نقشبندیه
 | لحن یا سبک این مقاله بازتاب‌دهندهٔ لحن دانشنامه‌ای مورد استفاده در ویکی‌پدیا نیست. (ژوئن ۲۰۱۶) |
نقشبندیه طریقتی است منسوب به خواجه بهاءالدین محمد نقشبند بخارایی (۷۹۱–۷۱۸ هـ. ق)، شاخه‌ای منشعب از سلسله خواجگان که اصل آن به عارف ایرانی خواجه یوسف همدانی بازمی‌گردد.[۱] طریقت نقشبندیه یکی از طریقت‌های تصوف و عرفان می‌باشد.
بعدها این سلسله در هند هم نفوذ یافت و به خصوص در دوره اقتدار مغولان در هند، تأثیر و نفوذ مشایخ آن‌ها قابل ملاحظه بود و سلاطین آن سرزمین غالباً به این طریقه منسوب بودند؛ چنان‌که گویند امیر تیمور گورکانی به شاه نقشبند ارادت داشت و طریقت نقشبندی از طریق مولانا خالد نقشبندی کردی به کردستان رسید که ایشان به نزد غلام علی دهلوی رفتند و بعد از کسب اجازه ارشاد به کردستان برگشتند و بعد به سوریه رفتند و در آنجا به ارشاد پرداختند.
خط موروثی رهبری بر اساس نسب خونی مؤسس طریقت بهاءالدین نقشبند و دخترش زهرا از طریق حضرت ایشان است.[۲]
مروجان این طریقت[ویرایش]
بهاءالدین نقشبند را نمی‌توان بنیانگذار و مؤسس این طریقت برشمرد. طریقت او در حقیقت دنبالهٔ طریقت خواجگان است. طریقه و سلوکی که خواجه یوسف همدانی (۵۳۵–۴۴۰ ه.ق) و خواجه عبدالخالق غجدوانی (درگذشتهٔ ۵۷۵) بنیان نهاده بودند. خواجه بهاءالدین که خود از جانشینان عبدالخالق تعلیم یافته بود، محیی و مصلح طریقت خواجگان شد و طریقت نقشبندی آمیخته‌ای شد از تعالیم عبدالخالق غجدوانی و بهاءالدین بخارایی. طریقت نقشبندی در اندک مدتی در ماوراءالنهر و خراسان رواج یافت و پس از بهاءالدین، خلفای او خواجه علاءالدین عطار (درگذشته ۸۰۲) و محمد پارسا (درگذشته ۸۲۲) و یعقوب چرخی (درگذشته ۸۵۱) بر مسند ارشاد نشستند و در ترویج این طریقت سهمی بسزا داشتند. بعد از اینان خواجه عبیدالله احرار (۸۹۵–۸۰۶ هـ) مشهورترین و متنفذترین مشایخ عصر تیموری است و در عهد او، این طریقت به نفوذ و شهرت و رواج رسید.
از عارفان و شاعران مشهور پیرو این طریقت می‌توان عبدالرحمن جامی شاعر و عارف قرن نهم هجری را نام برد.
مسلک نقشبندیه[ویرایش]
| بخشی‌از مجموعه مقالات: |
|---|
| ارکان دین اسلام |
| سعید بن زید · زبیر · طلحه |
| صحیح بخاری · صحیح مسلم · سنن نسایی |
| مکان‌های مقدس |
| مکه · مدینه · بیت‌المقدس |
عبدالرحمن جامی در نفحات‌الانس نوشته است:
- «طریقت ایشان، اعتقاد اهل سنّت و جماعت است و اطاعت احکام شریعت و اتباع سنن سیّدالمرسلین (ص) و دوام عبودیت که عبارت است از دوام آگاهی به حق سبحانه، بی‌مزاحمت شعور به وجود غیری.»
- عبدالخالق غجدوانی گفته است که «در خلوت را دربند و در خدمت را بگشای.»
