–139. doi:10.15585/mmwr.mm6806a2. PMC 6375657. PMID 30763298.
  33. ↑ Fedson DS (1998). "Measuring protection: efficacy versus effectiveness". Developments in Biological Standardization. 95: 195–201. PMID 9855432.
  34. ↑ Stephenson I, Zambon MC, Rudin A, Colegate A, Podda A, Bugarini R, et al. (May 2006). "Phase I evaluation of intranasal trivalent inactivated influenza vaccine with nontoxigenic Escherichia coli enterotoxin and novel biovector as mucosal adjuvants, using adult volunteers". Journal of Virology. 80 (10): 4962–70. doi:10.1128/JVI.80.10.4962-4970.2006. PMC 1472052. PMID 16641287.
  35. ↑ Jefferson T (October 2006). "Influenza vaccination: policy versus evidence". BMJ. 333 (7574): 912–5. doi:10.1136/bmj.38995.531701.80. PMC 1626345. PMID 17068038.
  36. ↑ "2007–2008 Influenza (Flu) Season". U.S. Centers for Disease Control and Prevention (CDC). ژوئن 26, 2008. Archived from the original on March 6, 2008. مالکیت عمومی This article incorporates text from this source, which is in the public domain.
  37. ↑ Carrat, F.; Flahault, A. (2007-09-28). "Influenza vaccine: The challenge of antigenic drift". Vaccine. 25 (39): 6852–6862. doi:10.1016/j.vaccine.2007.07.027. ISSN 0264-410X.
  38. ↑ ۳۸٫۰ ۳۸٫۱ "Vaccine Effectiveness: How Well Do the Flu Vaccines Work?". U.S. Centers for Disease Control and Prevention (CDC). October 12, 2018. Archived from the original on October 25, 2019. Retrieved October 24, 2019. مالکیت عمومی This article incorporates text from this source, which is in the public domain.
  39. ↑ Ramsay LC, Buchan SA, Stirling RG, Cowling BJ, Feng S, Kwong JC, et al. (January 2019). "The impact of repeated vaccination on influenza vaccine effectiveness: a systematic review and meta-analysis". BMC Med. 17 (1): 9. doi:10.1186/s12916-018-1239-8. PMC 6327561. PMID 30626399.
  40. ↑ Belongia EA, Skowronski DM, McLean HQ, Chambers C, Sundaram ME, De Serres G (July 2017). "Repeated annual influenza vaccination and vaccine effectiveness: review of evidence". Expert Rev Vaccines. 16 (7): 723–736. doi:10.1080/14760584.2017.1334554. PMID 28562111.
  41. ↑ Brownlee, Shannon (نوامبر 1, 2009). "Does the Vaccine Matter?". The Atlantic. Archived from the original on December 9, 2014. Retrieved December 8, 2014. {{cite web}}: Unknown parameter |name-list-format= ignored (|name-list-style= suggested) (help)
  42. ↑ Rabin, Roni Caryn (نوامبر 5, 2012). "Reassessing Flu Shots as the Season Draws Near". The New York Times. Archived from the original on November 10, 2016. Retrieved December 30, 2016. '"We have overpromoted and overhyped this vaccine," said Michael T. Osterholm, director of the Center for Infectious Disease Research and Policy, as well as its Center of Excellence for Influenza Research and Surveillance. "It does not protect as promoted. It's all a sales job: it's all public relations."' {{cite news}}: Unknown parameter |name-list-format= ignored (|name-list-style= suggested) (help)
  43. ↑ ۴۳٫۰ ۴۳٫۱ "Influenza (Seasonal)". World Health Organization (WHO). November 6, 2018. Archived from the original on October 25, 2019. Retrieved October 24, 2019.
  44. ↑ "Study of Flu-Related Deaths in Children Shows Healthy Children at Risk". U.S. Centers for Disease Control and Prevention (CDC). February 12, 2018. Archived from the original on December 2, 2019. Retrieved December 2, 2019. مالکیت عمومی This article incorporates text from this source, which is in the public domain.
  45. ↑ ۴۵٫۰ ۴۵٫۱ Jefferson T, Rivetti A, Di Pietrantonj C, Demicheli V (February 2018). "Vaccines for preventing influenza in healthy children". Cochrane Database of Systematic Reviews. 2: CD004879. doi:10.1002/14651858.CD004879.pub5. PMC 6491174. PMID 29388195.
