شهرستان پیرانشهر

شهرستان پیرانشهر
اطلاعات کلی
کشور	ایران
استان	آذربایجان غربی
سایر شهرها	پیرانشهر، گردکشانه
بخش‌ها	بخش مرکزی، لاجان
مردم
جمعیت	۱۲۳٬۶۳۹ نفر[۱]
مذهب	سنی شافعی
جغرافیای طبیعی
مساحت	۲۲۵۹ کیلومتر مربع[۲] کیلومتر مربع
ارتفاع از سطح دریا	۱٬۵۰۲ متر[۳]
داده‌های دیگر
پیش‌شمارهٔ تلفن	۰۴۴
وبگاه	فرمانداری پیرانشهر

شهرستان پیرانشهر با جمعیت بیش از ۱۵۰ هزار تَن و مساحتی معادل ۲۱۷۸ کیلومتر مربع یکی از شهرستان‌های جنوبی آذربایجان غربی در غرب ایران است. این شهرستان حدود ۴/۲۵ درصد از جمعیت استان را به خود اختصاص داده و ۵/۸ درصد از مساحت استان را دربردارد. مرکز این شهرستان شهر هم‌نام آن پیرانشهر است.

شهرستان پیرانشهر از شمال با شهرستان اشنویه، از شمال شرق با شهرستان نقده، از شرق با شهرستان مهاباد و از جنوب با شهرستان سردشت همسایگی دارد و از غرب از طریق مرز تمرچین با کشور عراق محدود می گردد. شهرستان پیرانشهر با کشور نیمه‌مستقل کردستان ۱۴۶ کیلومتر مرز مشترک دارد.^[۵]

وفق آخرین تقسیمات اداری و عناصر تقسیماتی، این شهرستان شامل دو شهر و ۵ دهستان است. شهرستان پیرانشهر دارای دو شهر به نام‌های پیرانشهر و لاجان، دو بخش به نام‌های لاجان و مرکزی و پنج دهستان به نام‌های پیران، منگور غربی، لاهیجان، لاهیجان غربی و لاهیجان شرقی است. شهر پیرانشهر در بخش مرکزی واقع شده، و شهر لاجان (گردکاشانه سابق) در بخش لاجان جای گرفته است. موقعیت شهر پیرانشهر نسبت به شهرستان، قسمت‌های غربی شهرستان است.

دهستان‌های پیران، لاهیجان و منگور غربی متعلق به بخش مرکزی و دهستان‌های لاهیجان شرقی و لاهیجان غربی به بخش لاجان تعلق دارند.

شهر پیرانشهر مرکز بخش مرکزی و روستاهای چیانه، دربکه و کوپر به ترتیب مرکز دهستان‌های پیران، لاهیجان و منگور غربی به‌شمار می‌آیند.

در بخش لاجان، شهر لاجان مرکز بخش و روستاهای پسوه و سیلوه به ترتیب مرکز دهستان‌های لاهیجان شرقی و لاهیجان غربی به‌شمار می‌آیند.

این شهرستان دارای بیش از ۱۴۷ نقطه روستایی است که جمعیت آنها بیش از ۴۸ هزار نفر است. کهنه‌لاهیجان، پسوه، شین‌آباد، دربکه، جلدیان، زیوه، سروکانی، سیلوه و گزگسک پرجمعیت‌ترین روستاهای شهرستان پیرانشهر هستند. آبادی دلاوران که به نام‌های دالاوان و دلاوان نیز شناخته می‌شود یکی از بهترین آبادی‌های شهرستان پیرانشهر و کشور ایران است. آبادی‌ای که مردم آن در طول تاریخ، در برابر هیچ ستمگری قد خم نکرده‌اند، سر زن و مرد دلاورمنشان دلاوانی در برابر هیچ زورگویی فرود نیامده است.

این شهرستان دارای ۴۱ آبادی زیر ۲۰ خانوار می‌باشد. همچنین این شهرستان دارای ۹۸ روستای بالای ۱۰۰ نفر، ۲۴ روستای بالای ۵۰۰ نفر و ۵ روستای بالای ۱۰۰۰ نفر جمعیت می‌باشد.

اکثریت قریب به همگی ساکنان این شهرستان را مردمان ایرانی و مسلمانان اهل سنت تشکیل می‌دهند. مردم این شهرستان به زبان کردی و لهجه مکریانی صحبت می‌کنند (زبان درون‌قومی) و زبان فارسی نیز در میان آنان رواج دارد (زبان بین‌قومی).

