حمام وکیل (کرمان)

حمام وکیل
نام	حمام وکیل
کشور	ایران
استان	استان کرمان
شهرستان	کرمان
اطلاعات اثر
کاربری کنونی	تجاری، توریستی
دورهٔ ساخت اثر	قاجاریه
اطلاعات ثبتی
شمارهٔ ثبت	۱۰۱۱
تاریخ ثبت ملی	۱۲ آبان ۱۳۵۳

حمام وکیل بخشی از مجموعه وکیل کرمان است که امروزه به صورت چایخانه سنتی استفاده می‌شود. این بنا در سال ۱۲۷۰ به شکل با شکوه و با تأثیرپذیری از سبک معماری دوره زندیه قاجاریه احداث شده‌است. این بنا یکی از حمام‌های تاریخی، سنتی و باستانی کرمان است؛ و به تقلید از گنجعلی خان ساخته شده‌است. در سال‌های اخیر این حمام به چایخانه سنتی تبدیل شده‌است. سر در این حمام در سال ۱۳۶۹ به سبک معماری دوره مربوطه اش بازسازی شد و مستقیماً به بازار کرمان مرتبط است.^[۱]

معماری[ویرایش]

در این حمام، سربینه و گرم خانه که فضاهایی وسیع و کشیده اند، به موازات هم قرار دارند.^[۲]

سربینه[ویرایش]

سربینه در قاعده شکلی منظم، اما پرشکست و تراش خورده دارد که از ترکیب اشکال هندسی پدید آمده است. هشت ستون سنگی، که مرتفع‌ترین طاق این فضا را بر دوش دارند، بخش میانی آن را تشخص بخشیده‌اند و وجود حوضی بزرگ در وسط این بخش به اعتبار و اهمیت آن افزوده است. در دو انتهای سربینه، دو حوض مستطیل شکل کوچک دیده می‌شود که بر اهمیت این دو بخش تأکید می‌کنند. در پیرامون سربینه، سکویی کمی بالاتر از کف بخش میانی نشسته. پوشش این سکو، که کاشی فیروزه ای است، آن را از بخش میانی متمایز می‌کند. بر گرداگرد بخش میانی و در زیرسکو، حفره‌هایی برای گذاشتن کفش و دیگر لوازم تعبیه شده‌است. در قسمت‌های مختلف سربینه، سقف‌های رسمی بندی متناسب با شکل قاعده فضا احداث شده: در قسمت میانی، رسمی کاملی اجرا شده و رسمی‌های طاقهای دو طرف تظاهر کمتری یافته‌است تا قسمت میانی را تحت‌الشعاع قرار ندهند.^[۲][۳]

سقف و بدنه سربینه از آجر است و سراسر با کاشیهایی نشسته در میان آجر تزیین شده‌است. مجموع این تمهیدات سربینه را دیدنی‌ترین و پرکارترین بخش حمام کرده‌است. سربینه از یک سو با دستگاه ورودی مرتبط است و از سوی دیگر، با میان در درگاه‌های ورود به این فضاها در امتداد محور فرعی سربینه و رو به روی یکدیگر است. میان در از فضاهای مختلف الشکل متوالی تشکیل شده‌است و در امتداد محور فرعی گرم خانه، به آن راه می یابد. راه خروج از سربینه و ورود به گرم خانه بر روی محورهای این دو فضاست. این دو محور در یک امتداد نیستند و دو چرخش نود درجه در این مسیر باعث جلوگیری از اتلاف گرما شده‌است.^[۲][۳]

گرم خانه[ویرایش]

گرم خانه فضای کشیده ای است که ستون‌های سنگی، آن را به سه بخش اصلی تقسیم کرده: بخش میانی فضایی با قاعده مربع است و چهار ستون و طاق رسمی بندی دارد؛ در یک سمت این فضا، فضایی بزرگتر از آن وجود دارد که طاق رسمی بندی زیبایی بر دوش هشت ستون سنگی آن را پوشانده و حوض هشت گوش بزرگی تقریباً همه کف آن را فرا گرفته؛ در کنار این بخش نیز، فضایی هست که به نظر می‌رسد در مرمت دوره اخیر از ادغام برخی فضاها پدید آمده باشد. در سوی دیگر گرم خانه، بخش کوچک تری دیده می‌شود که حوض مستطیل شکل کشیده ای دارد و در جلوی خلوت گرم خانه قرار گرفته‌است. خلوت نیز قاعده هشت و نیم هشت و طاق رسمی بندی دارد. این بخش از گرم خانه راه جداگانه ای به میان در دارد که ممکن است حاصل تغییرات دوره اخیر باشد.^[۲][۳]

خزینه[ویرایش]

خزینه حمام، که در امتداد محور فرعی گرم خانه و رو به روی ورودی آن قرار دارد، فضایی است با قاعده مستطیل که سقف آن در میانه بخشی پر کار دارد. مراجعان از طریق پلکانی به خزینه داخل می‌شدند و سپس به سربینه باز می‌گشتند.^[۲][۳]

ورودی[ویرایش]

دستگاه ورودی حمام از سردر و هشتی و دالان تشکیل شده. سردر تزیینات مقرنس در زیر طاق و ازاره کاشی و کتیبه کمربندی دارد. قسمت فوقانی سردر فروریخته بود که در سال‌های اخیر، مرمت شده‌است. هشتی سقف رسمی بندی بسیار زیبایی دارد که با سوار شدن سه رسمی پرکار بر بالای یکدیگر، شکل گرفته‌است. طاق نماهای پیرامون این هشتی با کاشیهایی با نقوش گل و بوته تزیین شده. تغییر زاویه مسیر حرکت از سردر تا سربینه موجب شده که دید مستقیم به سربینه از بین برود و از تبادل حرارت با بیرون کاسته شود. نورگیرهای مختلف در سقف فضاهای حمام، علاوه بر تأمین روشنایی، به زیبایی بر هندسه آن‌ها تأکید می‌کنند. امروزه در حمام وکیل چای خانه سنتی دایر است.^[۲][۳]

کتیبه[ویرایش]

بر طبق کتیبه سردر حمام وکیل، بانی بنا موتمن السلطان وکیل الملک محمد اسماعیل خان نوری بوده. وکیل الملک از سال ۱۲۷۷ تا ۱۲۸۴ حکومت کرمان را برعهده داشت.^[۲][۳]

بهره برداری غیر اصولی[ویرایش]

این بنای تاریخی متأسفانه توسط میراث‌فرهنگی از سال ۱۳۹۶ برای استفاده به عنوان چایخانه اجاره داده شده‌است که نگرانی‌هایی بابت تخریب این بنا به دنبال داشته‌است.^[۴]

گالری تصاویر[ویرایش]

جستارهای وابسته[ویرایش]

• بازار کرمان
• مجموعه وکیل
• کرمان
• فهرست آثار تاریخی کرمان
• کاروانسرای وکیل
• بازار وکیل
• مسجد وکیل
• آب‌انبار وکیل

منابع[ویرایش]