جنگ دوم قره‌باغ

برای پیشینه مناقشات، مناقشه قره‌باغ را ببینید. برای نتیجه این جنگ، توافقنامه آتش‌بس ناگورنو قره‌باغ را ببینید.
جنگ دوم قره‌باغ
بخشی از بخشی از مناقشه قره‌باغ و درگیری نیابتی روسیه-ترکیه[۱۵]

  ارمنستان
  جمهوری آرتساخ
  استان پیشین خودگردان ناگورنو قره‌باغ
  سرزمینهای خواستهٔ جمهوری آرتساخ ولی در دست جمهوری آذربایجان
  دیگر سرزمین‌های قانونی (دوژور) جمهوری آذربایجان
[۱۶]
  سرزمینهایی که بازپس‌گیری آن‌ها توسط جمهوری آذربایجان
تأیید شده‌است
تاریخ۲۷ سپتامبر ۲۰۲۰ (۲۰۲۰-09-۲۷) – ۱۰ نوامبر ۲۰۲۰ (۲۰۲۰-11-۱۰)
(۱ ماه و ۲ هفته)[۱۷]
موقعیت
ناگورنو قره‌باغ، ارمنستان و جمهوری آذربایجان
نتایج

پیروزی جمهوری آذربایجان.[۱۸][۱۹]

  • ۱۰ نوامبر ۲۰۲۰ توافق‌نامه آتش‌بس حاصل شد[۲۰]
  • آذربایجان کنترل سرزمین‌های بازپس‌گیری شده در جریان درگیری‌ها را در دست نگه می‌دارد.
  • دو هزار نیروی حافظ صلح روس برای دست‌کم پنج سال در گذرگاه لاچین مستقر می‌شوند و از طریق این گذرگاه، به ارمنستان اجازه دسترسی به قره‌باغ کوهستانی داده می‌شود.
  • تا ۱ دسامبر ارمنستان شهرستان‌های کلبجر، آغ‌دام و لاچین را تخلیه و به جمهوری آذربایجان پس می‌دهد.[۲۱]
  • تظاهرات مردمی در ارمنستان آغاز شد.
  • یادداشت تفاهمی برای شکل‌گیری مرکز مشترک ترکیه و روسیه جهت نظارت بر آتش‌بس امضاء شد.[۲۲]
تغییرات
قلمرو

در جریان جنگ

پسا توافقنامه آتش‌بس

  • جمهوری آذربایجان کنترل تمام مناطقی از قره‌باغ کوهستانی را که در طول جنگ بازپس‌گرفت، در دست نگه می‌دارد و کلیه سرزمین‌های تحت اشغال[۲۴] ارمنستان[۲۵][۲۶][۲۷][۲۸][۲۹][۳۰]

در اطراف قره‌باغ کوهستانی تا ۱ دسامبر سال ۲۰۲۰ به جمهوری آذربایجان واگذار می‌شود

طرف‌های درگیر

 جمهوری آذربایجان
ارتش آزاد سوریه (تحت حمایت ترکیه)a[›][۱] توسط جمهوری آذربایجان[۲][۳] و ترکیه[۴] تکذیب شده‌است.
پشتیبانی:
ترکیه[۵]


تأمین کنندگان اسلحه:
 اسرائیل[۶][۷]ترکیه[۸]		  ارمنستان
 جمهوری آرتساخ
ارمنیان سرتاسر جهان[۹][۱۰][۱۱]
تأمین کنندگان اسلحه:
 روسیهf[›][۱۲][۱۳][۱۴]
فرماندهان و رهبران
جمهوری آذربایجان الهام علی‌اف
(رئیس‌جمهوری آذربایجان، فرمانده کل قوا)
جمهوری آذربایجان ذاکر حسنف (وزیر دفاع جمهوری آذربایجان)
جمهوری آذربایجان مآایس برخوداروف (فرمانده یگان‌های ارتش)[۳۲]
جمهوری آذربایجان حکمت میرزایوف (فرمانده نیروهای ویژه ارتش آذربایجان)
جمهوری آذربایجان حکمت حسنوف (فرمانده لشکر یکم ارتش آذربایجان)
جمهوری آذربایجان الچین قلی‌اف (رئیس نیروی مرزبانی جمهوری آذربایجان)		 ارمنستان نیکول پاشینیان
(نخست‌وزیر ارمنستان، فرمانده کل قوا)
جمهوری آرتساخ آرائیک هاروتیونیان (رئیس‌جمهور و فرمانده کل قوای جمهوری آرتساخ))[۳۳][۳۴]
ارمنستان داویت دونویان (وزیر دفاع ارمنستان)
جمهوری آرتساخ جالال هاروتیونیان (وزیر دفاع جمهوری آرتساخ)
ارمنستان اونیک گاسپاریان (رئیس ستاد مشترک نیروهای مسلح ارمنستان)
ارمنستانتیران خاچاتریان (معاون اول رئیس ستاد کل نیروهای مسلح ارمنستان)
جمهوری آرتساخ کارن جالاویان
جمهوری آرتساخ سرگی شاکاریان
واحدهای درگیر

نیروهای مسلح جمهوری آذربایجان
مزدوران سوریa[›][۳۵]

ارتش تدافعی جمهوری آرتساخ

نیروهای مسلح ارمنستان
تلفات و خسارات

منابع جمهوری آذربایجان:

  • ۲۸۰۱ نیروی نظامی کشته (آمار رسمی)[۳۶]
  • ۱۲۴۵ نیروی نظامی زخمی
  • بیش از ۱۰۰ نیروی نظامی مفقودالاثر
  • یک بالگرد منهدم شده[۳۷]

به گزارش ارمنستان:

  • ۷۶۳۰ نیروی نظامی کشته[۳۸]
    • ۲۰ عضو نیروهای ویژه ترکیه[۳۹]
  • ~ ۳۶۰۰ نیروی نظامی زخمی
  • ۲ مزدور سوری اسیر[۴۰][۴۱]
  • ۱۶ بالگرد نابود شد.[۴۲]
  • ۷۸۴ تانک و خودروی زرهی منهدم شد[۴۳]
  • ۶ موشک انداز سنگین چندمنظوره (اسمرچ روسی) منهدم شده‌است[۴۴]
  • ۲۶۴ هواپیمای بدون سرنشین سرنگون شده[۴۵]
  • ۲۵ هواپیمای جنگی نابود شد.[۴۶]

منابع ارمنستان:

  • ۲۹۹۶ نظامی کشته (آمار رسمی)[۴۷]
  • ~۲۰۰ نظامی زخمی[۴۸]
  • ۲۱ نظامی اسیر[۴۹]
  • چند صد سرباز مفقودالاثر[۵۰]
  • سرنگونی یک فروند سوخو ۲۵ از سوی اف ۱۶ ترکیه[۵۱]

به گفته آذربایجان:

  • ۵۵۰ نظامی زخمی یا کشته شده
  • ۲۴ تانک/خودرو جنگی پیاده‌نظام نابود شده
  • ۱۸ هواپیمای بدون سرنشین نابود شده
  • ۸ عراده توپ منهدم شده
  • ۳ انبار اسلحه و مهمات نابود شده
  • ۱۵ سامانه ضدهوایی از دست رفته[۵۲]
۱۰۰ غیرنظامی آذربایجانی[۵۳] و ۷ غیرنظامی ارمنستانی کشته شده؛ ۴۱۶ غیرنظامی آذربایجانی[۵۳] و ۳۰+ غیرنظامی ارمنستانی زخمی شده[۵۴][۵۵][۵۶] ۳ غیرنظامی آذربایجانی مفقود شده (به گفنه آذربایجان)[۵۷]

جنگ دوم قره‌باغ (به انگلیسی: Second Nagorno-Karabakh War) بخشی از مناقشه قره‌باغ است که از ۲۷ سپتامبر ۲۰۲۰ میان جمهوری‌های آذربایجان و ارمنستان آغاز شده‌است. هر دو طرف تلفاتی را گزارش کردند. سپس ارمنستان و جمهوری آرتساخ اعلام حکومت نظامی و بسیج عمومی کردند. جمهوری آذربایجان نیز اعلام حکومت نظامی کرد.

کشورهای مختلف و سازمان ملل این درگیری‌ها را محکوم کرده و خواستار کاهش تنش‌ها شده‌اند. در تاریخ ۱۰ اکتبر، با پیگیری روسیه و همکاری صلیب سرخ، بین دو کشور توافق آتش‌بس برقرار شد.

در ۹ نوامبر علی‌اف، پوتین و پاشینیان، روسای جمهور آذربایجان و روسیه و نخست‌وزیر ارمنستان، بیانیه مشترکی را امضاء کردند، که به‌موجب آن از ساعت ۰۰:۰۰ به وقت مسکو درگیری‌ها در قره‌باغ به پایان رسید و آتش‌بس کامل برقرار شد.[۵۸] متعاقباً، نیکول پاشینیان در یک پست فیسبوکی خبر از امضاء قرارداد صلح با جمهوری آذربایجان داد.[۵۹] آرائیک هاروتیونیان، رهبر جمهوری «آرتساخ» هم تن به پایان جنگ داد.[۶۰] این قرارداد صلح که ساعات اولیه ۱۰ نوامبر به امضاء طرفین رسید، ایجاب می‌کند که ارمنستان و آذربایجان اسرای جنگی و اجساد کشته شدگان را مبادله کنند. افزون بر این، نیروهای مسلح ارمنستان تا ۱ دسامبر به ترتیب از شهرستان‌های کلبجر، آغ‌دام و لاچین عقب‌نشینی خواهند کرد. حدود ۲ هزار نیروی حافظ صلح روسیه به فرماندهی سپهبد «رستم مرادوف»[۶۱] حداقل به مدت ۵ سال آینده برای حفظ امنیت دالان لاچین واقع در میان قره‌باغ کوهستانی و ارمنستان در آنجا مستقر خواهند شد. بنابر اطلاع جمهوری آذربایجان، نیروهای ترکیه نیز در فرایند صلح‌بانی حضور خواهند یافت. در توافق‌نامه همچنین اعلام شده‌است کریدوری در یک نوار سرزمین‌های کشور ارمنستان نزدیک به مرزهای ترکیه و ایران برای تردد اتباع آذربایجان به جمهوری خودمختار نخجوان ایجاد خواهد شد که نظارت و تضمین امنیت آن بر عهده نیروهای روسی خواهد بود.[۶۲][۶۳]

پیشینه[ویرایش]

پس از دورهٔ نخست جنگ ایران و روسیه (۱۸۰۴–۱۸۱۳) و کمتر از یک سده از جدایی قفقاز برپایه پیمان‌نامهٔ گلستان (۱۸۱۳) و افزودن آن به خاک روسیهٔ تزاری، با روادید سردمداران نوین در ۱۵ نوامبر ۱۹۱۷ پس از خیزش بولشویکها در اکتبر همان سال، نخستین کنگرهٔ ارمنیان ناگورنو قره‌باغ در ۲۲ ژوئیه ۱۹۱۸ بخشبندی دیوان‌سالاری تازه‌ای را برنهاد که تا سال ۱۹۲۰ گردانندگان برپایهٔ قانون بومی همان کنگره کار خویش را دنبال نموده؛ با جمهوری مردمسالار آذربایجان به سرپرستی انگلستان همکاری نکردند و هر گونه دگرگونی در این رویکرد را وابسته به راهکار پایانی پیمان‌نامهٔ سازش پاریس دانستند. در میثاق جامعهٔ ملل دولت ارمنستان بر پایهٔ بند ۸۸ به‌گونهٔ دوژور (قانونی و رسمی) پذیرفته، و دولت آذربایجان با نگاه به آنکه تا پیش از پیوستن آن سرزمین به روسیه تزاری بخشی از سرزمین مغول و ایران بوده و دولت مستقلی نداشته‌است، تنها از سوی بریتانیا، فرانسه، ایتالیا و ژاپن آن هم به گونهٔ دوفاکتو (نه دوژور) پذیرفته‌شد گرچه آمریکا این شناسایی را هم نپذیرفت. همچنین در آن زمان دو سرپرست برای آذربایجان در میان بود؛ یکی دولت مساوات در گنجه که کمی پس از آن در آوریل ۱۹۲۰ برون‌مرزی شد و دیگری دولت بولشویک در باکو. دولت مساوات از پشتیبانی ترکیه برخوردار بود چنان‌که در ۱۹۱۸ باکو را با پشتگرمی سرراست به ترک‌ها دردست‌گرفت. افزون‌براین، جامعهٔ ملل ناسازگار با راهبرد مهار جنگ‌افزار به دولت ارمنستان برای انباشت آن به اندازهٔ نیاز روادید داد و به‌وارون همهٔ رویکردهایی که برای کاهش و مرزبندی ساخت و نگهداری جنگ‌افزار برپا کرده‌بود، در فراهم‌کردن جنگ‌افزار برای ایستادگی دربرابر دشمنانی که آن را دربرگرفته بودند آزاد دانست.[۶۴]

سرانجام در سال ۱۹۲۳ اتحاد جماهیر سوسیالیستی شوروی سرزمین کوهستانی قره‌باغ را استان خودگردان جمهوری آذربایجان خواند و تا فروپاشی شوروی (۱۹۹۱) این بخشبندی سازمانی کشوری پابرجا ماند.

این درگیری‌ها ناشی از اختلافات در مورد منطقه ناگورنو قره‌باغ است که قلمرو شناخته شده بین‌المللی آذربایجان توسط جامعه بین‌المللی است، این منطقه در حال حاضر توسط جمهوری آرتساخ اداره می‌شود.[۶۵][۶۶][۶۷][۶۸]

اولین دوره جنگ قره‌باغ با امضاء قرارداد آتش‌بس بیشکک در سال ۱۹۹۴، به پایان رسید و قره‌باغ کوهستانی و شهرهای اطراف آن، اعم از آغ‌دام، جبرئیل، فضولی، کلبجر، قبادلی، لاچین و زنگلان که قلمرو شناخته شده بین‌المللی جمهوری آذربایجان از سوی جامعه بین‌المللی است، به تصرف ارمنستان درآمد.[۶۵][۶۹] بنابر گزارش «آکادمی حقوق بین‌الملل بشردوستانه و حقوق بشر ژنو» در خصوص جنگها که در سال ۲۰۱۸ انتشار یافت، کشور ارمنستان نه‌تنها با حمایت تسلیحاتی، مالی، آموزش نظامی، و پشتیبانی عملیاتی از «جمهوری قره‌باغ» و نیروهای آن، بلکه با مشارکت در هماهنگی و کمک به برنامه‌ریزی کلی فعالیت‌های نظامی و شبه‌نظامی آن «کشور خودخوانده»، در قره‌باغ کوهستانی اعمال اقتدار می‌کند.[۷۰] در طول حدود ۳ دهه به مراتب آتش‌بس نقض شد، که از شدیدترین نمونه‌های آن‌ها می‌توان به درگیری‌های ۲۰۱۶ جمهوری آذربایجان و ارمنستان[۷۱] و درگیری مرزی ارمنستان و جمهوری آذربایجان در ژوئیه سال ۲۰۲۰ اشاره کرد.[۷۲]

آخرین مناقشه بین طرفین در سال ۲۰۱۶ به مدت چهار روز رخ داد که نیروهای نظامی جمهوری آذربایجان و ارمنی‌های جدایی طلب قره باغ کوهستانی بامداد روز شنبه ۷ اسفند (۲۵ فوریه)، در مرزهای شرقی این منطقه مناقشه خیز در اطراف فضولی (Fuzuli) و خوجاوند (به ارمنی: مارتونی) با یکدیگر درگیر شده‌اند و گزارش‌ها حاکی از کشته شدن پنج سرباز ارتش جمهوری آذربایجان است. نقض مرتب رژیم آتش‌بس در چند ماه اخیر و بعد از درگیری نظامی آوریل سال ۲۰۱۶ در منطقه، حاکی از آتش‌بس ناپایدار میان طرفین است، به طوری که لامبرتو زانیری دبیرکل سازمان امنیت و همکاری اروپا که مدیریت روند صلح در قره باغ به عهده این سازمان است، به تازگی در سخنانی در جلسه مجمع پارلمانی این سازمان از اوضاع جاری در منطقه مورد مناقشه قره باغ ابراز نگرانی کرده بود و خواستار یک تحرک جدی سیاسی در حل این بحران نظامی ـ امنیتی شده بود.[۷۳]

بعد از ۲۰۱۶، به دنبال نبردها و تبادل آتش‌های گاه‌گاهی، درگیری‌های شدیدی بین نیروهای دو کشور مجدداً در ماه ژوئیه سال ۲۰۲۰ در منطقه مرزی در «مؤسس» در استان تاووش در ارمنستان و روستای آق‌دام در شهرستان توووز در جمهوری آذربایجان به وقوع پیوست، که تلفاتی جانی از هر دو طرف در پی داشت.[۷۴][۷۵]

در حین درگیری‌های مرزی در بین دو کشور هزاران نفر از مردم آذربایجان با تجمع در باکو، پایتخت این کشور، خواستار شروع جنگ برای بازپس‌گیری قره‌باغ شدند.[۷۶]

۲۳ ژوئیه ارمنستان با هدف تحلیل درگیری‌های ژوئیه، رزمایشهای مشترک پدافند هوایی با روسیه آغاز کرد.[۷۷] یک هفته بعد، جمهوری آذربایجان رزمایش‌های نظامی شروع کرد، که از ۲۹ ژوئیه تا ۱۰ اوت طول کشید. سپس، در اوایل ماه سپتامبر جمهوری آذربایجان و ترکیه مبادرت به برگزاری رزمایش نظامی مشترکی ورزیدند.[۷۸] رجب طیب اردوغان، رئیس‌جمهوری ترکیه، در حاشیه ۷۵- امین نشست مجمع عمومی سازمان ملل متحد با صدور بیانیهای بر تمامیت ارضی جمهوری آذربایجان و گرجستان تأکید کرد.[۷۹]

روزشمار نبردها[ویرایش]

نبردهای قره‌باغ ۴۴ روز طول کشید و از خط تماس شمال شرقی و جنوب شرقی در ۲۷ سپتامبر ۲۰۲۰ شروع شد و در ۱۱ نوامبر همان سال با وساطت روسیه خاتمه یافت.