پیرانشهر به عنوان قسمتی از کشور ایران و تشکیل‌دهنده بخشی از ناحیه‌ای که کردستان نامیده می‌شود، از پس‌زمینه تاریخی درخشان برخوردار است.

برخورداری از موقعیت استراتیژیک جغرافیایی (نزدیکی به کشورهای هم‌جوار) سبب شده که بنا بر وجود بازارچه‌های فعال بازرگانی و اقتصادی، از شهر پیرانشهر با نام شهری تجاری یاد شود و همواره گردش‌گران و مسافران چشم‌گیری را از اقصی نقاط کشور به خود جذب نماید.

در سال ۱۳۹۵ جمعیت شهرستان پیرانشهر ۱۳۸ هزار و ۸۶۴ نفر سرشماری شده است.^[۶]

معرفی اجمالی[ویرایش]

پیرانشهر در طول تاریخ موقعیت ویژه‌ای داشته است. ضمن آنکه بر مسیر ارتباطی و گذرگاه مرزی آذربایجان با اقلیم کردستان و بین‌النهرین قرار داشته است، پایه‌گذاری این شهر از این ویژگی منبعث است و همین موقعیت سرحدی در طول تاریخ منجر به تداوم و استمرار پیرانشهر شده است.

وضعیت طبیعی[ویرایش]

جغرافیا[ویرایش]

محدوده ریاضی[ویرایش]

شهرستان پیرانشهر با واقع شدن در جنوب استان آذربایجان غربی، در محدوده ریاضی بین ۳۶ درجه و ۴۲ دقیقه و ۱۵ ثانیه عرض شمالی از خط استوا و ۴۵ درجه و ۸ دقیقه و ۳۰ ثانیه طول شرقی از نصف‌النهار گرینویچ قرار گرفته است.

موقعیت سیاسی[ویرایش]

پیرانشهر از جهت مشرق با شهرستان مهاباد، از جهت جنوب با شهرستان سردشت، از جهت شمال شرق با شهرستان نقده و از جهت شمال با شهرستان اشنویه، مرز داخلی و از سمت مغرب با کشور عراق و منطقه فدرال کردستان مرز خارجی دارد.

مرکز شهرستان در منطقه‌ای کوه‌پایه‌ای (کوه‌های زاگرس) قرار گرفته از شمال غربی با سیاه کوه (ارتفاع: ح ۴۵۰، ۳ متر) و از جنوب غربی با کوه شیخان (ارتفاع: ح ۰۵۱، ۳ متر) احاطه شده است. رود لاون (لاوین) در مشرق شهر جریان دارد.

توپوگرافی[ویرایش]

از نظر وضعیت ژئومورفولوژی، بخش زیادی از مساحت شهرستان پیرانشهر را واحد کوهستان دربرگرفته و اراضی هموار آن منطبق بر مناطق میانی شهرستان است. از نظر آب و هوایی نیز به دلیل قرار گرفتن در عرض جغرافیایی بالا، دارای زمستان‌های سرد و تابستانی معتدل است.

پستی و بلندی و توپوگرافی حاکم بر پیرانشهر به گونه‌ای است که در یک نمای کلی از سمت غرب به شرق تبعیت نموده و به صورت پلکانی از سطح ارتفاعات کاسته می‌شود. کمترین میزان ارتفاع در این شهرستان در حدود ۱۲۴۰ متر و بالاترین ارتفاع حدود ۳۶۲۰ متر از سطح آبهای آزاد است.

میانگین ارتفاع شهر پیرانشهر از سطح دریا حدود ۱۴۶۰ متر می‌باشد و سمت غرب و جنوب غربی شهر به علت وجود کوهستانهای مرتفع، ارتفاع قابل ملاحظه ای نسبت به شهر دارد. کوه‌های مرتفعی چون کوه خضرشرفان از سمت غرب و کوه سرگرده از سمت جنوب غربی این شهر را احاطه کرده‌اند و بدین علت است که حداکثر شیب موجود در شهر (۱۸ درصد به بالا) را می‌توان در اراضی غرب و جنوب غربی پیرانشهر بوضوح مشاهده نمود. هر چه به سمت شرق و شمال شرقی و جنوب شرقی متمایل می‌شویم از شیب اراضی کاسته می‌شود و اراضی در این مناطق کاملاً به صورت دشت در می‌آید. شیب کلی اراضی شهر از سمت شمال غربی به طرف جنوب شرقی است.^[۷]