  46. ↑ Steenhuysen, Julie (January 22, 2018). "U.S. CDC director urges flu vaccinations as pediatric deaths mount". Reuters. Retrieved January 26, 2018. {{cite news}}: Unknown parameter |name-list-format= ignored (|name-list-style= suggested) (help)
  47. ↑ "Weekly U.S. Influenza Surveillance Report". U.S. Centers for Disease Control and Prevention (CDC). January 26, 2018. Retrieved January 26, 2018. مالکیت عمومی This article incorporates text from this source, which is in the public domain.
  48. ↑ ۴۸٫۰ ۴۸٫۱ ۴۸٫۲ ۴۸٫۳ ۴۸٫۴ ۴۸٫۵ Centers for Disease Control and Prevention (CDC), National Center for Immunization and Respiratory Diseases (NCIRD) (November 5, 2019). "Frequently Asked Influenza (Flu) Questions: 2019-2020 Season". U.S. Centers for Disease Control and Prevention (CDC). Archived from the original on December 1, 2019. Retrieved November 30, 2019. مالکیت عمومی This article incorporates text from this source, which is in the public domain.
  49. ↑ "Fluzone High-Dose Quadrivalent". U.S. Food and Drug Administration (FDA). November 14, 2019. Archived from the original on December 1, 2019. Retrieved November 30, 2019. مالکیت عمومی This article incorporates text from this source, which is in the public domain.
  50. ↑ "Afluria Quadrivalent". U.S. Food and Drug Administration (FDA). November 8, 2019. Archived from the original on December 1, 2019. Retrieved November 30, 2019. مالکیت عمومی This article incorporates text from this source, which is in the public domain.
  51. ↑ Ahmed F, Lindley MC, Allred N, Weinbaum CM, Grohskopf L (January 2014). "Effect of influenza vaccination of healthcare personnel on morbidity and mortality among patients: systematic review and grading of evidence". Clinical Infectious Diseases. 58 (1): 50–7. doi:10.1093/cid/cit580. PMID 24046301.
  52. ↑ Griffin MR (January 2014). "Influenza vaccination of healthcare workers: making the grade for action". Clinical Infectious Diseases. 58 (1): 58–60. doi:10.1093/cid/cit590. PMID 24046312.
  53. ↑ Simonsen L, Viboud C, Taylor RJ, Miller MA, Jackson L (October 2009). "Influenza vaccination and mortality benefits: new insights, new opportunities". Vaccine. 27 (45): 6300–4. doi:10.1016/j.vaccine.2009.07.008. PMID 19840664.
  54. ↑ Darvishian M, Bijlsma MJ, Hak E, van den Heuvel ER (December 2014). "Effectiveness of seasonal influenza vaccine in community-dwelling elderly people: a meta-analysis of test-negative design case-control studies". The Lancet. Infectious Diseases. 14 (12): 1228–39. doi:10.1016/S1473-3099(14)70960-0. PMID 25455990.
  55. ↑ Nichol KL, Nordin JD, Nelson DB, Mullooly JP, Hak E (October 2007). "Effectiveness of influenza vaccine in the community-dwelling elderly". The New England Journal of Medicine. 357 (14): 1373–81. doi:10.1056/NEJMoa070844. PMID 17914038.
  56. ↑ Simonsen L, Taylor RJ, Viboud C, Miller MA, Jackson LA (October 2007). "Mortality benefits of influenza vaccination in elderly people: an ongoing controversy". The Lancet. Infectious Diseases. 7 (10): 658–66. doi:10.1016/S1473-3099(07)70236-0. PMID 17897608.
  57. ↑ Thompson WW, Shay DK, Weintraub E, Brammer L, Cox N, Anderson LJ, Fukuda K (ژانویه 2003). "Mortality associated with influenza and respiratory syncytial virus in the United States". JAMA. 289 (2): 179–86. doi:10.1001/jama.289.2.179. PMID 12517228.
  58. ↑ "High Dose Flu Vaccine for the Elderly " Science-Based Medicine". Sciencebasedmedicine.org. Archived from the original on May 8, 2013. Retrieved October 17, 2013.