تحولات روز به روز جنگ قره باغ: قرمز منطقه تحت کنترل آرتساخ. آبی مناطقی که آذربایجان پیشروی کرد. نقاط دایره آبی محل فعالیت نیروهای آذربایجان.

۲۷ سپتامبر/ ۶ مهر[ویرایش]

جایگاه درگیری‌ها در ۶–۷ مهرماه

درگیری‌های جاری در بامداد روز یکشنبه ۲۷ سپتامبر در خط تماس نیروهای مسلح جمهوری آذربایجان و نیروهای تدافعی جمهوری آرتساخ در منطقه قره‌باغ شروع شد و هر دو طرف یکدیگر را به آغاز درگیری‌ها متهم کردند.[۸۰] شوشان استپانیان سخنگوی وزارت دفاع ارمنستان در صفحه فیسبوک خود از تلفات جانی غیر نظامیان از گلوله‌باران مناطق مسکونی در جمهوری آرتساخ خبر داد. «از ساعت ۷:۱۰ صبح روز ۲۷ سپتامبر در اثر گلوله‌باران مناطق مسکونی جمهوری آرتساخ، در منطقه مارتونی یک زن و یک کودک کشته و دو نفر دیگر نیز زخمی شدند. آمار دیگر مناطق در دست بررسی است. مدارس نیز از جمله در استپاناکرت از این گلوله‌باران در امان نبوده‌اند».[۸۱]

گزارش‌ها همچنین حاکی است که رزمندگان ناگورنو قره‌باغ صبح روز یک‌شنبه ۲۷ سپتامبر، چهار بالگرد نظامی جمهوری آذربایجان را در این منطقه سرنگون کرده‌اند.[۸۲] وزارت دفاع ارمنستان نیز از نابود کردن ۱۵ هواپیمای بدون سرنشین و همچنین انهدام ۱۰ دستگاه تانک در این منطقه خبر داده‌است.[۸۲] به گفتهٔ دستیار رئیس‌جمهور آذربایجان، پهپادهای آفندی اسرائیلی نقش برجسته‌ای در این ستیزه داشته‌اند، ولی از بازگوی هر گونه دیدگاهی دربارهٔ گزارش فرود هواپیماهای ارتش در اسرائیل برای دریافت جنگ‌فزار خودداری نموده، آشکار بودن پیمان‌نامه‌های میان دو کشور را یادآور شد.[۸۳]

مقامات آذربایجانی اعلام کردند، که تقریباً صبح ساعت ۰۶:۰۰ به وقت محلی نیروهای مسلح ارمنستان دست به بمباران مواضع نیروهای مسلح جمهوری آذربایجان و مناطق مسکونی هم‌جوار در امتداد خط مقدم جبهه زدند.[۸۴] در بیانیه جمهوری آذربایجان عنوان شد، که ارمنستان حملات را شروع و آذربایجان در واکنش به این اقدام ضدحمله آغاز کرد.[۸۵] در ظهر آن روز الهام علی‌اف، رئیس‌جمهوری آذربایجان، در سخنرانی تلویزیونی خود اظهار داشت، که ارتش ارمنستان از صبح ۲۷ سپتامبر بابه‌کارگیری انواع مختلف جنگ‌افزارها از جمله یگان‌های توپخانه، مناطق مسکونی و مواضع ارتش جمهوری آذربایجان را بمباران کرد، که تعدادی کشته و زخمی بین نظامیان و غیرنظامیان برجای گذاشت.[۸۶] وزارت دفاع جمهوری آذربایجان طی بیانیه‌ای، از انهدام تعداد زیادی از اماکن نظامی و تجهیزات نظامی و کشته شدن نیروهای ارمنستان، مستقر در خط مقدم جبهه و دفاع در عمق در حین ضدحمله‌ای خبر داد، که با استفاده از پرسنل ارتش، واحدهای توپخانه، تانک و موشک با پشتیبانی نیروی هوایی در جبهه و هواپیماهای بدون سرنشین انجام گرفت.[۸۷]

جمهوری آذربایجان در پی آغاز درگیری‌ها، وضعیت جنگی اعلام کرد و رفت‌وآمد در ساعات شب در باکو و برخی شهرهای مهم کشور محدود شد و همچنین از صبح تا عصر روز یکشنبه ۲۷ سپتامبر اینترنت در جمهوری آذربایجان در دسترس نبود و شامگاه یکشنبه نیز شبکه‌های اجتماعی از دسترس خارج شدند.[۸۸] همچنین در این میان جمهوری آذربایجان مدعی شده‌است که ارمنستان با آغاز حملات نظامی، دست به حملات سایبری گسترده علیه زیرساخت‌های اینترنتی این کشور زده‌است.[۸۸] با این وجود خبرگزاری‌های آذربایجان عصر روز یکشنبه همچنین از حمله سایبری به پایگاه‌های اینترنتی ارمنستان خبر داده و لیست ۹۰ پایگاه را که بیشتر دولتی و خبری هستند منتشر کردند که به گفته آن‌ها، هک شده‌اند.[۸۸]

به گزارش خبرگزاری وابسته به آذربایجان، نیکول پاشینیان نخست‌وزیر ارمنستان نیز در نخستین واکنش خود به آغاز دوبارهٔ درگیری‌ها، آذربایجان را به انجام حملات هوایی و توپخانه‌ای متهم کرد و گفته‌است که نیروهای ارمنستان در پاسخ، دو بالگرد و سه پهپاد آذربایجان را سرنگون کرده‌اند. در برابر، جمهوری آذربایجان با پذیرش سرنگونی تنها یک بالگرد ارتش خود، اعلام داشت خلبانها که توانستند بالگرد را به موقع در بخشهای در دست نیروهای آذربایجان بر زمین بنشانند، زنده ماندند.[۸۹]

بعدازظهر، وزارت دفاع آذربایجان بازپس‌گیری روستاهای قره‌خان بی‌لی، کاربند، هورادیز، عبدالرحمان‌لی بالا، عبدالرحمان‌لی پایین، بویوک مرجان‌لی و نوزگار را گزارش کرد.[۹۰][۹۱]

در بیانیه وزارت دفاع آذربایجان در ساعت ۱۶:۲۹ آمد، که یک پادگان مستقر نیروهای مسلح ارمنستان در شهرستان آغ‌دره محاصره شده و طرف آذربایجان به خاطر اجتناب از کشته شدن تمام نظامیان این پادگان و به‌تبع آن افزایش تعداد تلفات جانی، به فرماندهی ارتش ارمنستان در این محور پیشنهاد داده‌است تا با خودداری از مقاومت، تسلیم شوند. این بیانیه اضافه کرد آذربایجان که با اسرای نظامی و غیرنظامی بر اساس حقوق بین‌الملل بشردوستانه و ضوابط کنوانسیون‌های ژنو رفتار خواهد کرد.[۹۲] بعد از مدتی این وزارتخانه بازپس‌گیری ارتفاعی راهبردی در رشته‌کوه مراوی را اعلام کرد.[۹۳] وزارت دفاع آذربایجان همچنین افزود، که بزرگراهی که شهر واردنیس کشور ارمنستان را به شهرستان آغ‌دره قره‌باغ کوهستانی متصل می‌کند و از اهمیت سوق‌الجیشی نظامی ویژه‌ای برخوردار می‌باشد، از نظر میدان شلیک موشک و توپخانه تحت کنترل دیداری قرار گرفت.[۹۴]

ارمنستان کشته شدن ۱۶ نیروی نظامی و زخمی شدن بیش از صد نفر را تأیید کرده و جمهوری آذربایجان تاکنون مرگ پنج غیرنظامی در منطقه «نفتالا» را گزارش داده‌است.[۸۸]

۲۸ سپتامبر/ ۷ مهر[ویرایش]

رشته‌کوه مراوی از رزمگاه‌های راهبردی

ارمنستان روز دوشنبه ۲۸ سپتامبر ترکیه را به پشتیبانی مستقیم نظامی از جمهوری آذربایجان در درگیری نظامی تازه بین دو جمهوری سابق شوروی بر سر منطقه ناگورنو قره‌باغ متهم کرد.[۸۲]

به گزارش خبرگزاری رویترز، وزارت خارجه ارمنستان در بیانیه‌ای گفت که ترکیه «حضور مستقیم در صحنه نبرد دارد و کارشناسان نظامی ترکیه دوشادوش نیروهای جمهوری آذربایجان می‌جنگند و از سلاح‌های ترکیه، از جمله هواپیماهای بدون سرنشین و هواپیماهای جنگی نیز استفاده می‌کنند».[۸۲][۹۵] ترکیه دربارهٔ این اتهام توضیح روشنی نداده اما فیلم‌هایی در شبکه‌های اجتماعی منتشر شده که در آن به نظر می‌رسد پهپادهای ترکیه به اهداف ارمنستان حمله کرده‌اند.[۹۵]

به نوشته خبرگزاری روسی اینترفکس، آقای پاشینیان در نشست فوق‌العاده پارلمانی گفت: «موضوع به رسمیت شناختن ناگورنو قره‌باغ در دستور کار ما قرار دارد. ما باید بسیار جدی بحث کنیم که آیا این گام را برمی‌داریم یا خیر.»[۸۲][۹۶] نیکول پاشینیان، نخست‌وزیر ارمنستان، نیز می‌گوید که جمهوری آذربایجان به اهداف غیرنظامی در منطقه مورد مناقشه ناگورنو قره‌باغ حمله کرده‌است.[۸۲]

همچنین الهام علی‌اف، رئیس‌جمهور آذربایجان، گفته امیدوار است «اشغال سی ساله» قره‌باغ به پایان برسد. روسیه خواستار آتش‌بس شده‌است و ترکیه گفته از آذربایجان حمایت می‌کند.

هر دو کشور یکدیگر را به آغاز حمله‌های مرزی متهم می‌کنند، ارمنستان می‌گوید آذربایجان حمله هوایی و توپخانه‌ای انجام داده‌است. آذربایجان می‌گوید که ارمنستان خط مرزی را گلوله‌باران کرده‌است. هر دو کشور می‌گویند در حمله طرف مقابل شهروندان غیرنظامی کشته شده‌اند.

شوشان استپانیان سخنگوی وزارت دفاع ارمنستان در صفحه فیسبوک خود نوشته‌است که نیروهای آذربایجانی یک حمله تانکی را در جهت جنوب شرقی جمهوری آرتساخ آغاز کرده‌اند که با جواب شدید یگان‌های تانکی ارتش تدافعی آرتساخ روبرو شده و ۱۰ تانک دیگر از دست داده‌اند.[۹۷]

وزارت دفاع جمهوری آذربایجان با صدور بیانیه ای مدعی حمله ارتش ارمنستان بابه‌کارگیری توپخانه و اسلحه‌های کالیبر بزرگ به مواضع نیروهای آذربایجان و مناطق مسکونی در امتداد خط مقدم جبهه قره‌باغ شده‌است. بنابر این بیانیه، در نتیجه این حمله تعدادی از نظامیان و غیرنظامیان این کشور کشته شدند.[۹۸]

۲۹ سپتامبر/ ۸ مهر[ویرایش]

پیامدهای درگیریها دامن‌گیر واردنیس (در بالا) و داش‌کسن (در پایین) در استانهای مرزی آذربایجان و ارمنستان شد.

از سوی جمهوری آذربایجان گزارش‌هایی دربارهٔ آتش توپخانه برخاسته از ارمنستان به خاک آذربایجان شد، که وزیر خارجهٔ ارمنستان، این را بهانه‌تراشی برای کشاندن درگیریها به ارمنستان دانست.[۹۹]

۳۰ سپتامبر/ ۹ مهر[ویرایش]

ایران یک پهپاد آذربایجانی را که بر فراز آسمان استان اردبیل دیده‌شده‌بود، سرنگون ساخت. این پدافند هوایی بر بلندیهای اصلان رخ داده‌است.[۱۰۰]به گفته سخنگوی وزارت دفاع ارمنستان، درگیریها شب‌هنگام با کاهش روبرو بوده، هرچند پیگیری شده‌است.[۱۰۱]

۱ اکتبر/ ۱۰ مهر[ویرایش]

دو گزارشگر (یک خبرنگار و یک عکاس) روزنامهٔ لوموند در بمباران شهروندان عادی شهر مارتونی در آرتساخ به‌دست نیروهای ارتش جمهوری آذربایجان به‌سختی زخمی شدند.[۱۰۲] آنان سرگرم بررسی پیامدهای بمباران پیشین در شهر و گرفتن گزارش از مردم بومی دراین‌باره بودند که دچار این رخداد ناگوار شدند. در این بمباران چهار تن غیرنظامی کشته و یازده تن دیگر _که چهار تن از آن میان خبرنگار بودند_ زخمی شدند. یکی از دو خبرنگار فرانسوی را که آسیب سخت‌تری دیده بود برای انجام عمل جراحی به بیمارستان استپاناکرت پایتخت آرتساخ بردند.[۱۰۳][۱۰۴][۱۰۵][۱۰۶][۱۰۷][۱۰۸][۱۰۹]فرانسه گفته‌است که برای دو گزارشگر آسیب‌دیده خود هواپیما می‌فرستد.[۱۱۰]

به گزارش خبرگزاری آویا پرو به گفتهٔ بنگاه‌خبررسانی بولگاریا میلیتاری، نیروی هوایی آذربایجان یک جت جنگندهٔ خود را از دست داد. بر پایهٔ همین گزارش سامانهٔ پدافند هوایی ایران، هواپیمای جنگندهٔ یادشده را بی‌هشدار و درپی گذر از آسمان ایران نشانه رفته و هواپیمای نامبرده سرنگون شده‌است. منبع ایرانی در این باره چنین گفته‌است: «ما به علیوف هشدار داده‌بودیم. اکنون باکو یک هواپیما کمتر دارد.». به گفتهٔ رسانهٔ روسی این هوانورد یک بالگرد آفندی بوده که بر فراز ناگورنو قره‌باغ نشانه‌روی شده ولی از روی نزدیکی این رخداد با مرز ایران در خاک ایران سرنگون شده‌است. گویا تا این تاریخ ارتش آذربایجان ۹ هواپیمای خود را از دست داده‌است.[۱۱۱] وزارت دفاع جمهوری آذربایجان ضمن تکذیب ادعاهایی مبنی بر سرنگونی جنگنده و بالگرد متعلق به ارتش این کشور و سقوط آن‌ها در خاک ایران، آن را کذب دانست.[۱۱۲][۱۱۳]

۲ اکتبر / ۱۱ مهر[ویرایش]

آرتسرون هوانیسیان، نماینده وزارت دفاع ارمنستان روز جمعه ۲ اکتبر خبر سرنگونی پنج هواپیمای دیگر و سه بالگرد نیروی هوایی آذربایجان را در صفحه فیسبوک خود داد.[۱۱۴]

به گزارش وزارت دفاع جمهوری آذربایجان، درگیری‌ها در مناطق مختلف جبهه جنگ در طول شب و صبح روز دوم اکتبر ادامه داشت و نیروهای مسلح جمهوری آذربایجان ارتفاعات راهبردی در «ماداغیس» (هم‌اکنون سوگووشان) در محور شهرستان آغ‌دره را بازپس‌گیری کردند.[۱۱۵] این در حالی بود، که «جمهوری آرتساخ» با صدور بیانیه‌ای وضعیت موجود در امتداد شب در جبهه را نسبتاً آرام خواند.[۱۱۶] در حدود ساعت ۹:۵۰ صبح وزارت دفاع آذربایجان از حمله شدید توپخانه ای نیروهای مسلح ارمنستان به روستاهای خندرستان، علی‌بیلی، احمد آقالی و صفرلی در شهرستان آغ‌دام و تلفات جانی و مجروحیت تعدادی غیرنظامی خبر داد.[۱۱۷] تقریباً ساعت ۱۱:۰۰ بود، که این وزارتخانه فیلم‌هایی از حمله به خودروهای زرهی و نظامیان ارمنستان را منتشر کرد.[۱۱۸] حدود ساعت ۱۲:۴۰، وزارت دفاع آذربایجان گفت که همزمان با اینکه ارتش ارمنستان منطقه مسکونی قوزان‌لی در شهرستان آق‌دام را از قره‌باغ کوهستانی هدف حمله موشکی قرار داد، ۱۰ فروند موشک کی‌ان ۲ پرتاب شده از قلمروی کشور ارمنستان نیز به روستای صابرکند در شمکور اصابت کرد.[۱۱۹][۱۲۰] طی بیانیه بعدی، وزارت دفاع آذربایجان اعلام داشت، که نیروهای ارمنستان دارند روستاهای امیرلی در شهرستان بردع، قوزان‌لی، و آق‌دام در شهرستان تووز را بمباران می‌کنند.[۱۲۱] حدود ساعت ۱۴:۰۰ بود، که وزارت دفاع ارمنستان بمباران استپاناکرت توسط نیروهای مسلح آذربایجان را بیان کرد.[۱۲۲] حدوداً ۱ ساعت بعد، وزارت دفاع جمهوری آذربایجان فیلم‌هایی از نابودی تجهیزات و ادوات نظامی متعلق به ارتش ارمنستان را انتشار داد.[۱۲۳][۱۲۴] در دیگر بیانیه منتشره این وزارتخانه حوالی ساعت ۱۶:۴۰ آمد، که ارتش ارمنستان حمله توپخانه‌ای را به روستاهای «سیخ‌آرخ» در شهرستان ترتر و سوغان‌وردی‌لر در شهرستان بردع آغاز کرده‌است.[۱۲۵] تقریباً پس از یک ساعت، وزارت دفاع آذربایجان با پخش فیلم‌هایی از انهدام تجهیزات نظامی ارتش ارمنستان و پست کنترل میدانی خبر داد.[۱۲۶][۱۲۷]

۳ اکتبر / ۱۲ مهر[ویرایش]

در روز هفتم نبرد، شنبه سوم اکتبر، آرائیک هاراتونیان رئیس‌جمهور جمهوری آرتساخ به‌همراه یگانی از نیروهای ویژه رهسپار نبرد شد و در پیامی این خبر به آگاهی مردم رسانید.[۱۲۸]