- و از بهاءالدین نقشبند پرسیدند: «در طریقت شما ذکر جهر و خلوت و سماع می‌باشد؟ فرمودند که نمی‌باشد. پس گفتند که: بنای طریقت شما بر چیست؟ فرمودند: خلوت در انجمن: به ظاهر با خلق هستند و به باطن با حق و نیز همو گفته است که: «طریقت ما صحبت است و خلوت آفت شهرت است. خیریت در جمعیت است و جمعیت در صحبت به شرط نفی بودن در یکدیگر.»
نقشبندیه در گذر تاریخ[ویرایش]
این طریقت، در تاریخ خود جریانی واحد و همسان نداشته است و با گذشت زمان، مانند اکثر مکتب‌ها و مذهب‌ها بساطت آن از میان رفت و گونه گونه، رنگ‌هایی یافت.
بهاءالدین نقشبندی و مشایخ پیش از او- مشایخ سلسله خواجگان- به‌دور از ماجراهای سیاسی و اجتماعی، ساده و زاهدانه می‌زیستند و برای امرار معاش پیشه و کاری داشتند. خواجه محمود انجیر فغنوی «به کسب گلکاری می‌پرداخته و از آن‌ممر وجه معاًش می‌ساخته». و خواجه علی رامتینی به صنعت بافندگی اشتغال‌داشته است؛ و سید امیر کلال، کوزه‌گری می‌کرده و فرزندش امیر شاه «از صحرا نمک می‌آورده و می‌فروخته و از آن راه زندگی می‌گذرانیده».
ولی دیری نگذشت که مشایخ نقشبندی بر خلاف پیشینیان صاحب نقشی شدند در کارهای جهانی. عزّت و حرمت یافتند و صاحب دستگاه شدند. مانند خواجه ناصرالدین عبیدالله احرار که متنفذترین مشایخ نقشبندی در عصر تیموری بود و بنا به نوشته جامی «کوکبهٔ فقرش» «نوبت شاهنشهی» می‌زد.
سعدالدین کاشغری و عبدالرحمن جامی، طریقه نقشبندی را در عاصمهٔ هرات، بیش از پیش، رواج دادند و هرات یکی از مراکز تجمع نقشبندیان شد. در سمرقند، اگر چه در زمان خواجه نظام‌الدین خاموش، نقشبندیان اندک نبودند پس از مهاجرت خواجه عبیدالله احرار بدانجا نقشبندیان سمرقندی، بسیار شدند و سمرقند در عهد سلطنت سلطان ابوسعید و سلطان احمد تیموری به صورت مجمع و مرکز پیروان نقشبندی درآمد.
یازده اصل طریقت نقشبندیه[ویرایش]
اصول ۱۱ گانه طریقت نقشبندیه طبق کتب به همراه توضیح جزئی از آن‌ها عبارتند از:[۳][۴]
- هوش در دم: هر نفسی که فرومی‌رود ممد حیاتست و چون برمیاید مفرح ذات. پس در هر نفسی دو نعمت موجودست و بر هر نعمتی شکری واجب.
- نظر بر قدم: در خیابان و صحرا جز بر قدم خویش ننگرد.
- سفر در وطن: سیر آفاق و انفس
- خلوت در انجمن: حتی در جامعه انسانی نیز با خویشتن باشد
- یاد کرد: ذکر خدا
- بازگشت: من یتوکل علی الله فهو حسبه
- نگاهداشت: نگاهداشت قلب از غیر حق
- یادداشت: دوام عرفان
- وقوف عددی: در اذکار
- وقوف زمانی: وقوف بر حالت نفس (اماره، لینه و مطمئنه) در هر زمان
- وقوف قلبی: حضور در مراقبه
سلسله تعلیم نقشبندیه[ویرایش]
نسب تعلیمی این سلسله از ابوبکر صدیق تا شیخ بهاءالدّین محمّد اویسی نقشبند بخارایی (شاه نقشبند) به ترتیب زیر است:
- ابوبکر صدیق
- سلمان فارسی
- قاسم بن محمّد بن ابی‌بکر صدّیق
- امام جعفر صادق
- شیخ بایزید بسطامی
- شیخ ابوالحسن خرقانی
- شیخ ابوعلی فارمدی
- خواجه یوسف همدانی
- خواجه عبدالخالق غجدوانی
- عارف ریوگری
- خواجه محمود انجیر فغنوی
- خواجه علی رامتینی
- خواجه محمّدبابای سماسی
- امیر کلال
- بهاءالدین محمد نقشبند
این نسبنامه ارتباط خونی را نمایندگی نمی دکند بلکه سلسله اجازه تعلیمی است.