  59. ↑ "Fluzone High-Dose Seasonal Influenza Vaccine". U.S. Centers for Disease Control and Prevention (CDC). September 6, 2019. Archived from the original on December 2, 2019. Retrieved December 2, 2019.
  60. ↑ DiazGranados CA, Dunning AJ, Kimmel M, Kirby D, Treanor J, Collins A, et al. (August 2014). "Efficacy of high-dose versus standard-dose influenza vaccine in older adults". The New England Journal of Medicine. 371 (7): 635–45. doi:10.1056/NEJMoa1315727. PMID 25119609.
  61. ↑ Wells C, Grobelna A (January 8, 2019). "High Dose Influenza Vaccine for Adults: A Review of Clinical Effectiveness, Cost- Effectiveness, and Guidelines" (PDF). Rapid Response Report. Ottawa: Canadian Agency for Drugs and Technologies in Health (CADTH). ISSN 1922-8147. PMID 31141324.
  62. ↑ Mascagni P, Vicenzi E, Kajaste-Rudnitski A, Pellicciotta G, Monti A, Cervi C, et al. (2012). "Assessment of efficacy and safety of pandemic A/H1N1/2009 influenza vaccine in a group of health care workers". La Medicina del Lavoro. 103 (3): 220–9. PMID 22838300.
  63. ↑ "FDA approves first seasonal influenza vaccine containing an adjuvant" (Press release). U.S. Food and Drug Administration. نوامبر 24, 2015. Archived from the original on July 22, 2017. Retrieved August 20, 2017. مالکیت عمومی This article incorporates text from this source, which is in the public domain.
  64. ↑ ۶۴٫۰ ۶۴٫۱ "Flu Vaccine With Adjuvant". U.S. Centers for Disease Control and Prevention (CDC). September 4, 2019. Archived from the original on December 2, 2019. Retrieved December 2, 2019. مالکیت عمومی This article incorporates text from this source, which is in the public domain.
  65. ↑ "Fluad". U.S. Food and Drug Administration (FDA). November 8, 2019. STN 125510. Archived from the original on December 2, 2019. Retrieved December 2, 2019. مالکیت عمومی This article incorporates text from this source, which is in the public domain.
  66. ↑ "Influenza vaccine with squalene adjuvant: new preparation. No better than available products". Prescrire International. 13 (74): 206–8. December 2004. PMID 15599987.
  67. ↑ Camilloni B, Basileo M, Valente S, Nunzi E, Iorio AM (2015). "Immunogenicity of intramuscular MF59-adjuvanted and intradermal administered influenza enhanced vaccines in subjects aged over 60: A literature review". Human Vaccines & Immunotherapeutics. 11 (3): 553–63. doi:10.1080/21645515.2015.1011562. PMC 4514405. PMID 25714138.
  68. ↑ Van Damme P, Arnou R, Kafeja F, Fiquet A, Richard P, Thomas S, et al. (مه 2010). "Evaluation of non-inferiority of intradermal versus adjuvanted seasonal influenza vaccine using two serological techniques: a randomised comparative study". BMC Infectious Diseases. 10: 134. doi:10.1186/1471-2334-10-134. PMC 2895601. PMID 20504306.
  69. ↑ Haverkate M, D'Ancona F, Giambi C, Johansen K, Lopalco PL, Cozza V, Appelgren E, VENICE project gatekeepers contact points (May 2012). "Mandatory and recommended vaccination in the EU, Iceland and Norway: results of the VENICE 2010 survey on the ways of implementing national vaccination programmes". Euro Surveillance. 17 (22). doi:10.2807/ese.17.22.20183-en. PMID 22687916.
  70. ↑ Field RI (November 2009). "Mandatory vaccination of health care workers: whose rights should come first?". P & T. 34 (11): 615–8. PMC 2810172. PMID 20140133.
  71. ↑ Kassianos G (2015). "Willingness of European healthcare workers to undergo vaccination against seasonal influenza: current situation and suggestions for improvement". Drugs in Context. 4: 212268. doi:10.7573/dic.212268. PMC 4316812. PMID 25657810.
  72. ↑ Thomas RE, Jefferson T, Lasserson TJ (June 2016). "Influenza vaccination for healthcare workers who care for people aged 60 or older living in long-term care institutions". The Cochrane Database of Systematic Reviews (6): CD005187. doi:10.1002/14651858.CD005187.pub5. PMID 27251461.