باهمهٔ درخواست‌های جهانی برای آتش‌بس، نبرد میان نیروهای آذربایجان و ارمنستان در روز شنبه ۳ اکتبر در کارزار ناگورنو قره باغ سرسختانه پیگیری شد. رهبران آرتساخ امروز هشدار دادند که «واپسین نبرد» برای آزادی این سرزمین آغاز شده‌است. امانوئل ماکرون، رئیس‌جمهور فرانسه شامگاه جمعه در گفتگوی تلفنی با نخست‌وزیر ارمنستان و رئیس‌جمهوری آذربایجان، با پیشنهاد میانجیگری خواستار از سرگیری گفتگوها میان دوسوی درگیر شد.[۱۲۹]

وزارت دفاع جمهوری آذربایجان وضع حاکم بر امتداد خط مقدم جبهه را پرتنش ارزیابی کرد،[۱۳۰] در حالی که وزارت دفاع ارمنستان درگیری‌های شدیدی در جهت شمال و جنوب جبهه را گزارش کرد. حدود ساعت ۱۰:۴۰، وزارت دفاع جمهوری آذربایجان خبری مبنی بر حمله شدید توپخانه‌ای نیروهای ارمنستان به روستاهای سهل‌آباد، قاضیان، «قاپانلی»، قایناق، اسکی‌پاره و حسین‌لی در شهرستان ترتر به همراه مرکز این شهرستان، روستاهای آیاق قروند، امام‌قلی بی‌لی، قره‌داغ‌لی، تازه‌کند در شهرستان آق‌دام، و همچنین دهات مغان‌لی، قیام‌الدین‌لی و رنجبرلر در شهرستان آغجابدیع همزمان با تاپ قراقویونلو در شهرستان گورانبوی در طول شب گذشته منتشر کرد.[۱۳۱] در ساعت حدود ۱۹:۴۰ الهام علی‌اف، رئیس جمهوری آذربایجان، بازپس‌گیری منطقه مسکونی ماداغیس (سوگووشان) از سوی ارتش آذربایجان را اعلام کرد.[۱۳۲][۱۳۳] اما شوشان استپانیان، سخنگوی وزارت دفاع ارمنستان، واهرام بوقوسیان و آرتسرون هوهانیسیان این خبر را تکذیب کردند.[۱۳۴][۱۳۵] الهام علی‌اف، همچنین از بازپس‌گیری منطقه مسکونی تالیش در شهرستان ترتر، روستاهای مهدی‌لی، چاخیرلی، مارالیان پایین، شی‌بی و قویجاق در شهرستان جبراییل و عبدالرحمان‌لی پایین در شهرستان فضولی توسط نیروهای مسلح جمهوری آذربایجان خبر داد.[۱۳۶] شوشان استپانیان، سخنگوی وزارت دفاع ارمنستان در صفحه فیس بوک خود نوشته‌است که مقامات ترک و آذری در توییتی می‌نویسند که ارتش آذربایجان منطقه جبرییل را به دست خود گرفته‌اند. وی در این گزارش اعلام نمود که این اطلاعات دور از واقعیت است و بزودی فیلمی از فرار نیروهای آذری از ماتاقیس منتشر خواهد کرد.[۱۳۷][۱۳۸] خبرهای منتشرشده توسط دولت آذربایجان مبنی بر باز پس‌گیری این مناطق از سوی واهرام بوقوسیان، سخنگوی رئیس‌جمهوری آرتساخ و آرتسرون هوهانیسیان تکذیب شده‌است.[۱۳۹]

همچنین به گزارش آرتسرون هوانیسیان، نماینده وزارت دفاع ارمنستان، روز شنبه دو فروند دیگر هواپیمای آذربایجانی در این رزمگاه نابود شدند.[۱۴۰] واقف درگاهلی، رئیس سرویس مطبوعاتی وزارت دفاع جمهوری آذربایجان، ضمن تکذیب این خبر گفت، که تاکنون هیچ هواپیمای نیروهای هوایی جمهوری آذربایجان توسط ارمنستان سرنگون نشده‌است.[۱۴۱]

شوشان استپانیان سخنگوی وزارت دفاع ارمنستان خبر داد که ارتش آرتساخ گروه بزرگی از تجهیزات رزمی و خودروهای زرهی و ارتشیان دشمن را که آماده حمله بودند نابود کرده‌است.[۱۴۲]

وزارت دفاع ارمنستان در گزارشی دربارهٔ آسیب‌های جانی و جنگ‌افزاری جمهوری آذربایجان، از کشته شدن ۲۷۴۵ سرباز این کشور از روز نخست درگیری‌ها در قره‌باغ خبر داد. نیز به‌آگاهی‌رساند که تا ساعت ۲۲:۰۰ شب گذشته، ارتش ارمنی ۴ راکت انداز سمرچ، ۱۴ هواپیمای ارتشی، ۳۵۵ تانک و خودروی زرهی، ۱۴ بالگرد، ۱۲۳ پهپاد ارتش جمهوری آذربایجان را در نبرد نابود کرده‌است.[۱۴۳]

۴ اکتبر / ۱۳ مهر[ویرایش]

«واهرام پوقوسیان» سخنگوی رئیس‌جمهور آرتساخ در خبری در صفحه فیس بوک خود نوشته که رزمندگان ارمنی فرودگاه ارتشی شهر گنجه را ویران کرده‌اند. این خبر از سوی وزارت دفاع جمهوری آذربایجان تکذیب شد.[۱۴۴] وزارت امور خارجه جمهوری آذربایجان نیز با صدور بیانیه‌ای گفت، که ارتش ارمنستان از قره‌باغ کوهستانی مناطق مسکونی را در شهر گنجه هدف حمله موشکی قرار داده که بر اثر آن چندین خانه و ساختمان تاریخی آسیب جدی دیده، ۱ غیرنظامی کشته و ۴ تن دیگر، از جمله یک شهروند ارمنی‌تبار جمهوری آذربایجان[۱۴۵] مجروح شده‌اند. پایگاه اطلاع‌رسانی این وزارتخانه ضمن اینکه هدف قرار هدفمند غیرنظامیان را نقض فاحش اصول حقوق بین‌الملل دانست، گفت که از طریق سازمان‌های بین‌المللی مختلفی هشدارهایی در این زمینه به طرف ارمنستان داده شده، ولی حملات این کشور به مناطق مسکونی ادامه دارد و آذربایجان اقدام‌های لازم را در راستای حفاظت از غیرنظامیان انجام خواهد داد.[۱۴۶] پیش‌تر «آرائیک هاروتیونیان» رئیس‌جمهور آرتساخ در صفحه فیس بوک خود از مردم آذربایجان درخواست کرد تا هرچه‌زودتر از شهرهای بزرگ بیرون‌بروند.[۱۴۷] حکمت حاجی‌اف، دستیار رئیس‌جمهوری آذربایجان، در واکنش به هدف قرار دادن گنجه گفت که «هدف قرار دادن مناطق مسکونی جزوی از سیاست‌های اشغال گرایانه ریاست ارمنستان است، که ۳۰ سال است ادامه دارد». او همچنین افزود، که آرائیک هاروتیونیان، بر اثر آتش‌های نقطه سنج نیروهای آذربایجان به شدت زخمی شده‌است.[۱۴۸][۱۴۹] این گفته توسط آرتساخ تکذیب شد.[۱۵۰] حدود نیم‌ساعت بعد، وزیر دفاع آذربایجان از تخریب آتش پشتیبان، واحدهای زرهی و لجستیک ارمنستان منتشر نمود.[۱۵۱]

حاجی‌اف ضمن اعلام خبر حمله به شهر گنجه از «خاک ارمنستان» عکسی از سربازی همراه با نشانه ای ارتش ترکیه منتشر کرد اما فوراً این عکس را حذف کرده و با منتشر عکس دیگری نوشت که نیروهای مسلح آذربایجان در رزمایشات مشترک شرکت دارند لیکن، طرف ارمنی، اعلام نموده‌است اسکرین شات خبر اولیه منتشرشده توسط حاجی‌اف را در اختیار دارد.[۱۵۲] اما حکمت حاجی‌اف با انتشار پستی در حساب کاربری خود در تویتر، این ادعاها را مضحک دانست و افزود که دستگاه تبلیغاتی ارمنستان در این اواخر در تلاش است هر کسی را که می‌بیند، به عنوان ترکیهای بگرند. او نوشت، که فردی که ارمنستان «سرباز اهل ترکیه» قلمداد کرد، کارمند نیروی امدادی وزارت حوادث غیرمترقبه جمهوری آذربایجان بود، که پس از حمله موشکی ارتش ارمنستان برای کمک‌رسانی در محل حاضر بود.[۱۵۳] در همین روز در نتیجه فعالیت‌های نظامی ارتش تدافعی آرتساخ، فرودگاه نظامی گنجه نابود شده‌است.[۱۵۴][۱۵۵] این ادعای ارمنستان از سوی وزارت دفاع جمهوری آذربایجان تکذیب شد. بیانیه این وزارتخانه حکایت از آن داشت، که در نتیجه شلیک چند فروند موشک توسط نظامیان ارمنستان، غیر نظامیان، زیرساختهای غیرنظامی و تعدادی بناهای تاریخی آسیب دیده‌است.[۱۵۶]

در روز ۴ اکتبر در یک مصاحبه مطبوعاتی آرتسرون هوهانیسیان اعلام نمود که ۴۰۰ نفر نظامی، غیرنظامی و تروریست توسط نیروهای تدافعی آرتساخ در خط تماس کشته و ۷۰۰ تن نیز مجروح شده‌اند و ۱۳ خودروی زرهی، ۳ هواپیمای نظامی و ۱ هواپیمای بی‌سرنشین منهدم شده‌است.[۱۵۷]

واهرام بوقوسیان، سخنگوی رئیس‌جمهوری آرتساخ اعلام نمود که در نتیجه بمباران استپاناکرت و شوشی دو شهر جمهوری آرتساخ توسط نیروهای مسلح آذربایجانی تعدادی از غیرنظامیان این دو شهر کشته و مجروح شده‌اند[۱۵۸][۱۵۹]

آرتسرون هوانیسیان اعلام نمودید که در روزهای اخیر گزارش‌های نادرست در سطح وسیع از سوی مقامات بلندپایه آذربایجانی از جمله الهام علی اف و خانواده اش منتشر می‌شود و همچنین هوهانیسیان.[۱۶۰]

کانادا اعلام کرده‌است در مورد استفاده ارتش جمهوری آذربایجان از سلاح‌های ساخت این کشور تحقیق خواهد کرد[۱۶۱]جاستین ترودو نخست‌وزیر کانادا اعلام کرده‌است: خبرهایی به ما رسیده که ارتش جمهوری آذربایجان از فناوری پهپادی که کانادا در اختیار ترکیه قرار داده، علیه دشمن خود در جبهه ارمنستان استفاده می‌کند؛ لازم است که ما در این مورد تحقیق کنیم.[۱۶۲]

شنب شنبه گروه‌های حقوق بشری ارمنی-آمریکایی با حمل پرچم ارمنستان اقدام به مسدود نمودن بزرگراه ۱۰۱ کالیفرنیا در هر دو جهت ترافیکی نمودند و همچنین در مقابل ساختمان شبکه سی ان ان در بولوار سانست و بولوار کاهنگا اقدام به برپایی تظاهرات نمودند و از رسانه‌ها درخواست نمودند تا در مورد تجاوزهای در حال وقوع جمهوری آذربایجان و ترکیه ساکت نماند.[۱۶۳][۱۶۴]

حدود ساعت ۱۶:۰۰ وزارت دفاع جمهوری آذربایجان از حمله توپخانه‌ای نظامیان ارمنستان به مناطق مسکونی ساریجالی در شهرستان آغجابدیع، بهارلی، چراغلی و اوچ اوغلان در شهرستان آق‌دام، و شاه‌ولی‌لر در شهرستان بردع خبر داد.[۱۶۵] تقریباً پس از ۴۰ دقیقه، الهام علی‌اف، رئیس‌جمهوری آذربایجان، در پیامی توئیتری نوشت که ارتش جمهوری آذربایجان امروز در طی نبردها، همراه با مرکز شهرستان استراتژیک جبرائیل، در جنوب منطقه قره‌باغ، روستاهای کارخولو، شیوکیوربیلی، مارالیان بالا، چره‌کن، داش‌کسن، هورولو، محمودلو، جعفرآباد و دجل آن ناحیه را بازپس‌گرفت.[۱۶۶][۱۶۷] حوالی ساعت ۲۲:۴۰، وزارت دفاع آذربایجان بیان داشت، که نیروهای ارمنستان حمله موشکی به شهرستان ترتر، و شهر مینگه‌چویر،[۱۶۸] محل قرارگیری نیروگاه برق و مخزن سدی که ارمنستان آن را یکی از اهداف نظامی محسوب می‌کند، انجام داد.[۱۶۹]

حدوداً یک ساعت بعد، نهاد ریاست جمهوری آذربایجان شلیک دو فروند موشک میان‌برد از سوی ارمنستان به شهرستان‌های خیزی و آبشرون آذربایجان را گزارش کرد.[۱۷۰][۱۷۱]

۵ اکتبر / ۱۴ مهر[ویرایش]

وزارت دفاع ارمنستان بیانیه رهبری جمهوری آذربایجان مبنی بر ادعای حمله از قلمروی جمهوری ارمنستان به سمت مینگه‌چویر را به صورت رسمی تکذیب کرد.[۱۷۲] تقریباً در ساعت ۱۰:۰۰، وزارت دفاع جمهوری آذربایجان با اتشار فیلم ضبط شده راداری، گفت که موشکها دارند از شهر جرموک، شهرک کاپان و شهر برد کشور ارمنستان شلیک می‌شوند.[۱۷۳] چند ساعت بعد وزارت دفاع آذربایجان حملات نظامیان ارمنستان به شهرهای بیلقان، بردع و ترتر را گزارش کرد.[۱۷۴]

در ساعت بعد از ظهر همان روز، وزارت دفاع آذربایجان از حمله نیروهای ارمنستان به شهرک هورادیز و شهرستان ترتر، و نیز روستاهایی در شهرستان‌های ترتر، آغجابدیع، گورانبوی و گوی‌گول خبر داد.[۱۷۵] سپس، حکمت حاجی‌اف، دستیار رئیس‌جمهوری آذربایجان در بیانیه گفت که شهرهای گنجه بردع و بیلقان جمهوری آذربایجان مورد حمله موشکی ارتش ارمنستان قرار گرفته‌است.[۱۷۶] حدوداً در ساعت ۱۶:۵۰ وزارت دفاع آذربایجان حمله جدید نظامیان ارمنستان به شهرستان آغجابدیع و شهر بیلقان را گزارش کرد.[۱۷۷][۱۷۸] تقریباً ساعت ۱۸:۰۰ بود، که این وزارتخانه طی بیانیهای اعلام کرد، که تمام سربازان، افسران و رانندگان گردان ۳ هنگ ۱ موتوریزه ارتش ارمنستان در شهرستان خوجاوند تمام جنگ‌افزارها و خودروهای نظامی خود را در موضع خود رها کرده و اقدام به فرار از میدان جنگ کرده‌اند.[۱۷۹] حوالی ساعت ۲۰:۰ وزارت دفاع آذربایجان حمله جدید ارتش ارمنستان به شهر گنجه را گزارش کرد.[۱۸۰] پس از مدتی، الهام علی‌اف، رئیس‌جمهوری آذربایجان از بازپس‌گیری روستاهای شیخ‌علی‌آقالی، ساریجالی و مزرعه در شهرستان جبراییل خبر داد.[۱۸۱] متعاقباً نیروهای ارمنستان از آنچه را که عقب‌نشینی تاکتیکی از برخی مواضع خواندند، خبر دادند.[۱۸۲]

وزارت امور خارجه ارمنستان معتقد است که: «جمهوری آذربایجان در حال آماده‌سازی زمینه برای تشدید درگیری از طریق کارزار ارایه اطلاعات جعلی و نادرست است». آنا ناقدلیان سخنگوی وزارت امور خارجه ارمنستان اظهار داشته‌است که جمهوری آذربایجان قصد دارد «خبر شلیک‌های گسترده به سوی شهرک‌های مسکونی مستقر در جمهوری آرتساخ» را که توسط نیروهای مسلح آذربایجان انجام شده‌است را از طریق «فعالیت اطلاعاتی نادرست» بپوشاند.[۱۸۳][۱۸۴]

خبرگزاری فارس به نقل از سخنگوی وزارت خارجه ایران: «جمهوری اسلامی ایران طرحی را آماده کرده‌است که با مشورت با هر دو طرف موضوع یعنی جمهوری آذربایجان و ارمنستان و دولت‌های منطقه و همسایگان ما، پیگیری خواهد شد… امیدواریم دو طرف با رسالت تاریخی خود از ادامه جنگ و خشونت اجتناب کنند.»[۱۸۵] وی همچنین گفت که «ضمن احترام به تمامیت ارضی آذربایجان و خروج نیروها از شهرهای اشغالی، تأکید می‌کنیم باید هر چه زودتر توقف درگیری‌های نظامی رخ دهد برای آغاز گفتگوهای سیاسی و زمان‌دار بین دو طرف و جمهوری اسلامی ایران آماده است تمامی مساعی جمیله خود را به کار ببرد.»[۱۸۶]

۶ اکتبر / ۱۵ مهر[ویرایش]

درگیری، با شدت متغیر، بین دوطرف تا پاسی از شب ادامه یافت. وزیر دفاع آذربایجان گفت که نیروهای کشورش در تمامی جبهه‌ها برتری عملیاتی و نظامی داشته‌است.[۱۸۷] وزیر دفاع ارمنستان گفت که شرایط پایدار و سطح درگیری شدید است.[۱۸۸] وزارت دفاع آذربایجان همچنین گفت که نیروهای آذربایجان با آتش دقیق، یک انبار تسلیحات متعلق به ارتش ارمنستان، واقع در «بالیجا»[۱۸۹] را منهدم کردند و فیلمی از نابودی جنگ‌افزارها و ادوات جنگی ارمنستان پخش کرد.[۱۹۰] در ساعات بعد از ظهر همان روز وزارت حوادث غیرمترقبه جمهوری آذربایجان حمله توپخانهای و موشکی نیروهای ارمنستان به مناطق مسکونی متراکم در جمهوری آذربایجان را مخابره نمود، که بر اثر آن یک مدرسه در شهرستان آغ‌دام تخریب شد، یک خودرو آتش‌نشانی آسیب و یک آتش‌نشان جراحات دید.[۱۹۱] در بیانیه منتشره وزارت دفاع آذربایجان حدود ساعت ۱۹:۰۰ آمد، که ارتش ارمنستان دارد شهرستان‌های یولاخ و بیلقان را بمباران می‌کند. حوالی ساعت ۲۲:۳۰ بود، که دادستانی کل جمهوری آذربایجان حمله نیروهای ارمنستان به خط لوله باکو-تفلیس-جیحان را گزارش کرد، که توسط ارتش آذربایجان خنثی شده‌است.[۱۹۲][۱۹۳]

