تفتازانی
| سعدالدین مسعود بن عمر بن عبداللّه هروی خراسانی تفتازانی | |
|---|---|
| زادهٔ | ۷۰۱ خورشیدی ۷۲۲ هجری قمری ۱۳۲۲ (میلادی) تفتازان |
| درگذشت | ۷۶۹ خورشیدی ۷۹۲ قمری ۱۳۹۰ (میلادی) |
| پیشه | فقیه، متکلم، منطق‌دان و ادیب |
| دوره | قرن هشتم هجری قمری |
سعدالدین مسعود بن عمر بن عبداللّه هروی خراسانی تفتازانی مشهور به تفتازانی فقیه، متکلم، منطق‌دان و ادیب ایرانی است.[۱][۲] در تاریخ زایش و مرگ او اختلاف بسیار است، اما بنا به قول صحیح‌تر او متولد سال ۷۰۱ خورشیدی (برابر با ۷۲۲ هجری قمری و ۱۳۲۲ میلادی) در تفتازان از توابع شهرستان شیروان و متوفی به سال ۷۶۹ خورشیدی (برابر با ۷۹۲ قمری و ۱۳۹۰ میلادی) است.[۲] وی شاگرد قطب رازی و عضدالدین ایجی است.[۳]
آثار[ویرایش]
او را، گویا به اشتباه[نیازمند منبع]، نویسندهٔ تفسیر کشف الاسرار و عدة الابرار دانسته‌اند[نیازمند منبع]. کتب زیر همچنین از او است[نیازمند منبع]:
- شرح تصریف زنجانی: در ۱۶ سالگی این کتاب را نوشت.
- هذیب المنطق و الکلام: این اثر درسنامه بوده‌است.
- شرح عقاید نسفی: شرح درسنامه
- الارشاد یا ارشادالهادی: در علم نحو
- الشرح المطوَّل: در فنون بلاغی
- الشرح المختصر: در فنون بلاغی
- شرح قسم سوم مفتاح العلوم: در فنون بلاغی
- شرح رسالة شمسیة کاتبی قزوینی: در منطق
- تهذیب المنطق: در منطق
- حواشی بر شرح قطب رازی بر رسالة شمسیه قزوینی: در منطق
- شرح ایساغوجی ابهری: در منطق
- شرح العقائد النسفیة: شرحیست بر کتاب عقیدة النسفیة اثر نجم الدین ابوحفص عمر نسفی
- مقاصد الطالبین فی علم اصول الدین: در کلام
- رسالة الرد علی زندقة ابن عربی فی مؤلَّفِه فصوص الحکم: در کلام
- التلویح الی کشف حقائق التنقیح: در علم اصول
- شرح بر شرح ایجی بر المختصر فی الاصول ابن حاجب: در علم اصول
- مفتاح الفقه: در فقه
- اختصار شرح تلخیص الجامع الکبیر: در فقه
دیگر آثار:
- النعم السوابغ فی شرح الکلم النوابغ
- ترجمة بوستان سعدی به نثر ترکی
- حاشیه بر کشاف زمخشری
دانشنامهٔ جهان اسلام پس از ذکر آثار او در ادامه چنین می‌نویسد:
آثار متعددی به تفتازانی نسبت داده شده‌است، از جمله: اربعین و شرح الاربعین النَّوَویة، هر دو در علم حدیث؛ شرح نهج البلاغة؛ رسالة الاءکراه؛ رسالة کوتاه ضابطة انتاج الاشکال، در منطق؛ رسالة فتاوی حنفی، در فقه؛ کشف الاسرار و عدة الابرار، که تفسیر قرآن کریم به فارسی است (حاجی خلیفه، ج ۱، ستون ۸۴۷، ج ۲، ستون ۱۴۸۷؛ مدرس تبریزی، ج ۱، ص ۳۳۸). از تفتازانی اشعاری نیز باقی‌مانده‌است (رجوع کنید به مدرس تبریزی، ج ۱، ص ۳۳۹۳۴۰).