  73. ↑ Fell DB, Sprague AE, Liu N, Yasseen AS, Wen SW, Smith G, Walker MC (June 2012). "H1N1 influenza vaccination during pregnancy and fetal and neonatal outcomes". American Journal of Public Health (Submitted manuscript). 102 (6): e33-40. doi:10.2105/AJPH.2011.300606. PMC 3483960. PMID 22515877.
  74. ↑ Madhi SA, Cutland CL, Kuwanda L, Weinberg A, Hugo A, Jones S, et al. (September 2014). "Influenza vaccination of pregnant women and protection of their infants". The New England Journal of Medicine. 371 (10): 918–31. doi:10.1056/NEJMoa1401480. hdl:2263/42412. PMID 25184864.
  75. ↑ Haber P, Sejvar J, Mikaeloff Y, DeStefano F (2009). "Vaccines and Guillain-Barré syndrome". Drug Safety. 32 (4): 309–23. doi:10.2165/00002018-200932040-00005. PMID 19388722.
  76. ↑ "Reorganized text". JAMA Otolaryngology–Head & Neck Surgery. 141 (5): 428. May 2015. doi:10.1001/jama.248.6.698. PMID 25996397.
  77. ↑ Stowe J, Andrews N, Wise L, Miller E (February 2009). "Investigation of the temporal association of Guillain-Barre syndrome with influenza vaccine and influenzalike illness using the United Kingdom General Practice Research Database". American Journal of Epidemiology. 169 (3): 382–8. doi:10.1093/aje/kwn310. PMID 19033158.
  78. ↑ ۷۸٫۰ ۷۸٫۱ Sivadon-Tardy V, Orlikowski D, Porcher R, Sharshar T, Durand MC, Enouf V, et al. (January 2009). "Guillain-Barré syndrome and influenza virus infection". Clinical Infectious Diseases. 48 (1): 48–56. doi:10.1086/594124. PMID 19025491.
  79. ↑ Vellozzi C, Burwen DR, Dobardzic A, Ball R, Walton K, Haber P (March 2009). "Safety of trivalent inactivated influenza vaccines in adults: background for pandemic influenza vaccine safety monitoring". Vaccine. 27 (15): 2114–20. doi:10.1016/j.vaccine.2009.01.125. PMID 19356614.
  80. ↑ Reinberg, Steven (فوریه 2, 2011). "Last Year's H1N1 Flu Vaccine Was Safe, Study Finds". U.S. News & World Report. Archived from the original on April 25, 2013. {{cite news}}: Unknown parameter |name-list-format= ignored (|name-list-style= suggested) (help)
  81. ↑ National Advisory Committee on Immunization (August 2012). "Statement on Seasonal Influenza Vaccine for 2012–2013" (PDF). Canadian Communicable Disease Report. 38. Archived from the original (PDF) on 2013-01-17. Retrieved July 18, 2013.
  82. ↑ Turner PJ, Southern J, Andrews NJ, Miller E, Erlewyn-Lajeunesse M (December 2015). "Safety of live attenuated influenza vaccine in young people with egg allergy: multicentre prospective cohort study". BMJ. 351: h6291. doi:10.1136/bmj.h6291. PMC 4673102. PMID 26645895.
  83. ↑ Greenhawt M (December 2015). "Live attenuated influenza vaccine for children with egg allergy". BMJ. 351: h6656. doi:10.1136/bmj.h6656. PMID 26657778.
  84. ↑ Technical Report: Narcolepsy in association with pandemic influenza vaccination (PDF). Stockholm, Sweden: European Centre for Disease Prevention and Control (ECDC). 2012. ISBN 978-92-9193-388-4. Archived (PDF) from the original on December 31, 2013.
  85. ↑ Yong, Ed (2013). "Narcolepsy confirmed as autoimmune disease". Nature. doi:10.1038/nature.2013.14413. {{cite journal}}: Unknown parameter |name-list-format= ignored (|name-list-style= suggested) (help)
  86. ↑ "Thimerosal in Flu Vaccine". U.S. Centers for Disease Control and Prevention. October 16, 2015. Archived from the original on December 2, 2019. Retrieved December 2, 2019. مالکیت عمومی This article incorporates text from this source, which is in the public domain.