به دلیل درگیری، یوفا اعلام کرد که مسابقات خانگی ارمنستان و آذربایجان در لیگ C لیگ ملت‌های اروپا ۲۱–۲۰۲۰، دیگر در این کشورها برگزار نمی‌شود. در عوض ارمنستان بازی «خانگی» تعیین شده خود را در شهر تیخی لهستان انجام می‌دهد، در حالی که آذربایجان در شهر الباسان آلبانی، بازی خواهد کرد.[۱۹۴]

۷ اکتبر / ۱۶ مهر[ویرایش]

بنابر وزارت دفاع جمهوری آذربایجان، در شب گذشته درگیری‌ها در امتداد خط مقدم جبهه جنگ ادامه یافت.[۱۹۵] حدود ساعت ۱۰:۰۰ صبح، وزارتخانه یادشده گفت، که شهرستان جبرئیل تحت کنترل کامل نیروهای مسلح جمهوری آذربایجان قرار دارد.[۱۹۶] در بیانیهٔ بعدی این وزارتخانه تصاویری از حضور نیروهای آذربایجانی در روستای «شیوکیوربیلی» شهرستان جبرئیل منتشر شد.[۱۹۷] با گذشت نیم ساعت، وزارت دفاع آذربایجان از بمباران روستاهایی در شهرستان‌های ترتر، بردع، آغ‌دام، فضولی و جبرئیل در جمهوری آذربایجان توسط ارتش ارمنستان خبر داد.[۱۹۸] در بیانیه این وزارتخانه که حدود ساعت ۱۱:۵۱ انتشار یافت، آمد که ارتش آذربایجان در برخی جهات جبهه پیشروی کرده و کنترل پایگاه‌های نظامی جدید مربوط به نیروهای مسلح ارمنستان را در دست گرفت.[۱۹۹]

۸ اکتبر / ۱۷ مهر[ویرایش]

به گزارش وزارت دفاع جمهوری آذربایجان، از صبح نیروهای ارمنستان شهرستان‌های گورانبوی، ترتر، بردع، آغجابدیع و نیز مرکز شهرستان بردع را مورد حمله قرار می‌دهد.[۲۰۰][۲۰۱][۲۰۲] حدود ظهر همان روز نهاد ریاست جمهوری آذربایجان از حمله موشکی ارتش ارمنستان به شهر گنجه، شهرستان‌های بردع و ترتر و چند شهرستان دیگر با استفاده از راکت‌های «اسمرچ» خبر داد.[۲۰۳] بیانیه وزارت دفاع جمهوری آذربایجان، که حوالی ساعت ۱۳:۰۰ به انتشار رسید، حکایت از هدف قرارگیری شهرستان بردع از سوی نیروهای ارمنستان با موشک کوتاه برد کی‌ان ۲ داشت.[۲۰۴] بعد از مدتی این وزارتخانه گفت که ارتش ارمنستان روستاهایی در شهرستان‌های گورانبوی، ترتر و آغ‌دام مورد حمله قرار داده‌است.[۲۰۵] در طول آن روز، وزارت دفاع آذربایجان تصاویری را منتشر کرد، که نابودی تجهیزات و زیرساخت‌های نظامی ارتش ارمنستان را نشان می‌دهد.[۲۰۶][۲۰۷][۲۰۸]

۹ اکتبر / ۱۸ مهر[ویرایش]

بر پایه بیانیه وزارت دفاع جمهوری آذربایجان، ارتش ارمنستان از صبح شهرستانهای گورانبوی، ترتر، بردع و آِغ‌دام،[۲۰۹] آغجابدیع و نیز شهر مینگه‌چویر را هدف حمله قرار داده‌است.[۲۱۰] سپس، وزارت یادشده فیلم و تصاویری از حضور نیروهای مسلح جمهوری آذربایجان در شهرستان جبرئیل، که روز چهارم اکتبر رئیس‌جمهوری آذربایجان از بازپس‌گیری آن خبر داده‌بود.[۲۱۱][۲۱۲] حدود ساعت ۱۴:۰۰، حکمت حاجی‌اف، دستیار رئیس جمهوری آذربایجان بیان داشت، که ارتش ارمنستان، مسجدی در شهرستان بیلقان و امامزاده در شهر گنجه را مورد حمله موشکی قرار داده‌است.[۲۱۳] پس از مدتی، وزارت دفاع آذربایجان فیلم‌هایی از لحظه نابودی تسلیحات ارتش ارمنستان توسط نیرهای آذربایجان را پخش کرد.[۲۱۴] بیانیه منتشره این وزارتخانه در حدود ساعت ۱۶:۳۰ حاکی از رهگیری و انهدام موشک بالستیکی در هوا از سوی پدافند هوایی ارتش آذربایجان بود، که از خاک کشور ارمنستان به سوی شهر مینگه‌چویر شلیک شده‌بود.[۲۱۵] حدود ساعت ۱۷:۰۰، الهام علی‌اف، رئیس‌جمهوری آذربایجان از بازپس‌گیری هادروت همراه با دهات «چایلی»، یوخاری گوزلک، گورازیل‌لی، قشلاق، قره‌جال‌لی، افندی‌لر، تسور و سلیمان‌لی، از توابع شهرستان جبراییل خبر داد.[۲۱۶] متعاقباً، وزارت دفاع آذربایجان فیلم‌هایی از لحظه نابودی تجهیزات نظامی، وسایل توپخانه‌ای و جنگ‌افزارهای متعلق به ارتش ارمنستان، و نیز حضور نیروهای مسلح جمهوری آذربایجان در سوگووشان و تالیش را منتشر ساخت.[۲۱۷][۲۱۸]

۱۰ اکتبر / ۱۹ مهر[ویرایش]

نیمه‌شب ۱۰ اکتبر سرگئی لاوروف، وزیر امور خارجه روسیه، در نشست خبری پس از دیدار سه‌جانبه‌اش با هم‌تایان آذربایجانی و ارمنی خود که حدود ۱۰ ساعت طول کشید، اظهار داشت که دو کشور جمهوری آذربایجان و ارمنستان برای تبادل اسرای جنگی و جمع‌آوری اجساد کشته‌شدگان بر آتش‌بسی با اهدافی بشردوستانه در قره‌باغ توافق کردند. او همچنین از اضافه کرد که جمهوری آذربایجان و ارمنستان مذاکرات اساسی را با پادرمیانی اعضای «گروه مینسک» سازمان امنیت و همکاری اروپا در راستای دستیابی به یک راه حل سریع صلح‌آمیز آغاز خواهند کرد.[۲۱۹] به گفته لاوروف، قرار است، برقراری آتش‌بس از ساعت ۱۲ شنبه دهم اکتبر به وقت محلی صورت بپذیرد تا به کمک کمیته بین‌المللی صلیب سرخ اجساد کشته‌شدگان جمع‌آوری و اسرای جنگی مبادله شوند.[۲۲۰] با این وجود، وزارت دفاع جمهوری آذربایجان از ساعات صبح ۱۰ اکتبر از بمباران شهرستان‌های این کشور توسط ارتش ارمنستان خبر داد.[۲۲۱] پس از ساعت ۱۲ هم که قرار بود آتش‌بس برقرار شود، درگیری‌های شدیدی بین طرفین در قره‌باغ گزارش شد.[۲۲۲] در طول روز، وزارت دفاع آذربایجان با بیان اینکه ارتش ارمنستان در جهات هادروت و جبرئیل اقدام به حمله کرده‌است، گفت که ارتش آذربایجان جلوی همه این حملات را گرفته و تعدادی از تسلیحات نظامی ارتش ارمنستان، از جمله سامانه اس- ۳۰۰[۲۲۳] دیگری در قبادلی را منهدم ساخته و فیلم‌هایی در این رابطه پخش کرد.[۲۲۴][۲۲۵][۲۲۶][۲۲۷] حکمت حاجی‌اف، دستیار رئیس‌جمهوری آذربایجان، حین سخنرانی خود در نشست خبری مشترک با جیحون بایرامف، وزیر امور خارجه آذربایجان در وزارت امور خارجه این کشور اظهار داشت، که آتش‌بس با اهداف انسان‌دوستانه به معنی صلح نیست، بلکه می‌تواند یکی از ابزارهایی برای پیشبرد فرایند صلح باشد.[۲۲۸]

۱۱ اکتبر / ۲۰ مهر[ویرایش]

ارمنستان و آذربایجان به وارون آتش‌بس با میانجیگری روسیه، می‌گویند آن دیگری آتش‌بس را زیر پا گذاشته‌است و شهرها را بمباران کرده‌است.[۲۲۹]

حوالی ساعت ۰۲:۳۰ وزیر دفاع آذربایجان گفت که نیروهای ارمنی شهر گنجه را بمباران نموده‌اند.[۲۳۰] این گفته توسط ارمنستان و آرتساخ تکذیب شد.[۲۳۱] جمهوری آذربایجان اعلام کرد، که بر اثر اصابت موشکهای کی‌ان ۲ که توسط ارتش ارمنستان پرتاب شد، به واحدهای مسکونی و خدماتی،[۲۳۲] ۹ غیرنظامی کشته و ۳۴ ساکن دیگر این شهر مجروح شدند.[۲۳۳][۲۳۴][۲۳۵][۲۳۶] بر پایه‌گذارش‌های بعدی منابع آذربایجان، پس از بررسی‌ها بر روی لاشه موشک‌ها، مشخصص شده که حمله ارتش ارمنستان به گنجه با شلیک موشک نوع اسکاد از شهر برد[۲۳۷] ارمنستان صورت گرفته‌است.[۲۳۸] جمهوری آذربایجان بعداً از افزایش تعداد کشته‌شدگان به ۱۰ نفر خبر داد.[۲۳۹] سپس دادستانی کل جمهوری آذربایجان از حمله موشکی ارتش ارمنستان حدود ساعت ۰۴:۰۰ نیمه‌شب به شهر مینگه‌چویر برای هدف قرار دادن سد مخزنی و نیروگاه برق‌آبی مینگچویر خبر داد، که از سوی پدافند هوایی جمهوری آذربایجان خنثی شده‌است.[۲۴۰] تقریباً در ساعت ۰۹:۳۰، وزارت دفاع جمهوری آذربایجان گزارش کرد، که نیروهای مسلح آذربایجان یک پهپاد ارتش ارمنستان را که به سمت شهر مینگه‌چویر در حرکت بود، سرنگون کردند.[۲۴۱] حدود ساعت ۱۸:۰۰ وزارت دفاع جمهوری آذربایجان گزارش داد، که نیروهای مسلح ارمنستان در حال بمباران روستاهایی در شهرستان‌های آغ‌دام، ترتر، آغجابدیع و فیضولی هستند.[۲۴۲] حوالی ساعت ۱۹:۲۴ دادستانی کل جمهوری آذربایجان، از حمله شدید توپخانه‌ای ارتش ارمنستان به «دشت حارامی» در شهرستان فضولی و روستای قیام‌الدین‌لی بالا در شهرستان آغجابدیع خبر داد.[۲۴۳]

۱۲ اکتبر / ۲۱ مهر[ویرایش]

هر دو سوی درگیری یکدیگر را برهم‌زنندهٔ آتش‌بس می‌خوانند. آتش‌بسی که با پادرمیانی روسیه پس از یک دور گفتگوهای پی‌درپی در مسکو برای گردآوری کشتگان از کارزار و بازگردانی زندانیان انجام پذیرفته بود، گویا تنها یک روز پایید.[۲۴۴]

۱۳ اکتبر / ۲۲ مهر[ویرایش]

به گزارش ایرنا، پگاه روز سه‌شنبه یک فروند پهپاد در زمینهای کشاورزی روستای اوزن‌تپه در شهرستان مرزی پارس‌آباد مغان سرنگون شد.[۲۴۵] به گزارش رادیو عمومی ارمنستان هواگرد بی‌سرنشین نامبرده، هاروپ[۲۴۶] شناسایی‌شده که ساخت اسرائیل و از خریدهای ارتش آذربایجان به‌شمارمی‌رود.[۲۴۷][۲۴۸][۲۴۹][۲۵۰]

۱۴ اکتبر / ۲۳ مهر[ویرایش]

وزارت دفاع جمهوری آذربایجان طی بیانیه‌ای از انهدام دو سامانه موشکی بالستیک کی‌ان ۲ در مناطق هم‌جوار ارمنستان با شهرستان اشغالی[۲۵۱][۲۵۲] کلبجر در حدود ساعت ۰۱:۰۰ بامداد خبر داد و گفت که چون نیروهای ارمنستان در حال آمادگی برای شلیک این موشک‌ها به مناطق مسکونی در آذربایجان بودند، ارتش آذربایجان در اقدامی پیشگیرانه و بازدارنده این اهداف قانونی نظامی را از بین برد.[۲۵۳] وزارت دفاع جمهوری آذربایجان با صدور بیانیهای، وضعیت موجود در شهرستان‌های آغ‌دره، آغ‌دام، فضولی، هادروت، جبرئیل را پرتنش ارزیابی کرد. در بیانیه دیگری که وزارتخانه یادشده حدود ساعت ۰۹:۰۰ انتشار داد، عنوان شد که نیروهای ارمنستان در حال بمباران شهرستان‌های ترتر، آغ‌دام و آغجابدیع هستند.[۲۵۴] در ساعات بعد از ظهر، الهام علی‌اف، رئیس جمهوری آذربایجان، از بازپس‌گیری روستاهای قره‌داغ‌لی، خاتون‌بلاغ و قره‌کول‌لو در شهرستان هادروت (فضولی)، و «بولوتان»، ملیکاشن، کارمراکوچ، «تکه» و تاغاسر در شهرستان هادروت (شهرستان خوجاوند) از سوی نیروهای مسلح جمهوری آذربایجان خبر داد.[۲۵۵][۲۵۶] نیکول پاشینیان در پیامی با بازگویی این نکته که نیروهای آرتساخ در بخشهایی واپس‌نشسته‌اند، همچنان آنها را در هجدهمین روز درگیری چیره دانست.[۲۵۷]

۱۵ اکتبر / ۲۴ مهر[ویرایش]

از ساعت ۱۱ تا ۱۶، ۱۰ فروند موشک به روستاهای کدخدالو و قلی‌بیک‌لو در شهرستان خداآفرین برخورد کرده و خانه‌ای را ویران و در پی این ویرانی یک تن آسیب دیده‌است.[۲۵۸]

همان روز هم درگیری‌های جریان داشت. وزارت دفاع جمهوری آذربایجان اعلام کرد که نیروهای ارمنستان هنگام تشییع جنازه، یک قبرستان در شهرستان ترتر را بمباران کردند که ۳ کشته و چهار مجروح غیرنظامی را در پی داشت.[۲۵۹] بعداً مقامات آذربایجانی جان باختن یکی دیگر از زخمی شدگان در بیمارستان را گزارش دادند.[۲۶۰] «واسیلی پولونسکی»، خبرنگار روس، که شاهد عینی این بمباران بود، هدف قرار گرفتن گورستان با ب‌ام-۲۱ گراد هنگام تشییع جنازه را تأیید کرد.[۲۶۱] در ساعات بعد از عصر، الهام علی‌اف، رئیس‌جمهوری آذربایجان، از بازپس‌گیری روستاهای آریش در شهرستان فضولی، دشولو در شهرستان جبراییل و ادیشا، ادیلی، دودوکچو و جیراگوز در شهرستان خواجه‌وند خبر داد.[۲۶۲]

۱۶ اکتبر / ۲۵ مهر[ویرایش]

سخنگوی وزارت امور خارجه ایران در توییتر خود نوشت: «اگر چنین گلوله‌باران‌هایی تکرار شود، جمهوری اسلامی ایران بی‌تفاوت نخواهد ماند.» به گزارش رسانه‌های ایرانی، از آغاز درگیری‌ها در ۱۸ روز گذشته، بیش از ۵۰ موشک و خمپاره به شهرستانهای مرزی ایران اصابت کرده‌است.[۲۶۳] نمایندهٔ وزیر دفاع ارمنستان، لوان ایوازیان در دیدار با بهمن صادقی، وابستهٔ نظامی سفارت ایران در ارمنستان، با هشدار دربارهٔ کنش رزمی آذربایجان در بخشهای مرزی همسایه با ایران، رهبری و فرماندهان جمهوری آذربایجان را پاسخگوی پیامدهای هر کنش پدافندی سویهٔ ارمنی این درگیری‌ها دانست که در پاسخ به این شیوهٔ آفندی نادرست آذری‌ها که از نزدیکی ایران همچون سپری بهره‌می‌گیرند، درپیش‌گرفته‌خواهدشد.[۲۶۴][۲۶۵][۲۶۶]

به گزارش رادیو عمومی ارمنستان، این کشور و آرتساخ در پیامی به کشورهای جهان، گروه مینسک و سازمان امنیت و همکاری اروپا، آمادگی خود را برای برپایی آتش‌بس به آگاهی رسانیده و خواستار شناسایی آن سوی برهم‌زنندهٔ آتش‌بس شدند.[۲۶۷]

الهام علیف گفت: هرگز جدایی ناگورنو قره‌باغ را نخواهد پذیرفت و این خط قرمز آذربایجان است.[۲۶۸]

وزارت دفاع جمهوری آذربایجان با صدور بیانیه‌ای ضمن پرتنش ارزیابی کردن وضعیت موجود،[۲۶۹] گفت که ارتش ارمنستان شهرستان‌های ترتر، گورانبوی، آغ‌دام و آغجابدیع را به توپ بسته‌است.[۲۷۰] دیگر بیانیه وزارتخانه یادشده همچنین حکایت از حمله موشکی نظامیان ارمنستان به شهرستان اردوباد در نخجوان داشت.[۲۷۱][۲۷۲] در ساعت بعد از عصر، الهام علی‌اف، رئیس‌جمهوری آذربایجان، اعلام کرد که نیروهای مسلح جمهوری آذربایجان روستاهای آغ‌بولاق، آخول‌لو و خرمانجیق در شهرستان خواجه‌وند را بازپس‌گیری کرده‌اند.[۲۷۳]