آب و هوا[ویرایش]

آب و هوای شهر در ناحیه شمالی؛ آب و هوای نسبتاً سرد و در نواحی جنوبی معتدل کوهستانی است و دارای فلات‌های مرتفع و خشک و دشت‌های حاصلخیز؛ است. پیرانشهر تحت دو عامل بارز خشکی تابستان و سرمای زمستان کوهستان‌ها قرار دارد. بخش وسیعی از شهر در شرایط آب و هوای کوهستانی سرد و مدیترانه‌ای با باران بهاره قرار دارد. آب و هوای پیرانشهر در تجزیه خاک، رویش گیاه، گسترش علف‌زار، شرایط مساعد توسعه دیم‌زار، مناطق و معیشت شبانی و گله‌داری و گسترش جنگل و باغ‌داری نقشی تعیین‌کننده دارد. میزان بارندگی در پیرانشهر از غرب به شرق کاهش می‌یابد. دلیل این امر وجود دیواره کوهستانی ناحیه است که از نفوذ جریان‌هایی که از غرب به فلات وارد می‌شود جلوگیری می‌کند.

مراتع و جنگل[ویرایش]

در سال ۱۳۹۸ مساحت جنگلها و مراتع شهرستان پیرانشهر بترتیب معادل ۷٫۵۰۰ و ۱۶۰٫۹۱۰ هکتار می‌باشد که نزدیک به ۷٬۴ و ۶ درصد کل مساحت جنگلها و مراتع استان را شامل می‌شود.

انتظام و انصرام[ویرایش]

شهرستان پیرانشهر از مناطق تابعه استان آذربایجان غربی به‌شمار می‌آید، ازاین‌رو امروزه انتظام و انصرام این شهرستان در دست مقامات آذربایجان غربی است، با این حال پیوستگی اداری شهرستان پیرانشهر به استان آذربایجان غربی یک پارادوکس است. به‌طور خودسرانه، یک شهرستان عمدتاً کُردنشین در استان کردستان نیست، بلکه در استان آذربایجان غربی قرار دارد. مقامات منطقه‌ای، کردستان ایران را بر شهر سنندج در ۲۸۰ کیلومتری جنوب پیرانشهر متمرکز کرده‌اند. حرکت‌های بیمناک افکار محلی، خواستار پیوستن به استان کردستان یا ایجاد استان کردنشین دیگری به نام مکریان شده‌اند که مرکز آن بوکان یا مهاباد بوده است.

طبق برخی منابع موثق، سبب واقعی قراردادن شهرهای کُردنشین در استان آذربایجان، «سهولت اداره مملکت» بوده است. شهرهای کُردنشین این استان در فاصلهٔ نزدیکتری به ارومیه قرار دارند تا سنندج، بنابراین وزارت کشور، در تعیین تعلق شهرستانها به استان، قائل به ارجحیت عواملی چون قُرب جغرافیایی به مرکز استان بر عوامل قرابت اتنیکی و اشتراک زبانی شهرستانها بوده است.

ترکیب جمعیتی و ویژگی‌های چپیره‌شناختی[ویرایش]

تعداد سکنه[ویرایش]

طبق برآورد جمعیت مرکز آمار ایران شهرستان پیرانشهر در سال ۱۳۹۵ دارای ۱۳۸٫۸۶۴ نفر جمعیت می‌باشد که از این جمعیت ۹۵٫۷۱۶ نفر در نقاط شهری و ۴۳٫۱۴۸ نفر در نقاط روستایی زندگی می‌کنند.^[۸][۹]

نرخ رشد جمعیت[ویرایش]

شهرستان پیرانشهر ۴٬۲۵ درصد از جمعیت استان را در خود جای داده است. متوسط رشد سالانه جمعیت شهرستان طی دوره ۹۵–۱۳۹۰ حدود ۲٬۳۵ درصد بوده که بیشتر از متوسط رشد استان (۱٬۱۷ درصد) است. نرخ رشد جمعیت شهری و کل شهرستان رتبه اول را در میان شهرستان‌های استان دارد.