  87. ↑ "Thimerosal in Vaccines Thimerosal - Concerns - Vaccine Safety". U.S. Centers for Disease Control and Prevention. October 27, 2015. Archived from the original on November 2, 2019. Retrieved December 2, 2019. مالکیت عمومی This article incorporates text from this source, which is in the public domain.
  88. ↑ Offit PA (September 2007). "Thimerosal and vaccines--a cautionary tale". The New England Journal of Medicine. 357 (13): 1278–9. doi:10.1056/NEJMp078187. PMID 17898096.
  89. ↑ Global Advisory Committee on Vaccine Safety (ژوئیه 14, 2006). "Thiomersal and vaccines". World Health Organization (WHO). Archived from the original on November 6, 2009. Retrieved November 20, 2007.
  90. ↑ Plotkin, Stanley A; Mortimer, Edward A (1988). Vaccines. Philadelphia: W.B. Saunders Company. pp. 435–457. ISBN 978-0-7216-1946-0.
  91. ↑ Product Monograph: Flumist (PDF), Astrazeneca Canada Inc., 2018
  92. ↑ To KW, Lai A, Lee KC, Koh D, Lee SS (October 2016). "Increasing the coverage of influenza vaccination in healthcare workers: review of challenges and solutions". The Journal of Hospital Infection. 94 (2): 133–42. doi:10.1016/j.jhin.2016.07.003. PMID 27546456.
  93. ↑ Rubin GJ, Potts HW, Michie S (March 2011). "Likely uptake of swine and seasonal flu vaccines among healthcare workers. A cross-sectional analysis of UK telephone survey data". Vaccine. 29 (13): 2421–8. doi:10.1016/j.vaccine.2011.01.035. PMID 21277402.
  94. ↑ Skowronski DM, De Serres G (July 2009). "Is routine influenza immunization warranted in early pregnancy?". Vaccine. 27 (35): 4754–70. doi:10.1016/j.vaccine.2009.03.079. PMID 19515466.
  95. ↑ Health Care Guideline: Routine Prenatal Care. Fourteenth Edition. By the Institute for Clinical Systems Improvement. July 2010.
  96. ↑ "Seasonal Flu Shot – Seasonal Influenza (Flu)". U.S. Centers for Disease Control and Prevention (CDC). ژانویه 28, 2019. Archived from the original on October 1, 2015. مالکیت عمومی This article incorporates text from this source, which is in the public domain.
  97. ↑ "Vaccine use". World Health Organization (WHO). Archived from the original on December 15, 2012. Retrieved January 15, 2017.
  98. ↑ "Influenza (Seasonal) Fact sheet". World Health Organization (WHO). نوامبر 2016. Archived from the original on November 30, 2014. Retrieved January 15, 2017.
  99. ↑ "Influenza (Seasonal)". WHO. November 6, 2018. Archived from the original on October 14, 2019. Retrieved October 14, 2019.
  100. ↑ "Methods for assessing influenza vaccination coverage in target groups (2016)". WHO/Europe. March 19, 2018. Archived from the original on 14 اكتبر 2019. Retrieved October 14, 2019. {{cite web}}: Check date values in: |archive-date= (help)
  101. ↑ "Recommendations on influenza vaccination during the 2019–2020 winter season (2019)". WHO/Europe. September 24, 2019. Archived from the original on 14 اكتبر 2019. Retrieved October 14, 2019. {{cite web}}: Check date values in: |archive-date= (help)
  102. ↑ "U.S. panel recommends all kids get the flu shot". CTV. فوریه 27, 2008. Archived from the original on January 15, 2013. In Canada, the National Advisory Committee on Immunization (NACI), the group that advises the Public Health Agency of Canada, currently says that children between the age of six and 24 months should be considered a high priority for the flu vaccine.
  103. ↑ "Statement on Seasonal Influenza Vaccine for 2013–2014 – CCDR Vol.39 ACS-4 – Public Health Agency of Canada". Phac-aspc.gc.ca. نوامبر 14, 2013. Archived from the original on July 10, 2014. Retrieved July 24, 2014.
  104. ↑ "Risk groups for severe influenza". European Centre for Disease Prevention and Control (ECDC). Archived from the original on October 22, 2019. Retrieved October 22, 2019.