۱۷ اکتبر / ۲۶ مهر[ویرایش]

در اوایل صبح روز ۱۷ اکتبر، وزارت دفاع ارمنستان اعلام کرد در نیمه شب، شهرهای استپاناکرت (پایتخت آرتساخ)و شوشی مورد هدف راکت و گلوله خوشه‌ای قرار گرفته‌اند.[۲۷۴] نیمه‌شب،[۲۷۵] جمهوری آذربایجان از موشک‌باران شهر گنجه[۲۷۶] و مینگه‌چویر[۲۷۷][۲۷۸] با موشک‌های اسکاد،[۲۷۹][۲۸۰] توسط نیروهای مسلح ارمنستان خبر داد.[۲۸۱] دقایقی بعد حکمت حاجی‌اف، دستیار رئیس‌جمهور آذربایجان، مدعی شد بنابر آمار اولیه، در کنار اینکه بر اثر این حمله ۵ غیرنظامی از جمله ۲ کودک کشته و ۳۵ تن دیگر زخمی شده‌اند،[۲۸۲] بیش از ۲۰ واحد مسکونی فروریخته‌است.[۲۸۳] وی همچنین افزود که این موشک‌ها از داخل قلمرو کشور ارمنستان پرتاب شده و از نوع موشک‌های البروس ار-۱۷ بوده‌اند.[۲۸۴] دادستانی کل جمهوری آذربایجان با صدور بیانیه‌ای، اعلام کرد که این حمله خسارت بزرگی به زیرساختهای غیرنظامی و واحدهای خدماتی وارد کرده‌است.[۲۸۵]

سپس مقامات آذربایجانی اعلام کردند، که تعداد کشته شدگان این حمله به ۱۳[۲۸۶] تن و زخمی‌شدگان به بیش از ۵۲ نفر افزایش پیدا کرده‌است.[۲۸۷][۲۸۸]وزارت دفاع ارمنستان حمله را تکذیب کرد و مسئولیت حمله را نپذیرفت، سپس گزارش داد دو پهپاد آذربایجانی را در استان سیونیک خود سرنگون کرده؛[۲۸۹]

سفارت جمهوری اسلامی ایران در باکو طی بیانیه‌ای که برای محکومیت حمله موشکی به مناطق مسکونی در شهر گنجه منتشر ساخت، این حمله را جنایت جنگی دانست.[۲۹۰]

۰۸:۲۸ وزارت دفاع آذربایجان از بمباران شهرستان‌های ترتر، آغ‌دام، بردع و آغجابدیع توسط ارتش ارمنستان خبر داد.[۲۹۱] حدود ساعت ۱۲:۱۱ به وقت محلی، وزارت دفاع جمهوری آذربایجان مدعی شد یک فروند جت جنگنده سوخو-۲۵ متعلق به نیروهای مسلح ارمنستان توسط پدافند هوایی آذربایجان سرنگون شده‌است؛[پیوند مرده] که ارمنستان آن را تکذیب کرد.[۲۹۲]در دیگر بیانیه‌های بعدی این وزارتخانه اطلاعات و فیلم‌هایی راجع به کشته شدن تعداد کثیری از نظامیان ارمنستان و انهدام تعداد زیادی از تجهیزات نظامی ارتش ارمنستان از جمله ۳ قبضه سامانه موشکی تور و یک سامانه موشکی اس-۳۰۰[پیوند مرده] و نیز انبارهای سوخت و مهمات انتشار یافت.[۲۹۳][۲۹۴]ساعت ۱۰:۲۳ الهام علی‌اف، رئیس‌جمهور جمهوری آذربایجان از بازپس‌گیری روستاهای قوچ‌احمدلی، چیمن، جوارلی، پیراحمدلی، موسی بی‌لی، ایشیق‌لی، دده‌لی و مرکز شهرستان فضولی[۲۹۵]وزارت دفاع آذربایجان همچنین گفت که در ساعات صبح یک فروند پهپاد ارتش ارمنستان در شهرستان توووز واقع در مرز مشترک دو کشور جمهوری آذربایجان و ارمنستان سرنگون شد.[۲۹۶]حدود ساعت ۱۸:۱۵، وزارت دفاع ارمنستان مدعی شد سه پهپاد درخاک ارمنستان، و یک پهپاد در آرتساخ، متعلق به آذربایجان را سرنگون کرده‌است.[۲۹۷]

در اواخر روز، طرفین دستیابی به آتش‌بسی موقت با اهداف بشردوستانه را گزارش دادند.[۲۹۸][۲۹۹]

۱۸ اکتبر / ۲۷ مهر[ویرایش]

در اوایل صبح ۱۸ اکتبر، هر دو طرف نقض آتش‌بس را گزارش و همدیگر را به نقض کردن آن متهم کردند.[۳۰۰][۳۰۱]وزارت دفاع ارمنستان اعلام کرد نیروهای آذربایجانی در امتداد رود ارس[۳۰۲] و در جبهه، شهر استپاناکرت، پایتخت آرتساخ را گلوله‌باران،[۳۰۳] و حمله دیگری را آغاز کرده‌ند؛ در حالی که وزارت دفاع آذربایجان اعلام کرد نیروهایش، حملات نیروهای ارمنی[۳۰۴] به مناطق گده‌بی و تووز از شهرهای چامبارک و برد در ارمنستان را دفع کرده‌اند.[۳۰۵]حدود یک ساعت بعد، خبرنگار خبرگزاری «ریا نووستی» از مبادله توپخانه سنگین در نزدیکی شهر هادروت خبر داد.[۳۰۶]تقریباً در ساعت ۱۲:۳۰ عصر، وزارت دفاع جمهوری آذربایجان اعلام کرد هواپیمای جنگی ارمنستانی Su-25، که به‌نظر داشت به شهر جبرائیل حمله می‌کرد، را سرنگون کرده‌است؛ که ارمنستان آن را تکذیب کرد.[۳۰۷]

شب آن روز مقامات آذربایجانی آمادگی خود را برای تحویل اجساد نظامیان کشته شده ارتش ارمنستان از طریق دالانی بین شهرستان تووز آذربایجان و استان تاووش ارمنستان اعلام کردند.[۳۰۸] سپس، الهام علی‌اف، رئیس‌جمهور آذربایجان، با انتشار ویدیوهای تأییدی، بازپس‌گیری پل و سد خداآفرین را اعلام کرد.[۳۰۹] حدود ساعت ۱۹:۲۷ عصر، وزارت دفاع جمهوری آذربایجان، فیلمی تأیید کننده از حضور نیروهای مسلح جمهوری آذربایجان در مرکز شهرستان فضولی منتشر کرد.[پیوند مرده]

۱۹ اکتبر / ۲۸ مهر[ویرایش]

بامداد ۱۹ اکتبر نیز درگیری‌ها ادامه یافت و وزارت دفاع آذربایجان اعلام کرد نیروهای آذربایجان در تمامی جبهه‌ها از برتری عملیاتی برخوردار است.[۳۱۰] در دیگر بیانیه این وزارتخانه گلوله‌باران شهرستان‌های ترتر، گورانبوی، آغ‌دام و آغجابدیع مخابره شد.[۳۱۱]در حدود ساعت ۸ صبح، رئیس‌جمهور آذربایجان اعلام کرد که نیروهای آذربایجانی، چندین روستا را در منطقه جبرائیل پس‌گرفته‌اند. کمی بعد وزارت دفاع ارمنستان اعلام کرد نیروهای آذربایجانی، بمباران و پیشروی را آغاز کرده‌اند.[۳۱۲][۳۱۳]در میانه روز، مقامات آذربایجان اعلام کردند ارمنستان با موشک، خط لوله باکو-نووروسویک را هدف قرار داده‌است، اما موشک برخورد نکرده‌است؛[۳۱۴]که ارمنستان تکذیب کرد.[۳۱۵]وزارت دفاع ارمنستان در ابتدا اعلام کرد اوضاع کمی آرام‌تر است؛[۳۱۶]اما بعداً اعلام کرد درگیریها در جبهه ادامه دارد.[۳۱۷]

۲۰ اکتبر / ۲۹ مهر[ویرایش]

در طول شب ۲۰ اکتبر، درگیری‌ها، به همراه حمله‌های نیروهای آذربایجانی،[۳۱۸] در نزدیکی مارتاکرت، هادروت و زنگلان، شدت گرفت.[۳۱۹][۳۲۰]تقریباً در میانه روز، وزارت دفاع آذربایجان اعلام کرد نیروهای ارمنی مناطق آغ‌دام و ترتر را گلوله‌باران کردند.[۳۲۱]حدود دو ساعت بعد، رئیس‌جمهور جمهوری آذربایجان اعلام کرد نیروهای آذربایجانی زنگلان (مرکز اداری منطقه زنگلان)،[۳۲۲] و چندین روستا در مناطق زنگلان، فضولی، جبرائیل و خوجاوند را پس‌گرفته‌اند.[۳۲۳]بلافاصله پس از آن، وزارت دفاع آذربایجان به‌طور رسمی تصاویری را منتشر کرد که زنگلان را نشان می‌داد[۳۲۴] و «بی‌بی‌سی روسی» اظهارات آذربایجان را تأیید کرد.[۳۲۵]در عوض، وزارت دفاع ارمنستان اعلام کرد نیروهای آذربایجانی در امتداد رودخانه ارس در حال عقب‌نشینی هستند؛[۳۲۶]آذربایجان تکذیب کرد.[۳۲۷]

۲۱ اکتبر / ۳۰ مهر[ویرایش]

در بامداد ۲۱ اکتبر، درگیری‌ها، به ویژه در مناطق زنگلان، مارتاکرت، و در نزدیکی هادروت تشدید شد.[۳۲۸]در صبح، آذربایجان، ارمنستان را به گلوله‌باران شهر ترتر متهم کرد.[۳۲۹]همچنین ارمنستان، آذربایجان را به گلوله‌باران شهر مارتاکرت متهم کرد.[۳۳۰]تقریباً ساعت ۲۰:۳۰، الهام علی اف، رئیس‌جمهور جمهوری آذربایجان، اعلام کرد نیروهای آذربایجانی کنترل ۲۲ شهرک در مناطق فوزولی، جبرائیل و زنگیلان را به دست گرفتند.[۳۳۱][۳۳۲]

۲۲ اکتبر / ۱ آبان[ویرایش]

در بامداد ۲۲ اکتبر، درگیری‌ها، به ویژه در نزدیکی مارتاکرت، هادروت و زنگلان، با شدت متفاوت ادامه یافت.[۳۳۳] وزارت دفاع ارمنستان اعلام کرد نیروهای آذربایجانی شهر مارتونی (خوجاوند) را گلوله‌باران کرده‌اند.[۳۳۴] وزارت دفاع آذربایجان اعلام کرد موشکهای بالستیک از ساعت نه صبح به وقت محلی از خاک ارمنستان به شهرهای قابلی و کردامیر پرتاب شدند؛[۳۳۵] در پاسخ ارمنستان تکذیب کرد.[۳۳۶] در اواسط روز، وزارت دفاع آذربایجان اعلام کرد نیروهای آذربایجانی یک پهپاد متعلق به ارمنستان را در نخجوان سرنگون کرده‌اند.[۳۳۷] تقریباً در ساعت ۱۷:۳۰ عصر، رئیس‌جمهور آذربایجان اعلام کرد نیروهای آذربایجانی کنترل چندین روستا در مناطق فضولی و جبرائیل را به دست گرفته‌اند.[۳۳۸] وی همچنین با انتشار فیلم‌هایی، اعلام کرد نیروهای آذربایجانی شهر آقبند در منطقه زنگیلان را پس گرفتند.[۳۳۹] به گفته علی اف، نیروهای آذربایجانی کنترل تمام خط مرزیی مشترک با ایران را دردست گرفتند.[۳۴۰] ارمنستان انکار کرد[۳۴۱] و همچنین اعلام کرد درگیری‌های سنگین در نزدیکی شهر جیوانی در استان مارتونی (فضولی) رخ داده‌است.[۳۴۲]

۲۳ اکتبر / ۲ آبان[ویرایش]

درگیری‌ها در نیمه شب ۲۳ اکتبر به ویژه در نزدیکی مارتاکرت، هادروت و قبادلی ادامه یافت.[۳۴۳]تقریباً در ساعت ۹ صبح، مقامات آرتساخ اعلام کردند نیروهای آذربایجانی با استفاده از سامانه BM-30 Smerch چندین روستا در استان مارتونی را موشک باران کرده‌اند.[۳۴۴]آذربایجان انکار کرد و همچنین اعلام کرد که نیروهای ارمنی به شدت روستاهای مناطق ترتر، آغ‌دام و آغج آبادی را بمباران کرده‌اند.[۳۴۵]در عصر، رئیس‌جمهور آذربایجان اعلام کرد که نیروهای آذربایجانی چندین روستا در مناطق خوجاوند، فضولی، زنگلان و قبادلی را پس گرفته‌اند.[۳۴۶]وزارت دفاع آذربایجان همچنین فیلمی را از یکی از روستاهای پس گرفته شده منتشر کرد.[۳۴۷]اندکی بعد، مقامات آرتساخ اعلام کردند نیروهای آذربایجانی به لاچین حمله کرده[۳۴۸] و همچنین شهرهای مارتونی و مارتاکرت را گلوله‌باران کرده‌اند.[۳۴۹][۳۵۰]در شب، مقامات آرتساخ اعلام کردند نیروهای آذربایجانی، شهر استپاناکرت را گلوله‌باران کرده‌اند؛ آذربایجان انکار کرد.[۳۵۱][۳۵۲]

۲۴ اکتبر / ۳ آبان[ویرایش]

در طول شب، درگیری‌ها، به ویژه در نزدیکی قبادلی ادامه یافت.[۳۵۳]تقریباً در میانه روز، وزارت دفاع آذربایجان اعلام کرد نیروهای ارمنی، منطقه لاچین را از داخل خاک ارمنستان گلوله‌باران می‌کنند.[۳۵۴]ارمنستان تکذیب کرد و اعلام کرد لاچین تحت کنترل آرتساخ است.[۳۵۵]در عصر، وزارت دفاع آذربایجان اعلام کرد نیروهای ارمنی از استان سیونیک ارمنستان قصد حمله به مواضع آذربایجان در زنگلان را داشتند.[۳۵۶]حدود ساعت ۱۹:۳۰، مقامات آرتساخ اعلام کردند نیروهای آذربایجانی خوجاوند را گلوله‌باران می‌کردند.[۳۵۷]

۲۵ اکتبر / ۴ آبان[ویرایش]

در بامداد ۲۵ اکتبر، درگیری‌ها با شدت متفاوتی ادامه داشت و وزارت دفاع آذربایجان اعلام کرد نیروهایش مناطق بیشتری را تحت کنترل خود درآورده اند. در صبح، مقامات آرتساخ اعلام کردند چندین روستای استان مارتونی مورد هدف گلوله آذربایجان قرار گرفته‌اند.[۳۵۸]در میانه روز، وزارت دفاع آذربایجان اعلام کرد نیروهای ارمنی چندین روستا در مناطق ترتر، آغ‌دام و آغجابدیع را گلوله‌باران کرده‌اند.[۳۵۹]در عصر روز ۲۵ اکتبر، وزارت دفاع جمهوری آذربایجان فیلم‌هایی از مناطق زنگلان و جبرائیل، در نزدیکی رود ارس و مرز ایران منتشر کرد.[۳۶۰]تقریباً در ساعت ۲۰:۳۰، مقامات آرتساخ اعلام کردند نیروهای آذربایجانی چندین روستای استان آسکران، نزدیک به شوشی را گلوله‌باران کرده‌اند.[۳۶۱]تقریباً در ساعت ۲۳:۰۰، الهام علی اف، رئیس‌جمهور جمهوری آذربایجان اعلام کرد نیروهای آذربایجانی کنترل شهر قبادلی، مرکز اداری منطقه قبادلی را به دست گرفته‌اند. آذربایجان همچنین یک فیلم تأییدی از شهر را منتشر کرد.[۳۶۲]بعداً وزارت دفاع ارمنستان اعلام کرد درگیری‌های شدیدی در حال وقوع است.[۳۶۳]

همچنین در عصر، ایالات متحده آمریکا اعلام کرد هر دو طرف با آتش‌بس بشردوستانه از صبح روز ۲۶ اکتبر (۵ آبان)، موافقت کرده‌اند.[۳۶۴]

۲۶ اکتبر / ۵ آبان[ویرایش]

در صبح روز ۲۶ اکتبر، دوباره آتش‌بس فروریخت.[۳۶۵]به گفته آذربایجان، نیروهای ارمنستان از ساعت ۰۸:۰۵ بمباران را آغاز کرده‌اند، در حالی که به گفته ارمنستان، توپخانه آذربایجان از ساعت ۰۸:۴۵، بمباران مواضع ارمنستان را آغاز کرده‌اند.[۳۶۶]سپس وزارت دفاع آذربایجان اعلام کرد نیروهای ارمنی شهر ترتر و روستاهای اطراف آن را گلوله‌باران کرده، و به مواضع آذربایجان در خاچگدیک در منطقه لاچین تیراندازی کرده‌اند. مقامات آرتساخ و نخست‌وزیر ارمنستان اعلام کردند که آتش‌بس را «به شدت» رعایت می‌کنند.[۳۶۷][۳۶۸]تقریباً در ساعت ۱۰:۳۰، مقامات آذربایجانی اعلام کردند نیروهای ارمنی داز شهرهای برد، چامباراک و واردنیس، در حال تیراندازی به سمت مواضع آذربایجان در مناطق گده‌بی، داش‌کسن و توووز هستند.[۳۶۹]تقریباً یک ساعت بعد، مقامات آرتساخ اعلام کردند که نیروهای آذربایجانی یک حمله هوایی به خوجاوند انجام داده‌اند؛[۳۷۰]که آذربایجان حمله را تکذیب کرد.[۳۷۱]حدود ساعت یک بعدازظهر، رئیس‌جمهور جمهوری آذربایجان اعلام کرد نیروهای آذربایجانی، کنترل چندین روستا در مناطق جبرائیل، زنگلان و قبادلی،[۳۷۲] و همچنین رودخانه هاکاری[۳۷۳] را به دست گرفته‌اند. مقامات ارمنستان تأیید کردند که نیروهای آذربایجانی، حمله به منطقه را آغاز کرده‌اند.[۳۷۴]تقریباً در ساعت ۱۵:۳۰، وزارت دفاع آذربایجان اعلام کرد نیروهای ارمنی منطقه آغجابدیع را گلوله‌باران کرده‌اند.[۳۷۵]تقریباً یک ساعت بعد، وزارت دفاع آذربایجان اعلام کرد نیروهای ارمنی، بار دیگر شهر ترتر را گلوله‌باران کرده‌اند.[۳۷۶]در عصر، وزارت دفاع ارمنستان اعلام کرد شدت گلوله‌باران از طرف آذربایجانی، به شدت افزایش یافته‌است؛[۳۷۷]و مقامات آرتساخ اعلام کردند آذربایجان به حملات جدید خود ادامه می‌دهد؛[۳۷۸]و وزارت دفاع آذربایجان، فیلمهایی را منتشر کرد که ظاهراً از شهر تیگراناوان بود.[۳۷۹]به دنبال آن، مقامات ارمنستان تأیید کردند که شهر قبادلی را از دست داده‌اند،[۳۸۰]و اینکه نیروهای آذربایجانی، کنترل تمام خط مرزی مشترک با ایران در جنوب منطقه را، به‌دست گرفته‌اند.[۳۸۱]همچنین، وزارت دفاع آذربایجان، فیلم‌های گرفته‌شده در شهر ایشخانادزور را منتشر کرد.[۳۸۲]