جایگاه علمی[ویرایش]
دانشنامهٔ جهان اسلام در پیرامون جایگاه علمی «تفتازانی» چنین آورده‌است:
دانشمندان در بیان جایگاه تفتازانی در تاریخ علوم، اختلاف نظر دارند. غالباً - با توجه به اینکه آثار وی به درسنامه‌ها یا شرح و حاشیه نویسی منحصر است - وی را معلمی توانا، اما فاقد دیدگاهی خاص در مسائل موردبحث، می‌دانند و آثار او را محصول زمانه‌ای می‌دانند که عاری از اصالت و نوآوری فکری است (برای نمونه رجوع کنید به وات، ص ۱۶۴). مثلاً تهذیب وی را در مقایسه با شمسیة کاتبی عاری از پیشرفت می‌دانند. اما به نظر می‌رسد که تفتازانی با تألیف درسنامه‌های بلیغ و فصیح، آموزش علوم اسلامی را گسترش داد و در برخی از مسائل، همچون معمای جذر اصم * یا پارادوکس دروغگو (رجوع کنید به تفتازانی، ج ۴، ص ۲۸۶۲۸۷)، عقاید جدیدی ابراز کرد. شرح المقاصد که دیدگاه تفتازانی در حل شبهة جذر اصم در آن آمده، الجذرالاصم فی شرح مقاصد الطالبین نامیده شده‌است (دهخدا، ذیل مادّه).
آراء منطقی[ویرایش]
تفتازانی به تبع قطب رازی معتقد است کلی در خارج موجود نیست، بلکه فرد آن موجود است و اگر گفته می‌شود کلی طبیعی در خارج وجود دارد، مجاز است از باب وصف به حال متعلق موصوف، به این معنا که فرد آن موجود است.[۴] تفتازانی با استاد خود در تعریف به اعم و اخص هم رأی نیست. از نظر او معرِف و معرَف باید مساوی باشند.[۵] نیز وی برخلاف نظر استادش، حملیه محصوره را طبق رأی کاتبی به خارجیه و حقیقیه و ذهنیه تقسیم می‌کند.[۶] تفتازانی در عکس نقیض هر دو روش قدما و متأخران را عکس قلمداد می‌کند.[۷] او در شکل اول و سوم، فعلیت صغرا را شرط می‌داند و از این روی، بر آن است که این دو شکل با صغرای ممکنه نتیجه نمی‌دهد.[۸]
مطالعهٔ بیش‌تر[ویرایش]
- هاشمی، محمود، مفتاح الدرر من شرح المختصر، ته‍ران: محمود هاشمی، ۱۳۸۰. شابک: شابک ۹۶۴-۳۳۰-۹۳۶-۳
این کتاب شرحی است بر مختصر المعانی تفتازانی که خود شرحی است بر تلخیص المفتاح خطیب قزوینی که آن نیز تلخیص است از مفتاح العلوم سکاکی
- حسینی دشتی، مصطفی، حاشیه ملا عبدالله علی الت‍هذیب، قم: دارالتفسیر، ۱۳۸۲. شابک: ۹۶۴-۷۸۶۶-۲۱-۶
کتاب حاضر شرحی است بر کتاب حاشیه ملا عبدالله‌بن حسین یزدی که آن نیز حاشیه‌ای است بر کتاب «تهذیب المنطق و الکلام» تفتازانی
- عرفان، حسن، کرانه‌ها: شرح فارسی کتاب مختصر المعانی، قم: هج‍رت، ۱۳۷۵. شابک: ۹۶۴۵۸۷۵۱۹۶
این کتاب شرحی است فارسی بر مختصر المعانی تفتازانی که خود شرحی است بر تلخیص‌المفتاح خطیب قزوینی که آن نیز تلخیص بر مفتاح‌العلوم سکاکی است.
پیوند به بیرون[ویرایش]
پانویس[ویرایش]
منابع[ویرایش]
.jpg)