بُعد خانوار[ویرایش]

بر مبنای مردم‌شماری سال ۱۳۹۵، بُعد خانوار در کل شهرستان ۴ نفر، در نقاط شهری ۳٬۹ نفر و در نقاط روستایی ۴٬۳ نفر بوده است.

نسبت جنسیتی[ویرایش]

در سال ۱۳۸۵، بیشترین نسبت جنسیتی برای شهرستانهای قصر شیرین، پیرانشهر و بیرجند به ترتیب ۱۳۱/۴، ۱۱۰/۷ و ۱۰۸/۴ بوده است.

شهرنشینی[ویرایش]

حدود ۶۹ درصد مردم معادل ۹۵٬۷۱۶ در شهرها زندگی می‌کنند (دو شهر پیرانشهر و لاجان) و حدود ۳۱ درصد معادل ۴۳٬۱۴۸ در روستاها ساکن می‌باشند. این خود بیانگر افزایش شهرنشینی در این شهرستان می‌باشد.^[۱۰]

نیروی انسانی[ویرایش]

بر اساس نتـایج سرشماری عمومی نفوس و مسکن در سال ۱۳۹۵، شهرستان پیرانشهر حدود ۴۵٬۹۱۲ نفر جمعیت فعال داشته است که معادل ۴٬۲ درصد جمعیت فعال استان می باشد.

بر مبنای مردم‌شماری ۱۳۹۵، نرخ مشارکت اقتصادی در کل شهرستان، نقاط شهری و نقاط روستایی به ترتیب ۴۲٬۳ و ۴۱٬۷ و ۴۳٬۶ درصد بوده است.

بر مبنای همین مردم‌شماری، نرخ بیکاری در کل شهرستان، نقاط شهری و نقاط روستایی به ترتیب ۱۳ و ۱۴٬۳ و ۱۰٬۴ درصد بوده است.

نرخ باسوادی[ویرایش]

در سال ۱۳۹۵ میزان باسوادی شهرستان پیرانشهر در حدود ۷۶٬۸ درصد بوده است که میزان این شاخص در استان برابر با ۸۲٬۱ درصد و در کشور برابر ۸۷٬۶ درصد می باشد. همچنین نرخ باسوادی شهرستان به تفکیک زنان و مردان نیز به ترتیب ۶۸٬۱ درصد و ۸۵٬۱ درصد است.

نرخ باسوادی در کل شهرستان ۷۶٬۸ درصد و توزیع آن در شهر ۷۹٬۷ درصد و در روستاها ۷۰٬۴ درصد می‌باشد.

آموزش مقدماتی[ویرایش]

در سال تحصیلی ۹۹–۱۳۹۸ سهم شهرستان پیرانشهر از کل دانش آموزان استان (با ۳۰۳۴۴ نفر دانش آموز) برابر ۴٬۹۲ درصد و شاخص تراکم دانش آموز در کلاس دایر و نسبت دانش آموز به کادر آموزشی بترتیب برابر ۲۸٬۷ و ۲۵٬۷ نفر (متوسط استانی ۲۸٬۵ و ۲۲٬۱ نفر) می‌باشد.

زبان[ویرایش]

زبان مورد گفت‌وگو در این شهر کردی سورانی می‌باشد و همان زبانی است که ساکنین استان اربیل و استان سلیمانیه در کردستان عراق و ساکنان کردستان ایران (اشنویه، مهاباد، سردشت و بوکان) با آن صحبت می‌کنند. لهجه پیرانشهر با لهجه شهرهای مهاباد و نقده تفاوت ناچیز دارد. لهجهٔ پیرانشهری با لهجهٔ شهرهای سنندج، سقز، بانه، مریوان، کامیاران، دیواندره، بیجار و قروه در حین وحدت ساختاری از نظر ذخیره واژگان و تلفظ به‌طور نمایان فرق دارد.

زبان فارسی نیز در برخی خانواده‌های پیرانشهر رایج است. پیرانشهری‌ها در اداره‌ها، مدارس و مکان‌های عمومی به زبان پارسی سخن می‌گویند و در مکالمه‌های روزمره و محلی به زبان کردی سورانی لهجه پیرانشهری صحبت می‌کنند. هم‌اینک استفاده از واژگان فارسی در مکالمات روزمره مردم منطقه مرسوم شده است.