۲۷ اکتبر / ۶ آبان[ویرایش]

در حالی که درگیری‌ها شبانه ادامه داشت، وزارت دفاع آذربایجان اعلام کرد نیروهای ارمنی، مواضع نیروهای آذربایجانی در شهرهای خوجاوند، فضولی و قبادلی را گلوله‌باران کرده‌اند.[۳۸۳]تقریباً در میانه روز، وزارت دفاع ارمنستان اعلام کرد نیروهای آذربایجانی به یک پست مرزی ارمنستان در جنوب این کشور، در محل اتصال مرزهای ارمنستان، آذربایجان و ایران حمله کرده‌اند؛[۳۸۴]که آذربایجان تکذیب کرد.[۳۸۵]در همین حال، مقامات آرتساخ اعلام کردند وزیر دفاع، جالال هاروتیونیان در حین عملیات مجروح شده‌است.[۳۸۶]اگرچه، منابع غیررسمی ارتش آذربایجان مدعی شده‌اند که او را کشته‌اند و فیلم‌هایی را منتشر کردند که ظاهراً سوءقصد او را از دوربین یک پهپاد نشان می‌داد.[۳۸۷]حدود دو ساعت بعد، مقامات آذربایجانی اعلام کردند که نیروهای ارمنی، شهر ترتر و روستاهای اطراف آن را گلوله‌باران کرده‌اند.[۳۸۸]تقریباً در ساعت ۱۸:۰۰، مقامات آذربایجانی اعلام کردند نیروهای ارمنی شهر بردع را با موشک بالستیک هدف قرارداده‌اند،[۳۸۹] که باعث کشته شدن ۴ غیرنظامی و زخمی‌شدن ۱۳ نفر شد.[۳۹۰]ارمنستان حمله را تکذیب کرد مسئولیت آن را نپذیرفت.[۳۹۱]تقریباً در ساعت ۲۰:۰۰، وزارت دفاع ارمنستان اعلام کرد نیروهای آذربایجانی شهرهای خوجاوند و لاچین را گلوله‌باران کرده‌اند؛ که آذربایجان آن را تکذیب کرد.[۳۹۲]

۲۸ اکتبر / ۷ آبان[ویرایش]

در طول شب درگیری‌ها تداوم یافت و وزارت دفاع جمهوری آذربایجان از دفع چند حمله نیروهای مسلح ارمنستان در محورهای آغ‌دره، خوجاوند، فضولی، زنگلان و قبادلی خبر داد.[۳۹۳] صبح، وزارت دفاع آذربایجان طی بیانیهای اعلام کرد که نیروهای ارتش ارمنستان شهرستان ترتر را بمباران می‌کنند.[۳۹۴]

حدود ساعت ۱۳:۰۰ ظهر، جمهوری آذربایجان حمله موشکی ارتش ارمنستان به مناطق مسکونی در شهرستان بردع با استفاده از سامانه BM-30 Smerch با کلاهک‌های خوشه‌ای[۳۹۵] را گزارش داد.[۳۹۶][۳۹۷][۳۹۸][۳۹۹] طبق آخرین آمار دادستانی کل جمهوری آذربایجان، این حمله موشکی که مناطق مسکونی متراکم را هدف قرار داد، ۲۱ کشته و نزدیک به ۷۰ مجروح در میان غیرنظامیان برجای گذاشت.[۴۰۰][۴۰۱][۴۰۲] حکمت حاجی‌اف، دستیار ویژه رئیس‌جمهور آذربایجان، در واکنش به این حمله گفت که نظامیان ارمنستان برای تلفات سنگین جانی بین غیرنظامیان بمب‌های خوشه‌ای را به کار می‌برند.[۴۰۳] سفارت جمهوری اسلامی ایران در باکو با صدور بیانیه‌ای در محکومیت حمله ارتش ارمنستان به غیرنظامیان در شهرستان بردع، گفت که طبق قوانین بین‌المللی، حمله به شهرها و افراد بی‌گناه جنایت جنگی تلقی می‌گردد.[۴۰۴]

مدتی بعد دادستانی کل آذربایجان در اعلامیه‌ای جان‌باختن یکی دیگر از مجروحان حمله موشکی دیروز ارتش ارمنستان به شهرستان بردع، در بیمارستان را مخابره کرد.[۴۰۵] یا ین احتساب، ظرف دو روز اخیر، در مجموع ۲۶ غیرنظامی آذربایجانی بر اثر حملات موشکی نیروهای ارمنستان به بردع جان خود را از دست دادند.[۴۰۶]

متعاقباً، وزارت دفاع آذربایجان با انتشار فیلم‌هایی، اعلام کرد که واحدهای نیروهای مسلح جمهوری آذربایجان تجهیزات یگان‌های ارتش ارمنستان که حملاتی به مناطق مسکونی این کشور انجام داده‌بودند، را منهدم کردند.[۴۰۷][۴۰۸][۴۰۹]

سپس، الهام علی‌اف، رئیس‌جمهوری آذربایجان، در صفحه تویتری خود از بازپس‌گیری روستاهای بیرینجی آقالی، ایکینجی آقالی، اوچونجو آقالی و زرنعلی در شهرستان زنگلان، ده ماندی‌لی در شهرستان فضولی، روستاهای قازان زمین، خان‌آقابولاق، چوللو، قوشچولار و قره آغاج در شهرستان جبراییل، و قیاسلی، ابیلجه و قیلیجان در شهرستان قبادلی از سوی نیروهای مسلح جمهوری آذربایجان خبر داد.[۴۱۰]

۲۹ اکتبر / ۸ آبان[ویرایش]

درگیری‌ها در طول شب تداوم یافت و مقامات آذربایجانی گفتند که نیروهای آذربایجان حمله ارتش ارمنستان را در سمت‌های خوجاوند، فضولی و قبادلی دفع کرده‌اند.[۴۱۱] حدود ساعت ۱۰ صبح، وزارت دفاع جمهوری آذربایجان اعلام کرد نیروهای ارمنی شهرستان‌های ترتر و گورانبوی را آماج بمباران قرار داده‌اند.[۴۱۲] در میانه روز، وزارت دفاع ارمنستان وقوع درگیری‌ها در منطقه چاناقچی که در چند کیلومتری جنوبی شوشی قرار دارد، را مخابره کرد.[۴۱۳] سپس، وزارت دفاع آذربایجان از سرنگونی دو فروند جنگنده سوخو-۲۵ ارمنستان ساعت ۱۳ و ۱۸ دقیقه و ساعت ۱۳ و ۲۰ دقیقه به وقت محلی در محور شهرستان قبادلی خبر داد.[۴۱۴] بعداً، حکمت حاجی‌اف، دستیار رئیس‌جمهوری آذربایجان، گفت که آذربایجان امروز (پنجشنبه) جسد ۳۰ نظامی ارمنی کشته شده در قره‌باغ و دو اسیر غیرنظامی سال‌خورده ارمنی را با مساعدت روسیه به‌طور یک‌جانبه به ارمنستان تحویل داد.[۴۱۵] متعاقباً، وزارت دفاع جمهوری آذربایجان ویدئویی از روستاهایی واقع در حوزه رود هاکاری را پخش کرد، که اخیراً بازپس‌گیری شده‌اند.[۴۱۶] شب، آرائیک هاروتیونیان گفت، که نیروهای آذربایجان درحدود ۵ کیلومتری شهر موضع گرفته‌اند.[۴۱۷]

۳۰ اکتبر / ۹ آبان[ویرایش]

در طول شب درگیری‌های شدیدی در محورهای مختلف، به‌ویژه در قرابت شهر شوشی مخابره شد.[۴۱۸] تقریباً در میانه روز، مقامات آذربایجانی اعلام کردند که نیروهای ارمنستان، مواضع نیروهای مسلح جمهوری آذربایجان در شهرستان قبادلی را از شهر گوریس این کشور هدف قرار داده‌اند.[۴۱۹] کمی بعد، وزارت دفاع ارمنستان وقوع درگیری‌های شدید در سمت جنوبی قره‌باغ کوهستانی را گزارش کرد.[۴۲۰] بعد از عصر، سازمان عفو بین‌الملل از اولین مورد تاییدشده استفاده از بمب خوشه‌ای توسط نیروهای مسلح ارمنستان در طول درگیری‌های اخیر در حمله موشکی به مناطق مسکونی در شهرستان بردع آذربایجان خبر داد و آن را بی رحمانه و بی پروا خواند.[۴۲۱] سپس، الهام علی‌اف، رئیس‌جمهوری آذربایجان، با ارسال یک تویت، نوشت که ارتش این کشور روستاهای خداوردی‌لی، قربان‌تپه، شاه‌ولدلی و خوب‌یارلی در شهرستان جبراییل، دهات علاءالدین، وجنلی در شهرستان زنگلان و گاودوآب‌ده، ممر و ملالی در شهرستان قبادلی را بازپس‌گرفته‌است.[۴۲۲]

سید عباس عراقچی، معاون امور سیاسی وزارت امور خارجه ایران، با انتقاد از گروه مینسک سازمان امنیت و همکاری اروپا، گقت که بی‌کفایتی این گروه در دستیابی به حل مسالمت‌آمیز این مناقشه ثابت گردیده و اعضای آن تمایل واقعی به برقراری صلح در قره‌باغ ندارند.[۴۲۳]

۳۱ اکتبر / ۱۰ آبان[ویرایش]

در طول شب درگیری‌ها تداوم داشت و مقامات آذربایجانی گفتند که ارتشیان ارمنستان به مواضع نیروهای مسلح جمهوری آذربایجان حمله کرده‌اند.[۴۲۴] قبل از میانه روز، نیکول پاشینیان، نخست‌وزیر ارمنستان، از ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهوری روسیه، درخواست کرد تا رایزنی‌ها بر سر تعیین شکل حمایت مسکو در راستای تأمین امنیت کشور ارمنستان، آغاز شود.[۴۲۵] وزارت امور خارجه روسیه در پاسخ به این درخواست طی بیانیه‌ای اعلام کرد که در صورتی که درگیری‌های قره‌باغ مستقیماً به خاک ارمنستان کشیده شود، مسکو مطابق با مفاد پیمان دوستی، همکاری و کمک متقابل دو کشور، کلیه کمک‌های لازم را به ایروان ارائه خواهد داد.[۴۲۶] ساعات عصر، مقامات آذربایجانی گفتند که نظامیان ارمنستان در حال بمباران شهرستان ترتر و روستای قیام‌الدین‌لی در شهرستان آغجابدیع هستند.[۴۲۷] حدود ساعت ۱۸:۰۰، وزارت دفاع جمهوری آذربایجان اعلام کرد که درگیری‌ها در محورهای شهرستان‌های آغ‌دره و خوجاوند جریان دارد.[۴۲۸] شب، ارمنستان با وجود تأیید این خبر، گفت که شدت درگیری‌ها تا لحظه صدور این خبر کاهش یافته‌است.[۴۲۹]

نوامبر[ویرایش]

۱ نوامبر / ۱۱ آبان[ویرایش]

در طول شب، درگیری‌ها در محورهای آغ‌دره، آغ‌دام، خوجاوند و قبادلی استمرار پیدا کرد.[۴۳۰] صبحگاه، مقامات آذربایجانی از حمله نیروهای مسلح ارمنستان از شهرهای برد، چامباراک و گوریس این کشور به مواضع نیروهای مسلح جمهوری آذربایجان واقع در شهرستان‌های توووز، گده‌بی و قبادلی خبر دادند.[۴۳۱] در عین حال، جمهوری آرتساخ مدعی شد که شهرستان آغ‌دره مورد حمله نیروهای مسلح آذربایجان قرار گرفته‌است.[۴۳۲] همزمان به گفته روزنامه‌نگار ریانووستی، صدای چندین انفجار در شهر استپاناکرت شنیده شده‌است.[۴۳۳] به ادعای جمهوری آرتساخ، این حملات تا شب ادامه داشت،[۴۳۴] در حالی که جمهوری آذربایجان حملات نظامیان ارمنستان به شهرستان‌های آغجابدیع و ترتر را گزارش کرد.[۴۳۵] سپس، الهام علی‌اف، رئیس‌جمهوری آذربایجان، گفت که اگر در نتیجه مذاکرات توافقی برای خروج نیروهای ارمنستان از قره‌باغ کوهستانی و هفت منطقه اطراف آن حاصل نگردد، ارتش آذربایجان تا پایان ادامه خواهد داد.[۴۳۶]

۲ نوامبر / ۱۲ آبان[ویرایش]

در طول شب، تداوم درگیری‌ها، مخصوصاً در سمت‌های خوجاوند، آغ‌دره و قبادلی مخابره شد.[۴۳۷] بعد، جمهوری آرتساخ گفت که «آرتور سارگسیان»، معاون فرمانده نیروهایش، طی درگیری‌ها کشته شده‌است.[۴۳۸] شب همان روز، الهام علی‌اف، رئیس جمهوری آذربایجان، در صفحه رسمی خود در تویتر بازپس‌گیری روستاهای چاپراند، حاجی اسحاق‌لی و قوشابلاغ شهرستان جبرئیل، روستاهای دره گیله‌تاغ و بویوک گیله‌تاغ شهرستان زنگلان، و روستاهای ایشیقلی، مرادخانلی و میلان‌لی شهرستان قبادلی را اعلام نمود.[۴۳۹]

متعاقباً، وزارت دفاع ارمنستان وقوع نبردهای قوی در محورهای خوجاوند و شوشی را مخابره کرد.[۴۴۰]

۳ نوامبر / ۱۳ آبان[ویرایش]

در طول شب، درگیری‌ها در محورهای مختلف، به خصوص در خوجاوند، |آغ‌دره، زنگلان و قبادلی ادامه یافت. صبح‌هنگام، وزارت دفاع جمهوری آذربایجان اعلام کرد که شهرستان فضولی هدف حمله موشکی با سامانه موشکی بی‌ام-۳۰ اسمرتچ از داخل خاک کشور ارمنستان قرار گرفته‌است.[۴۴۱] شب، ارمنستان بیان کرد که درگیری‌ها در روستای تاغاورد شهرستان خوجاوند در حال وقوع است،[۴۴۲] در حالی که جمهوری آذربایجان از نابودی چند تانک ارتش ارمنستان به همراه خدمه‌اشان در محور خوجاوند خبر داد.[۴۴۳]

۴ نوامبر / ۱۴ آبان[ویرایش]

در طول شب، درگیری‌ها در محورهای مختلف، به‌ویژه در شهرستان‌های خوجاوند، آغ‌دام، زنگلان، قبادلی، لاچین و شوشی تداوم یافت.[۴۴۴][۴۴۵] متعاقباً، نیروهای ارمنستان جاده شوشی - لاچین را روی غیرنظامیان بستند.[۴۴۶] سپس، الهام علی‌اف، رئیس‌جمهوری آذربایجان در صفحه تویتری خود نوشت که ارتش آذربایجان روستاهای میرک و کاودار شهرستان جبرئیل، مشهدی اسماعیلی و شفیع بی‌لی شهرستان زنگلان و نیز بشارت، قاراکیشیلر و قاراچنلی شهرستان قبادلی را بازپس‌گرفته‌است.[۴۴۷]

۵ نوامبر / ۱۵ آبان[ویرایش]

خبرها حکایت از ادامه نبردها در جبهه‌های مختلف جنگ، مخصوصاً در محور خوجاوند داشت و صبحگاه، مقامات ارمنستان مدعی شدند که خوجاوند، شوشی و لاچین مورد حمله قرار گرفته‌است.[۴۴۸][۴۴۹] شب‌هنگام، جمهوری آذربایجان از هدف قرار گرفتن روستای سهل‌آباد شهرستان ترتر و مرکز شهر ترتر، همچنین دهات حاجی‌تورالی و «عفت‌لی» شهرستان آغ‌دام توسط نظامیان ارمنی خبر داد.[۴۵۰]

۶ نوامبر / ۱۶ آبان[ویرایش]

در طول شب، ادامه درگیری‌ها، علی‌الخصوص در نزدیکی شهر شوشی گزارش شد. صبح هنگام، جمهوری آرتساخ مدعی شد که شهر استپاناکرت مورد حمله قرار گرفته‌است.[۴۵۱]

۷ نوامبر / ۱۷ آبان[ویرایش]

الهام علی‌اف، رئیس‌جمهور آذربایجان، با انتشار پیامی در حساب توئیتر خود، از بازپس‌گیری روستاهای ویسل‌لی بالا، یوخاری سید احمدلی، گرگان، اوچونجو محمودلو، قاجار، دیوان‌علی‌لار در شهرستان فضولی، یوخاری مزرعه، یانارخاج در شهرستان جبراییل، قزیان، بالاسلطانلی، مردان‌لی در شهرستان قبادلی، بشدالی در شهرستان زنگلان، روستاهای قارابولاق، موشخمهات در شهرستان خوجالی و نیز آتاقوت و تساکوری در شهرستان خوجاوند از سوی نیروهای مسلح جمهوری آذربایجان خبر داد.[۴۵۲]