نسبنامه خونی بهاء الدین نقشبند و جانشین‌های اهل بیتش به ترتیب زیر است:
- محمد
- فاطمة
- حسن
- حسین
- علی زین العابدین
- محمدباقر
- جعفر صادق
- موسی کاظم
- علی‌رضا
- محمدجواد
- علی هادی
- حسن عسکری
- محمد مهدی بن حسن عسکری
- علی اکبر متقی بن حسن عسکری
- محمود فخر الدین
- امیر محی الدین
- امیر نقی نقیب
- امیر تقی صوفی خلوتی
- امیر بلاق
- امیر محمود
- امیر برهان الدین اول
- امیر شعبان
- امیر قاسم
- امیر زین العابدین
- امیر عبدالله
- امیر برهان الدین ثانی
- امیر جلال الدین
- امیر عبدالله
- شاه بهاؤ الدین نقشبند
- بیبی زهراء نقشبند
- شاه امام الدین حسن نقشبند
- شاه انعام الدین حسین نقشبند
- شاه تاج الدین نقشبند
- شاه میر محمد نقشبند
- شاه ضیا الدین نقشبند
- شاه شریف الدین نقشبند
- حضرت ایشان خواجه خاوند محمود
- حضرت ایشان معین الدین هادی نقشبند
- حضرت ایشان خواجه خاوند احمد نقشبند
- حضرت ایشان بهاء الدین ثانی نقشبند
- حضرت ایشان نظام الدبن نقشبند
- حضرت ایشان نور الدین نقشبند
- حضرت ایشان کمال الدین شهید نقشبند
- حضرت ایشان سید میر جان نقشبند
- حضرت ایشان میر سید محمود نقشبند
- حضرت ایشان میر فضل‌الله نقشبند (قاضی قضاد امارت افغانستان)
توضیحات[ویرایش]
- ↑ Zarcone, Th. «Ḵh̲ WĀd̲j̲agān." Encyclopaedia of Islam, Second Edition. Edited by: P. Bearman, Th. Bianquis, C.E. Bosworth, E. van Donzel and W.P. Heinrichs. Brill, 2009. Brill Online. COLUMBIA UNIVERSITY. 05 June 2009 <http://www.brillonline.nl/subscriber/entry?entry=islam_SIM-8766[پیوند مرده]>
- ↑ خطم زیارت شریفه حضرت ایشعان نقشبندی (نوشته و تحقیق میان احمد بادر اخلاق (BSC)) چاپ دوم 1367; نویسنده و بازرس میان محمد حسن اخلاق (م. کم) 1988 شرکت: کوپراتیس لاهورین
- ↑ انیس الطالبین و عدة السالکین تألیف صلاح ابن مبارک بخاری
- ↑ مکتوبات امام ربانی تألیف شیخ احمد فاروقی سرهندی
منابع[ویرایش]
- ارزش میراث صوفیه، عبدالحسین زرینکوب، انتشارات امیرکبیر، تهران، ۱۳۵۶
- قدسیّه (کلمات بهاءالدّین نقشبند)؛ با مقدمه و تصحیح احمد طاهری عراقی؛ کتابخانهٔ طهوری، تهران ۱۳۵۴
- ماهیت تحولات در آسیای مرکزی، انتشارات وزارت امور خارجه، تهران، ۱۳۷۳
- نفحات‌الانس عبدالرحمن جامی
- http://www.erfanabad.org/fa/modules/smartfaq/faq.php?faqid=3476
- http://www.erfanabad.org/fa/modules/smartfaq/faq.php?faqid=4565
- http://www.erfanabad.org/fa/modules/smartfaq/faq.php?faqid=5992