در مدارس و دانش‌گاه‌های این شهرستان، همانند دیگر مناطق اتنیکی کشور، در این شهرستان آموزش نصف نصف به صورت برابر به دو زبان صورت می‌پذیرد. نصف آموزش به زبان فارسی (متن کتاب) و نصف دیگر به زبان کردی (توضیح درس) صورت می‌گیرد.

با توجه به همسایگی این شهر با شهرستان نقده و مراودات زبانی-فرهنگی‌ای که بین کردها و ترک‌ها وجود داشته، عده‌ای کثیر از اهالی شهرستان نیز بلدند که چه‌گونه به زبان ترکی آذربایجانی ارتباط برقرار کنند.

مردم ترک آذربایجانی در پیرانشهر امروزه از عناصر استحاله‌یافته در جمعیت شهر و شهرستان پیرانشهر محسوب می‌شوند. آنها امروزه زبان ترکی آذربایجانی را بر طاق نسیان نهاده، زبان کردی را به عنوان زبان اول پذیرفته و با داشتن آگاهی از اسلاف و افتخار ورزیدن به ریشهٔ آذربایجانی خود، به هویت اتنیکی-اجتماعی خود موجودیت می‌بخشند.

ویژگی دیالکتال[ویرایش]

در لهجه پیرانشهری مضاف قبل از مضاف‌الیه است: صفت بعد از موصوف است. نشانهٔ مفعول بی‌واسطه برای مذکر و مؤنث فرق دارد.

مذهب[ویرایش]

در طول تاریخ مردم پیرانشهر پس از آنکه با شور تمام در برابر حملات سپاهیان اسلام مقاومت به خرج دادند با حفظ بسیاری از سنن به دین اسلام گرویدند.^[۱۱]

اکنون حدود ۹۹٫۹۳ درصد مردم این شهرستان مسلمان سنی‌مذهب شافعی هستند. این شهرستان یکی از ۶ شهرستان به لحاظ مذهبی متجانس (اهل تسنن) در استان می‌باشد.

اقتصاد[ویرایش]

بازارچه‌های تجاری[ویرایش]

این شهرستان نزدیکترین شهر به مرز عراق بوده و دارای مبادلات گسترده اقتصادی، فرهنگی و غیره با شمال عراق می‌باشد که این امر منجر به ایجاد بازارچه مرزی تمرچین و بازارچه کالاهای خارجی با پاساژهای بسیار در قلب بافت شهری شده است که در آن انواع و اقسام کالاهای خارجی از جمله لوازم خانگی، بهداشتی و صنعتی و … با قیمت و کیفیت مناسب به مصرف‌کنندگان عرضه می‌شود.

کشاورزی[ویرایش]

شهرستان پیرانشهر به علت کوهستانی بودن و وجود دشتها و مراتع وسیع یکی از قطبهای دامداری و کشاورزی استان محسوب می‌شود. لبنیات این شهر نیز بسیار مرغوب و مشهور است. محصولات کشاورزی این شهرستان عبارتند از: گندم، جو، نخود، چغندر قندو ذرت و محصولات باغی ان عبارتند از: سیب، زرد آلو و انگور سیاه.

در سال زراعی ۹۸–۱۳۹۷، سطح زیر کشت اراضی زراعی شهرستان پیرانشهر ۴۳٬۸ هزار هکتار بوده که از این مقدار ۲۴٬۷ هزار هکتار مربوط به اراضی زراعی آبی است. میزان تولید محصولات زراعی شهرستان ۵۰۶٬۶ هزار تن می باشد که از مهم ترین این محصولات می‌توان به چغندرقند، گندم و نخود اشاره کرد.

باغداری[ویرایش]

سطح زیر کشت محصولات باغی شهرستان پیرانشهر برابر ۳٬۴ هزار هکتار و میزان تولید در حدود ۴۸٬۱ هزار تن است که معادل ۳٬۲ درصد از تولیدات باغی استان می باشد.

سیب، میوه های هسته دار و گردو از مهم ترین تولیدات باغی این شهرستان محسوب میشود، بطوریکه بالغ بر ۴ درصد از تولید سیب و ۷٬۷ درصد گردوی استان، در این شهرستان تولید شده است.

دامداری و طیور[ویرایش]

پرورش و نگهداری دام در شهرستان پیرانشهر مانند سایر نقاط استان بیشتر به صورت سنتی و در روستاها انجام می‌شود.