دادستانی کل جمهوری آذربایجان با صدور بیانیه‌ای، کشته شدن یک پسر ۱۶ ساله در نتیجه حمله موشکی و توپخانه‌ای نیروهای ارمنستان به روستای «ینی ایریجه» شهرستان بردع را گزارش کرد.[۴۵۳]

۸ نوامبر / ۱۸ آبان[ویرایش]

الهام علی‌اف، رئیس جمهوری آذربایجان اعلام کرد که نیروهای مسلح آذربایجان شهر شوشی را بازپس گرفته‌اند.[۴۵۴] همچنین ارمنستان با انکار خبر تصرف شهر، اعلام نمود که درگیری‌ها همچنان ادامه دارد.[۴۵۵]

۹ نوامبر / ۱۹ آبان[ویرایش]

الهام علی‌اف، رئیس جمهوری آذربایجان از بازپس‌گیری ۲۳ روستای دیگر خبر داد.[۴۵۶] بعد، وزارت دفاع جمهوری آذربایجان فیلمی تأیید کننده از حضور نیروهای مسلح آذربایجان در شهر شوشی را پخش کرد.[۴۵۷][۴۵۸] سپس، سخنگوی آرائیک هاروتیونیان اذعان کرد که نیروهای ارمنی کنترل شهر را از دست داده‌اند.[۴۵۹]

پس از عصر، الهام علی‌اف از بازپس‌گیری ۴۸ روستای دیگر، ۱ شهرک و ۸ بلندی راهبردی در شهرستان‌های جبرئیل، قبادلی، زنگلان، خوجالی، خوجاوند و لاچین خبر داد.[۴۶۰]

پس از مدتی، وزارت دفاع روسیه اعلام کرد که یک فروند بالگرد جنگنده میل -۲۴ این کشور در نزدیکی شهر یراسخ ارمنستان که در مجاورت مرز مشترک با جمهوری خودمختار نخجوان آذربایجان قرار دارد، ساقط شده‌است.[۴۶۱][۴۶۲] سپس، وزارت امور خارجه جمهوری آذربایجان طی بیانیه‌ای با برشمردن دلایل حادثه رخ‌داده، آن را اشتباهی خواند و ضمن عذرخواهی از روسیه، بر آمادگی‌اش برای پرداخت غرامت تأکید داشت.[۴۶۳]

واکنش‌های جهانی[ویرایش]

  هوادار سازش
  ارمنستان
  پشتیبان ارمنستان
  آذربایجان
  پشتیبان آذربایجان
  آرتساخ/قره‌باغ (جایگاه درگیری‌ها)
  بی‌دیدگاه رسانه‌ای

سازمان عفو بین‌الملل با صدور بیانیه‌ای در ۲۹ اکتبر مصادف با ۸ آبان ۱۳۹۹، از اولین مورد تأیید شده استفاده از بمب‌های خوشه‌ای ممنوعه در طی درگیری ناگورنو قره‌باغ سال ۲۰۲۰ توسط ارمنستان در حمله موشکی با سامانه «اسمرچ» به مناطق مسکونی نزدیک به یک بیمارستان در شهرستان بردع خبر داد و این اقدام را ظالمانه و عاری از حس مسئولیت دانست که باعث مرگ، جراحت و بدبختی ناگوار می‌شود.[۴۶۶]

دیدبان حقوق بشر نیز با صدو بیانیه در ۳۰ اکتبر مصادف با ۹ آبان ۱۳۹۹، ضمن تأیید و محکومیت استفاده نیروهای ارمنستان از بمب‌های خوشه‌ای در حمله به شهرستان بردع، اعلام کرد که به احتمال بزرگ این حمله را یا خود نیروهای ارمنستان انجام داده یا بمب‌های خوشه‌ای شلیک شده را ارمنستان در اختیار نیروها در قره‌باغ کوهستانی گذاشته‌است.[۴۶۷]

ایران و روسیه، همسایگان جنوبی و شمالی دو کشور ارمنستان و جمهوری آذربایجان خواهان پایان درگیری نظامی و حل و فصل سیاسی این مناقشه شده‌اند.[۴۶۸] فرانسه نیز به همراه روسیه خواستار آتش‌بس زودهنگام میان دو سوی درگیری شده‌است.[۴۶۹]همچنین ماکرون در پیامی در پشتیبانی از کشور و مردم ارمنستان گفت که «نقش خود» را بازی خواهد کرد.[۴۷۰] فرانسه رویکرد آنکارا را «جنگ‌طلبانه» خوانده و آن را ناپذیرفتنی دانسته‌است.[۴۷۱] ارمنستان و جمهوری آذربایجان با خواسته رهبران روسیه، فرانسه و ایالات متحده برای آتش‌بس فوری[۴۷۲] مخالفت کرده‌اند.[۴۷۳] به نوشته بی‌بی‌سی، نمایندگان علی خامنه‌ای، رهبر ایران در چهار استان آذربایجان غربی، آذربایجان شرقی، اردبیل و زنجان در یک پیام رسانه‌ای آشکارا گفته‌اند که قره‌باغ بخشی از جمهوری آذربایجان است.[۴۷۴]

در همین‌باره نشست فوری شورای امنیت در ۲۹ سپتامبر برگزار می‌شود.[۴۸۶]نیز پانزده کشور شورای امنیت خواستار پایان بی‌درنگ نبردها شده‌اند.[۴۸۷][۴۸۸] بر پایهٔ برخی پیش‌بینی‌ها وابسته به سازمان اطلاعات ناتو، پیروز این درگیری ارمنستان خواهد بود.[۴۸۹]

ترکیه، پاکستان، افغانستان و قبرس شمالی از آذربایجان پشتیبانی کرده‌اند.[۴۹۰][۴۹۱][۴۹۲][۴۹۳] رئیس‌جمهور بوسنی و هرزگوین، جعفروویچ و رهبر حزب جنبش مردمسالاری باقر عزت بگوویچ نیز با هواداری از آذربایجان و سرزنش ارمنستان، امیدوار به راهکاری پایدار بوده، این ستیزه‌ها را با رویدادهای سالهای ۱۹۹۲ و ۱۹۹۵ همسان دانسته‌اند.[۴۹۴] از میان سازمانهای جهانی، انجمن ترکی[۴۹۵] نیز از آذربایجان هواداری کرده‌است.[۴۹۶]

در آخرین اظهار نظرات مقامات ایرانی، محمدجواد ظریف، وزیر امور خارجه ایران، در تماس‌های تلفنی جداگانه‌ای با جیحون بایراموف، وزیر امورخارجه جمهوری آذربایجان و زهراب مناتساکانیان، وزیر امور خارجه ارمنستان گفتگو کرد و ایشان را به «خویشتنداری» و «آتش‌بس» دعوت کرده‌است. وزیر خارجه ایران خواستار «پایان فوری خصومت‌ها» شده و از هر دو طرف دعوت کرده تا «مذاکره در چارچوب حقوق و قوانین بین‌المللی» را آغاز کنند.[۴۹۷]

  • روسیه روز پنجم نبرد، روسیه پیشنهاد میزبانی مذاکراتی برای پایان دادن به جنگ میان جمهوری آذربایجان و ارمنستان در منطقه مورد مناقشه ناگورنو قره‌باغ را داده‌است. دفتر سرگی لاوروف وزیر خارجه روسیه گفت او این پیشنهاد را در تماسی با وزرای خارجه دو کشور مطرح کرد و افزود خواستار توقف «شعارهای جنگ طلبانه» شده‌است.[۴۹۸]
  • فرانسه فرانسوا اولاند رئیس‌جمهور پیشین فرانسه در یک تجمع به منظور حمایت از جمهوری آرتساخ در منطقه آلفورویل سازمان یافته بود شرکت و سخنرانی نمود.[۴۹۹][۵۰۰]
  • مجارستان ضمن اعلام حمایت از تمامیت ارضی جمهوری آذربایجان، بر حمایت خود از کاهش تنش‌های نظامی فزاینده و حل و فصل مناقشه از طریق راه‌حل مذاکره شده گروه مینسک سازمان امنیت و همکاری اروپا تأکید کرد.[۵۰۱]
  • اوکراین در کنار اعلام حمایت از تمامیت ارضی جمهوری آذربایجان، گفت که به هیچ‌یک از طرفین درگیر کمک‌های نظامی ارائه نخواهد داد و جوامع ارمنی و آذربایجانی اکراین را به اجتناب از درگیری قومی در قلمرو این کشور فراخواند.[۵۰۲][۵۰۳][۵۰۴][۵۰۵]
  • آلبانی با بیان اینکه از تمامیت ارضی جمهوری آذربایجان حمایت می‌کند، از دو طرف به حل مناقشه از طریق مذاکرات صلح در چارچوب گروه مینسک دعوت کرد.[۵۰۶]

نقش ایران و پیامدهای آن[ویرایش]

در تاریخ ۱۰ مهر ۱۳۹۹ یعنی چند روز پس از شروع درگیری چهار نماینده سید علی خامنه‌ای در استانهای آذربایجان شرقی و غربی، اردبیل، و زنجان بیانیه مشترکی در حمایت از جمهوری آذربایجان صادر کردند مبنی بر اینکه منطقه ناگارنو-قره باغ به جمهوری آذربایجان تعلق دارد و اینکه «جمهوری اسلامی بالاترین کمک و حمایت را در طول اشغال قره باغ به جمهوری آذربایجان داشته» و «تنها راه زمینی جمهوری آذربایجان برای نخجوان، خاک جمهوری اسلامی است که ایران سخاوتمندانه آن را در اختیار دولت جمهوری آذربایجان قرار داده‌است».[۴۷۴] در همین تاریخ، در پی فراخوانی اینترنتی در حمایت از جمهوری آذربایجان و آنچه که "آزاد سازی قره‌باغ" و اعتراض به "حمایت ایران و روسیه از ارمنستان " نامیده شد، تجمعاتی در شهرهای تبریز، ارومیه، اردبیل، زنجان، و تهران برگزار شد.[۵۰۷][۵۰۸] در برخی از شهرها از جمله تهران و تبریز این تجمعات با دخالت پلیس به خشونت کشیده شد.[۵۰۹] در تبریز با تجمع مردم در میدان نماز با سر دادن شعار «مرز نوردوز باید بسته بشه» خواستار بسته شدن مرز ایران-ارمنستان و خودداری حمایت ایران از ارمنستان شدند.[۵۱۰] در تبریز تجمع و تظاهرات گسترش یافت که با حمله موتورسواران ضدشورش مردم با آن‌ها درگیر شدند. در تهران نیز در میدان امام حسین تظاهرات با همین هدف برگزار شد و شعارهایی با مضامین «قره‌باغ مال ماست، مال ما خواهد ماند»، «زنده‌باد آذربایجان» و «حمایت از ارمنستان جنایت است جنایت» سر دادند.[۵۱۱] در اردبیل[۵۱۲] و زنجان[۵۱۳] مردم این شهرها در پارک جیرال و سبزه میدان تجمع کردند که با حمله نیروی ضد شورش اعتراضات به خشونت کشیده شد.[۵۱۴][۵۱۵][۵۱۶][۵۱۷]

عفو بین‌الملل جمعه ۱۱ مهر ماه، از گزارش‌های مربوط به بازداشت تعدادی از فعالان ترک ابراز نگرانی کرد و از مقامات ایران خواست که هر کسی که به خاطر تجمعات اعتراضی صلح‌آمیز بازداشت شده، باید بی‌درنگ آزاد شود. خبرگزاری هرانا نیز هویت ۳۸ تن از بازداشت شدگان در شهرهای اردبیل، تبریز، ارومیه، مشکین شهر، پارس‌آباد مغان و زنجان را اعلام کرده‌است. تعداد بازداشت شدگان که صرفاً در تجعاتی مسالمت آمیز شرکت داشته‌اند بیشتر از این تعداد برآورد می‌شود. این بازداشت‌ها در خیابان، محل کار یا منازل این افراد صورت گرفته‌است، خشونت زیادی در زمان بازداشت این افراد توسط نیروهای انتظامی-امنیتی اعمال شده‌است که در مواردی به شکستگی دست یا بینی منجر شده‌است.[۵۱۸]

سید علی خامنه‌ای، رهبر جمهوری اسلامی ایران، در اولین واکنش خود به درگیری‌های جاری میان جمهوری آذربایجان و ارمنستان در قره‌باغ در ۱۳ آبان‌ماه سال ۱۳۹۹ گفت همه سرزمین‌های جمهوری آذربایجان که به‌وسیله ارمنستان تصرف شده باید آزاد شود و به آذربایجان برگردد. وی همچنین با بیان اینکه این سرزمین‌ها متعلّق به آذربایجان است و جمهوری آذربایجان برای آزادی اینها دارای حق است و بایستی آزاد بشود، اظهار داشت که البته بایستی امنیّت ارمنی‌هایی که در این سرزمین‌ها هستند محفوظ باشد و مرزهای بین‌المللی هم باید رعایت بشود.[۵۱۹]

در روز ۶ مهر ۱۳۹۹ محمدجواد ظریف، وزیر امور خارجه ایران نیز در گفتگوی تلفنی جداگانه با زهراب مناتسکانیان، همتای ارمنی و جیحون بایرامف، همتای آذری خود، ضمن اطلاع از آخرین وضعیت و شرایط میدانی و همچنین ابراز نگرانی از شرایط به‌وجود آمده، «دو طرف را به خویشتنداری، آتش‌بس و پایان فوری خصومت‌ها و همچنین آغاز مذاکره در چارچوب حقوق و قوانین بین‌المللی دعوت کرد.»[۵۲۰] سعید خطیب‌زاده، سخنگوی وزارت امور خارجه جمهوری اسلامی ایران، روز ۱۲ مهرماه، طی نشست خبری در واکنش به گزارشها پیرامون برخی تعرضات انجام شده به خاک ایران هرگونه تعرض از سوی آذربایجان و ارمنستان به خاک ایران را غیرقابل تحمل خواند و به همه طرف‌ها در این زمینه هشدار جدی داد که مراقبت‌های لازم را صورت بدهند. وی در عین حال، با تأکید دوباره بر لزوم احترام به تمامیت ارضی جمهوری آذربایجان، باکو و ایروان را به رعایت اصل عدم تعرض به غیر نظامیان، توقف درگیری‌ها و آغاز گفتگوهای جدی و زمان دار فراخواند.[۵۲۱] و در ۱۴ مهرماه، با بیان اینکه کشورش طرحی برای حل بحران قره‌باغ آماده کرده‌است، اظهار داشت، که ایران بر حفظ تمامیت ارضی جمهوری آذربایجان، خروج نیروها از شهرهای اشغال شده و آغاز گفتگوهای سیاسی بین دو طرف و توقف درگیری‌های نظامی تأکید دارد.[۵۲۲]

یکسال پس از جنگ، جمهوری آذربایجان و ترکیه و پاکستان رزمایش مشترکی در تاریخ ۲۱ شهریور ۱۴۰۰ انجام می‌دهند.[۵۲۳] پس از آن ایران رزمایش خیبر را در تاریخ ۹ مهر ۱۴۰۰ در منطقه انجام می‌دهد، که به فاصبه چند روز رزمایش دیگری به نام رزمایش برادری خدشه ناپذیر توسط ترکیه و جمهوری آذربایجان در منطقه نخجوان را به دنبال می‌آورد.[۵۲۴] همزمان، جمهوری آذربایجان با استقرار ایست بازرسی در مناطق به اختیار گرفته خود در در مرز ایران، از کامیون‌های ایرانی عازم ارمنستان عوارض گمرکی یا به تعبیری حق خاک، دو بار یک بار هنگام حرکت از ایران به سمت ارمنستان و بار دیگر هنگام بازگشت به سمت ایران می‌گیرد.[۵۲۵] سفیر جمهوری اسلامی ایران در جمهوری آذربایجان نسبت به حمله یه سفارت ایران در باکو در تاریخ ۸ مهر و گذاشتن سه آفتابه به رنگهای سبز، سفید، و قرمز یه رنگ پرچم ایران مقابل یکی از دیوارهای درب ورودی سفارت ایران در باکو که در شبکه‌های اجتماعی منتشر شده اعتراض می‌کند.[۵۲۶]

نگاهی سریع به نقشه منطقه نشان می‌دهد تحولات تازه سبب از دست رفتن تقریباً کامل نوار مرزی ایران با جمهوری ارمنستان شده و ایران در مرزهای شمالی خود تقریباً به‌طور کامل با جمهوری آذربایجان همسایه شده‌است. به نظر احسان موحدیان مدرس دانشگاه و پژوهشگر روابط بین‌الملل، در شرایطی که ایران با اتخاذ مواضع سازنده از آزادی سرزمین‌های متعلق به جمهوری آذربایجان در قفقاز دفاع کرد و بر حفظ امنیت و حقوق جمهوری ارمنستان نیز تأکید کرد، آنچه که در عمل رخ داده نشان دهنده عدم تأمین منافع ایران بود.[۵۲۷]

اعلام رسمی تعداد تلفات[ویرایش]

در ۱۱ نوامبر ۲۰۲۰ و پس از امضای توافقنامه خاتمه جنگ، ارمنستان به صورت رسمی شمار سربازان کشته شده خود را ۲۳۱۷ نفر اعلام کرد. این در حالی است که جمهوری آذربایجان هنوز آمار دقیقی از تلفات نظامیان خود ارائه نداده‌است.[۵۲۸]

پانویس[ویرایش]

^ a: Alleged by the SOHR,[۵۲۹][۳۵] SNA fighters[۵۳۰] and leaders,[۵۳۱] journalists[۵۳۲] and Armenia.[۵۳۳] Denied by Azerbaijan[۵۳۴] and other SNA leaders.[۵۳۱]

جستارهای وابسته[ویرایش]

منابع[ویرایش]