  105. ↑ "ECDC Reviews – New WHO recommendations on seasonal influenza..." European Centre for Disease Prevention and Control (ECDC). Archived from the original on May 10, 2017. Retrieved December 25, 2016.
  106. ↑ "ECDC Guidance: Priority risk groups for influenza vaccination" (PDF). European Centre for Disease Prevention and Control (ECDC). pp. 7–8. Archived (PDF) from the original on December 25, 2016. Retrieved December 25, 2016.
  107. ↑ ۱۰۷٫۰ ۱۰۷٫۱ Fiore AE, Uyeki TM, Broder K, Finelli L, Euler GL, Singleton JA, et al. (اوت 2010). "Prevention and control of influenza with vaccines: recommendations of the Advisory Committee on Immunization Practices (ACIP), 2010" (PDF). MMWR. Recommendations and Reports. 59 (RR-8): 1–62. PMID 20689501. Archived (PDF) from the original on September 21, 2012.
  108. ↑ Centers for Disease Control Prevention (CDC) (اوت 2012). "Prevention and control of influenza with vaccines: recommendations of the Advisory Committee on Immunization Practices (ACIP)--United States, 2012-13 influenza season" (PDF). MMWR. Morbidity and Mortality Weekly Report. 61 (32): 613–8. PMID 22895385. Archived (PDF) from the original on January 23, 2013.
  109. ↑ ۱۰۹٫۰ ۱۰۹٫۱ ۱۰۹٫۲ "Children & Influenza (Flu)". U.S. Centers for Disease Control and Prevention (CDC). اکتبر 23, 2019. Archived from the original on November 11, 2019. مالکیت عمومی This article incorporates text from this source, which is in the public domain.
  110. ↑ "Live Attenuated Influenza Vaccine [LAIV] (The Nasal Spray Flu Vaccine)". U.S. Centers for Disease Control and Prevention (CDC). September 16, 2019. Archived from the original on October 14, 2019. Retrieved October 14, 2019. مالکیت عمومی This article incorporates text from this source, which is in the public domain.
  111. ↑ Centers for Disease Control Prevention (CDC) (دسامبر 2010). "Seasonal influenza and 2009 H1N1 influenza vaccination coverage among pregnant women--10 states, 2009-10 influenza season" (PDF). MMWR. Morbidity and Mortality Weekly Report. 59 (47): 1541–5. PMID 21124293. Archived (PDF) from the original on June 25, 2017.
  112. ↑ ۱۱۲٫۰ ۱۱۲٫۱ Altman, Lawrence K. (فوریه 28, 2008). "Panel Advises Flu Shots for Children Up to Age 18". The New York Times. Archived from the original on January 22, 2015. {{cite news}}: Unknown parameter |name-list-format= ignored (|name-list-style= suggested) (help)
  113. ↑ "ACIP votes down use of LAIV for 2016–2017 flu season" (Press release). U.S. Centers for Disease Control and Prevention (CDC). ژوئن 22, 2016. Archived from the original on November 25, 2016. Retrieved November 26, 2016. مالکیت عمومی This article incorporates text from this source, which is in the public domain.
  114. ↑ "Immunization Schedules". U.S. Centers for Disease Control and Prevention (CDC). Archived from the original on November 5, 2014. Retrieved November 4, 2014. مالکیت عمومی This article incorporates text from this source, which is in the public domain.
  115. ↑ ۱۱۵٫۰ ۱۱۵٫۱ "Flu vaccine FAQs". Healthdirect, Department of Health, Government of Australia. April 1, 2019. Retrieved May 29, 2019.
  116. ↑ "Influenza fact sheet". Healthdirect, Department of Health, Government of Australia. April 1, 2019. Retrieved May 29, 2019.
  117. ↑ Health, Australian Government Department of (2017-12-11). "Flu (influenza) immunisation service". Australian Government Department of Health (به انگلیسی). Retrieved 2019-12-21.
  118. ↑ "Influenza vaccination information for healthcare workers - Fact sheets". www.health.nsw.gov.au (به انگلیسی). Retrieved 2019-12-21.
برگرفته از «https://fa.wikipedia.org/w/index.php?title=واکسن_آنفلوانزا&oldid=38789504»