بر اساس اطلاعات موجود، جمعیت دامی این شهرستان ۱۳۳٬۶ هزار راس می‌باشد که از این تعداد ۱۲۱٬۹ هزار راس گوسفند و بره، ۱۱۸ راس گاو اصیل، ۱٬۵ هزار راس گاو دو رگ، ۹٬۳ هزار راس گاو بومی و ۶۷۲ راس گاو میش می باشد که معادل ۳٬۳ درصد جمعیت دامی استان است. مهم‌ترین تولیدات دامی شهرستان، تخم مرغ و گوشت مرغ می باشد و سهم تولید گوشت قرمز، گوشت مرغ، شیر و تخم مرغ به ترتیب معادل ۲٬۸، ۴٬۹، ۱ و ۱٬۵ درصد از تولیدت دامی استان است.

شیلات[ویرایش]

شهرستان پیرانشهر در سال ۱۳۹۸، فاقد مزرعه گرمابی و دارای ۶۵ مزرعه سرد آبی مهم و فعال بوده است. همچنین میزان تولید آبزی پروری شهرستان ۱۴۸۲ تن میباشد. مجتمع ۶۰۰ تنی بادین آباد بعنوان بزرگترین مجتمع پرورش ماهیان سردآبی استان در این شهرستان احداث شده است.

با توجه به وجود در یاچه‌های سدهای سیلوه و کانی سیب و نیز رودخانه‌های پرآب و دائمی، شهرستان دارای ظرفیت‌های مناسبی برای فعالیت‌های شیلاتی می‌باشد.

پرورش زنبور عسل[ویرایش]

در سال ۱۳۹۸ شهرستان پیرانشهر دارای ۵۳۴۵۱ کندوی زنبور عسل می باشد که سهم تولید عسل شهرستان ۲٬۴ درصد از تولیدات کل استان می‌باشد.

صنعت و معدن[ویرایش]

از نظر تعداد معادن تا پایان سال ۱۳۹۸ حدود ۱۳ معدن فعال در سطح شهرستان پیرانشهر وجود داشته که ۲٬۵ درصد از معادن استان را به خود اختصاص داده است.

بهداشت و درمان[ویرایش]

در سال ۱۳۹۸، ۱ باب بیمارستان با ۱۰۷ تخت فعال به همراه ۹ مرکز خدمات جامع سلامت (۲ مرکز شهری، ۵ مرکز روستایی و ۲ مرکز شهری روستایی) در شهرستان پیرانشهر دایر بوده است. سرانه تخت فعال در استان در سال مزبور برابر ۱٬۵ تخت به ازای هر ۱۰۰۰ نفر جمعیت بوده که این شاخص در شهرستان پیرانشهر برابر ۰٬۷ بوده است. همچنین از مجموع ۱۷۰۹ پزشک در استان، ۴۴ پزشک مربوط به این شهرستان می‌باشد که از این تعداد، ۱۷ پز شک عمومی، ۲۲ پزشک متخصص، ۳ دندانپزشک، ۱ داروساز و ۱ دکترای علوم آزمایشگاهی هستند. سرانه پزشک عمومی و متخصص و فوق تخصص به ترتیب برابر ۱٬۲ و ۱٬۵ به ازای هر ۱۰٫۰۰۰ نفر می‌باشد.

فرهنگ و هنر[ویرایش]

بر اساس اطلاعات سال ۱۳۹۸ از ۲۳ کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان با ۳۵ کتابخانه به ترتیب ۱ کانون با ۲ کتابخانه و از ۹۹ کتابخانه عمومی در استان ۳ کتابخانه در شهرستان پیرانشهر واقع شده است. سرانه فضای فرهنگی شهرستان حدود ۰٬۰۲۰ مترمربع می‌باشد که کمتر از میزان استانی (۰٬۰۲۸ مترمربع) است.

ورزش[ویرایش]

با توجه به وجود ۷۸۳ سالن ورزشی و ورزشگاه در استان در سال ۱۳۹۸، شهرستان پیرانشهر دارای ۲۳ سالن ورزشی و ورزشگاه با سرانه ۰٬۵۳ متر مربع به ازای هر نفر بوده است.

حمل و نقل[ویرایش]

طبق آمار سال ۱۳۹۸، سهم شهرستان پیرانشهر از کل راههای بین شهری و راههای روستایی استان، به ترتیب برابر ۳٬۸۶ و ۴٬۶۶ درصد و شاخص تراکم راههای بین شهری و راه‌های روستایی تا پایان سال ۱۳۹۸ معادل ۵ و ۱۷ کیلومتر در ۱۰۰ کیلومترمربع (استان به ترتیب معادل ۷٬۶ و ۲۱٬۳کیلومتر در ۱۰۰ کیلومترمربع) می‌باشد.

همچنین شاخص تراکم راه آسفالته روستایی شهرستان معادل ۷٬۷ کیلومتر در ۱۰۰ کیلومترمربع (استان معادل ۱۰٬۹کیلومتر در ۱۰۰ کیلومترمربع) می‌باشد.

صنایع دستی و هنرهای سنتی[ویرایش]

شهرستان پیرانشهر همچون سایر مناطق ایران تعدادی از رشته‌های صنایع دستی را در طول سالیان متمادی در دامن خود پرورده است و صنعتگران خوش ذوق و خلاق آن مصنوعات زیبایی به علاقه‌مندان هنر ایرانی عرضه کرده‌اند. در گذشته رشته‌های متعددی در این شهر رایج بوده‌اند که به مرور زمان و با توجه به دلایل مختلف از جمله پیدایش زندگی ماشینی و جایگزینی مصنوعات صنعتی، صنایع دستی در انزوا قرار گرفته است ولی هم‌اکنون نیز رشته‌هایی مانند نساجی سنتی، قالیبافی، گلیم بافی، گیوه دوزی، بافتنی‌های سنتی وصنایع چوبی در پیرانشهر رواج دارد.

گردشگری[ویرایش]

پیرانشهر دارای ۵ منطقه نمونه گردشگری شامل تفرجگاه پردانان، آبشار خرپاپ، کانی لوسه، سد کانی سیب، سد جلدیان، سدسیلوه، آبشار خرپاپ می‌باشد و همچنین ۳ روستای هدف گردشگری از آن جمله کهنه‌لاهیجان (کۆنه‌لاجان) و خورنج در شهرستان پیرانشهر به ثبت رسیده است.^[۱۲][۱۳]

روستای خورنج[ویرایش]

روستای خورنج در پیرانشهر در فاصلهٔ ۲۰ کیلومتری شمال شرقی این شهر بر سر راه مهاباد نیز قرار دارد. این روستا در مجاورت منطقه ای قرار دارد که با سنگ‌های عظیم الجثه ای احاطه شده است و این سنگ‌ها به طرز شگفت‌انگیزی بر روی هم انباشته شده‌اند. در اطراف این روستا چندین تپهٔ باستانی با تاریخ قبل از اسلام و یک کتیبه و همچنین آثار یک دژ محکم کوهستانی شناسایی شده‌اند که حکایت از تاریخ کهن و پرفراز و نشیب این منطقه دارد. این سنگ‌ها بصورت تکه‌های حجیمی بر روی هم انباشت شده و منطقه گردشگری کندوان را در ذهن هر بیننده‌ای تداعی می‌کند.

سنگ‌های افسانه‌ای «خورنج» در سال ۱۳۹۹ در فهرست میراث طبیعی ملی کشور ثبت ملی شدند.^[۱۴]

تفرجگاه پردانان[ویرایش]

یکی از مناظر دلگیر و بسیار زیبای شهرستان پیرانشهر از حوزه گردگشری وجود جنگل‌های سرسبز پردانان می‌باشد، این جنگلها در ۲۷ کیلومتری جنوب پیرانشهر و بر سر راه جاده پیرانشهر به سردشت واقع گردیده است که جاری بودن رودخانه دایمی و خروشان پردانان که یکی از سرچشمه‌های اصلی رود زاب کوچک است بر زیبایی آن دوچندان افزوده است. این جنگلها که تا برفهای دایمی کوه‌های مرزی ایران و عراق امتداد دارند توجه هر طبیعت گردی را به سوی خود جلب می‌کند. این تفرجگاه از مهم‌ترین و جذابترین تفرجگاه‌های جنوب استان بوده و در فصول بهار و تابستان تا اواسط پاییز گردشگران زیادی در قالب تورهای گردشگری یا سفرهای خانوادگی از این تفرجگاه بصورت پیاده‌روی و شب مانی دیدن می‌کنند.^[۱۵]

آبشار خرپاپ[ویرایش]

یکی دیگر از جاذبه‌های گردشگری پیرانشهر آبشار بسیار زیبای خرپاپ می‌باشد. کوه‌ها و جنگلها و دره‌ها و رودهای منطقه پیرانشهر دست در دست هم داده‌اند تا با به نقش کشیدن تابلوهایی زیبا و بی بدیل از طبیعت، تحسین هر بیننده ای را از این نقاش توانا برانگیزند. یکی از این مناظر زیبا و بی نظیر آبشار خروشان و پرآب خرپاپ است که در میان جنگلهای سر سبز پردانان و در انتهای این دره جاری می‌باشد. این تفرجگاه سالانه گردشگران بسیاری را از شهرهای دور و نزدیک در قالب تورهای گردشگری و طبیعت گردی و جنگل نوردی به این منطقه می‌کشاند.

تفرجگاه آبخوارده[ویرایش]

مقصد دیگر گردشگرانی که پیرانشهر را برای سفر انتخاب می‌کنند تفرجگاه بسیار زیبا و دلنشین آبخوارده می‌باشد. این تفرجگاه بر سر راه جاده پیرانشهر به سردشت و در نزدیکی روستای آبخورده و در مسیر رودخانه آبخورده واقع گردیده ودارای رودخانه و باغات سر سبز و پوشش گیاهی زیبا بوده.

روستای هدف گردشگری کهنه لاهیجان[ویرایش]

پیرانشهر بعلت برخورداری از روستاهای تاریخی و با سابقه می‌تواند جذابیت خاصی برای گردشگران باشد. این روستا در ۴ کیلومتری جنوبغربی شهر پیرانشهر و در دهانه دره حاجی ابراهیم واقع گردیده است. همجواری این روستا با مراتع زیبا و دره خوش آب و هوای حاجی ابراهیم و بهره‌مندی از رودخانه دایمی با آب زلال و چشمه‌های فراوان باعث جذب گردشگران بسیاری در فصول بهار و تابستان می‌شود.

سدهای کانی سیب، جلدیان و پسوه[ویرایش]

سد کانی سیب پیرانشهر هم از مناطق پنج‌گانه شهرستان است که در ردیف مناطق نمونه گردشگری مصوب شده است. این سد با هدف انتقال آبهای جاری حوزه زاب به دریاچه ارومیه احداث شده.

یکی دیگر از سدهای منطقه پیرانشهر سد جلدیان هست این سد از سدهای تازه احداث منطقه می‌باشد که در یک کیلومتری غرب روستای جلدیان واقع گردیده است و در فصول بهار و تابستان پذیرای گردشگران بومی و محلی است. این سد در ردیف مناطق نمونه گردشگری شهرستان به ثبت رسیده است. این سد در محل پیشین روستای سیلوه در ۴ کیلومتری شهر پیرانشهر واقع شده است.

آثار تاریخی[ویرایش]

قلات شاه، متعلق به دوره مادها[ویرایش]

آثار برجای مانده از دژهای صخره‌ای، دیرینگی این منطقه را به هزاره ۲ق‌م می‌رساند. برسی بقایای دژ مسکونی قلات شاه که بر فراز کوه لندی شیخان، یکی از بلندی‌های شهرستان پیرانشهر واقع شده است، آشکار می‌سازد که نخستین سنگ بنای این دژ عظیم و شگفت‌آور در اوایل هزاره نخست ق‌م به وسیله اقوام محلی پایه‌گذاری شده است.

ویژگی‌های سیاسی و اداری[ویرایش]

تقسیمات کشوری این شهرستان، بنابرآنچه در نتایج آمارگیری سرشماری سال ۱۳۸۵ کل کشور آمده است، بر حسب بخش، شهر، دهستان و روستا به شرح زیر است:^[۱۶]

بخش‌ها[ویرایش]

• بخش مرکزی
• بخش لاجان

شهرها[ویرایش]

• شهر پیرانشهر
• شهر لاجان

دهستان‌ها[ویرایش]

دهستان‌های بخش مرکزی

• دهستان پیران
• دهستان منگور غربی
• دهستان لاهیجان

دهستان‌های بخش لاجان

• دهستان لاهیجان شرقی
• دهستان لاهیجان غربی

بزرگ‌ترین روستاها[ویرایش]

منابع[ویرایش]