  1. ↑ "Turkey deploying Syrian fighters to help ally Azerbaijan, two fighters say". Reuters.
  2. ↑ "Nagorno-Karabakh: Azerbaijan accuses Armenia of rocket attack". The Guardian. 5 October 2020. Retrieved 11 October 2020.
  3. ↑ "Azerbaijan denies Turkey sent it fighters from Syria". 28 September 2020. Archived from the original on 7 October 2020. Retrieved 11 October 2020.
  4. ↑ "Nagorno-Karabakh: Azerbaijan accuses Armenia of rocket attack". The Guardian. 5 October 2020. Retrieved 11 October 2020.
  5. ↑ https://worldview.stratfor.com/article/f-16s-reveal-turkeys-drive-expand-its-role-southern-caucasus
  6. ↑ Melman, Yossi (7 October 2020). "As Nagorno-Karabakh Conflict Expands, Israel-Azerbaijan Arms Trade Thrives". Haaretz. Archived from the original on 10 October 2020. Retrieved 11 October 2020.
  7. ↑ "Israel sending weapons to Azerbaijan as fight with Armenia rages on: Sources". Al Arabiya. 30 September 2020. Archived from the original on 3 October 2020. Retrieved 23 October 2020. ...  a US intelligence source told Al Arabiya English that Israel was sending planes full of weapons to Azerbaijan.
  8. ↑ https://www.voanews.com/middle-east/turkish-drone-power-displayed-nagorno-karabakh-conflict
  9. ↑ https://www.azatutyun.am/a/30872246.html
  10. ↑ https://www.france24.com/en/20201007-armenian-volunteer-returns-from-france-to-fight-for-nagorno-karabakh
  11. ↑ https://www.liberation.fr/france/2020/10/11/de-marseille-a-erevan-un-militant-marque-au-front_1802057
  12. ↑ Video footages spread regarding weapons and military equipment transport from Iran to Armenia - NEW FACTS - VIDEO. apa.az
  13. ↑ Military supplies for Armenia being shipped through Iran [PHOTO/VIDEO. azernews.az]
  14. ↑ Iran denies sending weapons to Armenia. middleeastmonitor.com
  15. ↑ https://www.bbc.com/news/world-europe-54314341
  16. ↑ GENERAL ASSEMBLY ADOPTS RESOLUTION REAFFIRMING TERRITORIAL INTEGRITY OF AZERBAIJAN, DEMANDING WITHDRAWAL OF ALL ARMENIAN FORCES. un.org
  17. ↑ "Deal Struck to End Nagorno-Karabakh War". The Moscow Times. 10 November 2020. Retrieved 10 November 2020.
  18. ↑ "Azerbaijan and Armenia agree full ceasefire in Nagorno-Karabakh". Financial Times. 10 November 2020. Agreement is seen as victory for Baku and will be monitored by Russian forces
  19. ↑ "Armenia, Azerbaijan and Russia sign Nagorno-Karabakh peace deal". BBC. 10 November 2020. The BBC's Orla Guerin in Baku says that, overall, the deal should be read as a victory for Azerbaijan and a defeat for Armenia.
  20. ↑ "Deal Struck to End Nagorno-Karabakh War". The Moscow Times. 10 November 2020. Retrieved 10 November 2020.
  21. ↑ Armenia Concedes; Signs Deal With Azerbaijan & Russia To End Nagorno-Karabakh War. eurasiantimes.com
  22. ↑ Turkey, Russia to set up joint center to watch Nagorno-Karabakh peace. hurriyetdailynews.com
  23. ↑ "Son dakika haberi: Azerbaycan Cumhurbaşkanı duyurdu: 49 yerleşim yeri daha kurtarıldı" (به ترکی استانبولی). CNN Türk. 9 November 2020. Retrieved 9 November 2020.
  24. ↑ Report of the OSCE Minsk Group Co-Chairs' Field Assessment Mission to the Occupied Territories of Azerbaijan Surrounding Nagorno-Karabakh. osce.org
  25. ↑ GENERAL ASSEMBLY ADOPTS RESOLUTION REAFFIRMING TERRITORIAL INTEGRITY OF AZERBAIJAN, DEMANDING WITHDRAWAL OF ALL ARMENIAN FORCES. un.org
  26. ↑ 1993 UN Security Council Resolutions on Nagorno-Karabakh. un.org
  27. ↑ Adopted by the Security Council at its 3313th meeting,on 12 November 1993. un.org
  28. ↑ Adopted by the Security Council at its 3205th meeting,on 30 November 1993. un.org
  29. ↑ Adopted by the Security Council at its 3259th meeting,on 20 July 1993. un.org
  30. ↑ Adopted by the Security Council at its 3292th meeting,on 14 October 1993. un.org
  31. ↑ Kramer, Andrew E. (10 November 2020). "Facing Military Debacle, Armenia Accepts a Deal in Nagorno-Karabakh War". The New York Times. ISSN 0362-4331. Archived from the original on 11 November 2020. Retrieved 11 November 2020.
  32. ↑ Major General Mayis Barkhudarov: "We will fight to destroy the enemy completely"
  33. ↑ رئیس شورای امنیت ملی جمهوری قره‌باغ: اختلاف بین قره‌باغ و ایروان یک حقیقت است. tasnimnews.com
  34. ↑ President of IEPF made a statement to the UN regarding the report of the so-called Karabakh regime. iepf-ngo.org
  35. ↑ ۳۵٫۰ ۳۵٫۱ "Syrian rebel fighters prepare to deploy to Azerbaijan in sign of Turkey's ambition". Syrian Observatory for Human Rights. 28 September 2020.
  36. ↑ On 21 December 2020, the Ministry of Defence of the Republic of Azerbaijan published a list of 2,802 servicemen it said were killed during the war,[۱] although at least one of the soldiers named was killed after the conflict ended,[۲] leaving a total of 2,801 servicemen confirmed killed in the war. Up to 40 other servicemen were also considered as missing and the bodies of more than 60 others were still being identified.
  37. ↑ "Fighting Erupts Between Azeris and Armenians Over Disputed Land". Bloomberg. 27 September 2020. Retrieved 27 September 2020.
  38. ↑ "Azerbaijani military death toll reaches 7630". Armenpress.
  39. ↑ «قره‌باغ: ۲۰ نظامی ترکیه را در درگیری‌ها کشتیم». دنیای اقتصاد.
  40. ↑ «یکی از اعضای گروه تروریستی که علیه آرتساخ می‌جنگید، دستگیر شده‌است». رادیوی عمومی ارمنستان.
  41. ↑ «یک مزدور دیگر سوری به اسارت گرفته شد». دریافت‌شده در ۱ نوامبر ۲۰۲۰.
  42. ↑ "Azerbaijani military death toll reaches 7630". Armenpress.
  43. ↑ "Azerbaijani military death toll reaches 7630". Armenpress.
  44. ↑ "Azerbaijani military death toll reaches 7630". Armenpress.
  45. ↑ "Azerbaijani military death toll reaches 7630". Armenpress.
  46. ↑ "Azerbaijani military death toll reaches 7630". Armenpress.
  47. ↑ Armenia’s Health Ministry examines bodies of 2996 deceased servicemen. aysor.am
  48. ↑ "Նախնական տվյալներով՝ Արցախի Զինված ուժերում կա 16 զոհ, հարյուրից ավելի վիրավոր".
  49. ↑ "At the Moment There Are 21 Armenian Prisoners of War in Azerbaijan". armedia.am. 05 November 2020. {{cite web}}: Check date values in: |date= (help)
  50. ↑ "از طرف ارمنی چند صد سرباز مفقود الاثر وجود دارد". fa.armradio.am. 16 November 2020.
  51. ↑ «نسخه آرشیو شده». بایگانی‌شده از اصلی در ۲۰ ژانویه ۲۰۲۱. دریافت‌شده در ۱ اکتبر ۲۰۲۰.
  52. ↑ "MN: Düşmənin 3 silah-sursat anbarı, onlarla texnikası məhv edilib, 550-dən artıq canlı qüvvə itkisi var" (به ترکی آذربایجانی). 28 September 2020. Retrieved 28 September 2020.
  53. ↑ ۵۳٫۰ ۵۳٫۱ "Civilian death toll in Armenian attacks reaches 100". AzerNews (به انگلیسی). 8 December 2020. Retrieved 8 December 2020.
  54. ↑ Azerbaijan says shelling from Armenia kills five people from one family
  55. ↑ "Karabakh woman, child killed in Azerbaijan's shelling". PanARMENIAN.Net.
  56. ↑ Over 30 civilians injured in Artsakh – preliminary information
  57. ↑ 3 vətəndaşımız Ermənistanda əsir-girovluqda saxlanılır. axar.az
  58. ↑ "Путин выступил с заявлением о прекращении огня в Карабахе". RIA Novosti (in Russian). 9 November 2020. Retrieved 9 November 2020.
  59. ↑ "Пашинян заявил о прекращении боевых действий в Карабахе". RIA Novosti (in Russian). 9 November 2020. Retrieved 9 November 2020.
  60. ↑ "Президент непризнанной НКР дал согласие закончить войну". RIA Novosti (in Russian). 9 November 2020. Retrieved 9 November 2020.
  61. ↑ «"General Rustam Muradov is appointed Commander of Russian peacekeepers in Karabakh". Turan Information Agency. 11 November 2020. Retrieved 11 November 2020». بایگانی‌شده از اصلی در ۱۵ نوامبر ۲۰۲۰. دریافت‌شده در ۱۱ نوامبر ۲۰۲۰.
  62. ↑ "Deal Struck to End Nagorno-Karabakh War". The Moscow Times. 10 November 2020. Retrieved 10 November 2020.
  63. ↑ Armenia, Azerbaijan and Russia sign Nagorno-Karabakh peace deal. bbc.com
  64. ↑ "(PDF) Nagorno-Karabakh in the Context of Admitting Armenia and Azerbaijan to the League of Nations". ResearchGate (به انگلیسی). Retrieved 2020-10-04.
  65. ↑ ۶۵٫۰ ۶۵٫۱ Department Of State. The Office of Electronic Information, Bureau of Public Affairs. "1993 UN Security Council Resolutions on Nagorno-Karabakh". 2001-2009.state.gov (به انگلیسی). Retrieved 27 September 2020.
  66. ↑ "HUMAN RIGHTS SITUATION OF INTERNALLY DISPLACED PERSONS IN AZERBAIJAN · Human Rights Club". Human Rights Club (به انگلیسی). 19 June 2019. Archived from the original on 28 September 2020. Retrieved 27 September 2020.
  67. ↑ "Recognition of the territorial integrity of Azerbaijan by Armenia". www.assembly.coe.int. Retrieved 27 September 2020.
  68. ↑ "Armenia and Azerbaijan erupt into fighting over disputed Nagorno-Karabakh". BBC News (به انگلیسی). 27 September 2020. Retrieved 27 September 2020.
  69. ↑ «Recognition of the territorial integrity of Azerbaijan by Armenia». www.assembly.coe.int. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۱۰-۰۱.
  70. ↑ «Military occupation of Azerbaijan by Armenia | Rulac». www.rulac.org. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۱۰-۰۱.
  71. ↑ Broers, Laurence (Iyul 2016). "The Nagorny Karabakh Conflict Defaulting to War" (PDF). The Royal Institute of International Affairs. İstifadə tarixi: 25 noyabr 2017.
  72. ↑ «آیا درگیری آذربایجان و ارمنستان می‌تواند به جنگی تمام عیار تبدیل شود؟». DW.COM. ۲۰۲۰-۰۷-۱۴. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۱۰-۰۱.
  73. ↑ حامد کاظم‌زاده. «مناقشه نظامی در قره باغ کوهستانی و جایگاه ایران». www.azariha.org. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۰۹-۳۰.
  74. ↑ «Dujarric, Stéphane (13 July 2020). "Statement attributable to the Spokesman for the Secretary-General on exchanges of fire along the Armenia-Azerbaijan border". un.org. United Nations. Archived from the original on 14 July 2020. Retrieved 14 July 2020». بایگانی‌شده از اصلی در ۱۴ ژوئیه ۲۰۲۰. دریافت‌شده در ۱۴ ژوئیه ۲۰۲۰.
  75. ↑ «"Press Statement by the Co-Chairs of the OSCE Minsk Group". OSCE. 13 July 2020. Archived from the original on 13 July 2020. Retrieved 13 July 2020». بایگانی‌شده از اصلی در ۱۳ ژوئیه ۲۰۲۰. دریافت‌شده در ۱۳ ژوئیه ۲۰۲۰.
  76. ↑ "Bakıda Azərbaycan Ordusuna dəstək yürüşü keçirilib". Report İnformasiya Agentliyi (به ترکی آذربایجانی). Retrieved 2020-10-01.
  77. ↑ "Армения и Россия проводят в Закавказье учения Объединённой системы ПВО". EADaily (به روسی). Retrieved 2020-10-01.
  78. ↑ "Turkey-Azerbaijan military drills intimidate Armenia, President Aliyev says". Daily Sabah (به انگلیسی). 2020-09-20. Retrieved 2020-10-01.
  79. ↑ "Turkey - President Addresses General Debate, 75th Session". United Nations Web TV (به انگلیسی). Archived from the original on 2 اكتبر 2020. Retrieved 2020-10-01. {{cite web}}: Check date values in: |archive-date= (help)
  80. ↑ «ایروان: ممکن است استقلال جمهوری قره باغ را به رسمیت بشناسیم». خبرگزاری فارس.
  81. ↑ «کشته و زخمی شدن غیر نظامیان ارمنی در حمله نیروهای نظامی جمهوری آذربایجان». بایگانی‌شده از اصلی در ۴ اکتبر ۲۰۲۰.
  82. ↑ ۸۲٫۰ ۸۲٫۱ ۸۲٫۲ ۸۲٫۳ ۸۲٫۴ ۸۲٫۵ «افزایش تلفات در درگیری قره‌باغ؛ اتهام «حضور مستقیم ترکیه» در نبردها». رادیو فردا. ۷ مهر ۱۳۹۹.
  83. ↑ «Azeris use Israeli-made drones as conflict escalates with Armenia -- report | The Times of Israel». www-timesofisrael-com.cdn.ampproject.org. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۱۰-۰۲.
  84. ↑ "President of European Council appeals for military action to stop within Nagorno Karabakh conflict". Trend News Agency. 27 September 2020. Archived from the original on 29 September 2020. Retrieved 27 September 2020.
  85. ↑ Bütün cəbhə boyu qoşunlarımız əks-hücum əməliyyatına başladı. news.milli.az
  86. ↑ İlham Əliyev xalqa müraciət edib. president.az
  87. ↑ "Bütün cəbhə boyu qoşunlarımız əks-hücum əməliyyatına başlayıb" (in Azerbaijani). Ministry of Defense of Azerbaijan. 27 September 2020. Archived from the original on 2 October 2020. Retrieved 27 September 2020.
  88. ↑ ۸۸٫۰ ۸۸٫۱ ۸۸٫۲ ۸۸٫۳ «باکو وضعیت جنگی اعلام کرد؛ شبکه‌های اجتماعی از دسترس خارج شدند». رادیو فردا. ۶ مهر ۱۳۹۹.
  89. ↑ "Azərbaycanın döyüş helikopteri vurulub". marja.az (به ترکی آذربایجانی). Retrieved 2020-10-01.
  90. ↑ "Azərbaycan Ordusu 6 kəndi erməni işğalından azad edib". Report Information Agency. 27 September 2020. Archived from the original on 2 October 2020. Retrieved 27 September 2020.
  91. ↑ "Azərbaycan Ordusu daha bir kəndi erməni işğalından azad edib" (in Azerbaijani). Report Information Agency. 27 September 2020. Archived from the original on 3 October 2020. Retrieved 28 September 2020.
  92. ↑ "Ermənistan hərbi birləşməsinin komandanlığına təslim olmaq barədə təklif edilib". Ministry of Defence (Azerbaijan) (in Azerbaijani). 27 September 2020. Archived from the original on 2 October 2020. Retrieved 27 September 2020.
  93. ↑ "Murov dağı silsiləsindəki əhəmiyyətli yüksəklik azad olunub" (in Azerbaijani). Ministry of Defence (Azerbaijan). 27 September 2020. Archived from the original on 3 October 2020. Retrieved 27 September 2020.
  94. ↑ "MN: Murov dağı silsiləsindəki Murov zirvəsi işğaldan azad olunub" (in Azerbaijani). Report Information Agency. 27 September 2020. Archived from the original on 3 October 2020. Retrieved 27 September 2020.
  95. ↑ ۹۵٫۰ ۹۵٫۱ «اردوغان از ارمنستان خواست 'سرزمین‌های اشغالی' جمهوری آذربایجان را فوراً ترک کند». بی‌بی‌سی.
  96. ↑ «ایروان: ممکن است استقلال جمهوری قره باغ را به رسمیت بشناسیم».
  97. ↑ «آذربایجان 10 تانک دیگر نیز از دست داده‌است+ ویدئو».
  98. ↑ "Ermənistan tərəfi dezinformasiya yaymaqla öz itkilərini gizlətməyə çalışır". mod.gov.az (به ترکی آذربایجانی). Retrieved 2020-10-01.
  99. ↑ "Foreign Ministry denies Azerbaijani accusations against Armenia". armenpress.am (به انگلیسی). Retrieved 2020-10-12.
  100. ↑ Geopolitics.news (۲۰۲۰-۰۹-۳۰). «Iran shoots down suspected Azerbaijani drone». Geopolitics News (به انگلیسی). بایگانی‌شده از اصلی در ۱۰ اکتبر ۲۰۲۰. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۱۰-۱۲.
  101. ↑ "Battles resumed overnight at lesser intensity than yesterday – spox". armenpress.am (به انگلیسی). Retrieved 2020-10-12.
  102. ↑ «زخمی شدن دو خبرنگار فرانسوی در شهر مارتونی». رادیوی عمومی ارمنستان. ۲۰۲۰-۱۰-۰۱. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۱۰-۰۷.
  103. ↑ «Four Journalists, Including Two From "Le Monde" Injured in Martuni | Toronto Hye» (به انگلیسی). ۲۰۲۰-۱۰-۰۱. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۱۰-۰۷.
  104. ↑ "Deux journalistes du " Monde " blessés au Haut-Karabakh" (به فرانسوی). 2020-10-01. Retrieved 2020-10-07.
  105. ↑ «Two Le Monde journalists injured in shelling in Nagorno-Karabakh, Yerevan says». tass.com. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۱۰-۰۷.
  106. ↑ «Two journalists from Paris daily 'Le Monde' seriously injured in Azerbaijani strike on Nagorno-Karabakh, one in 'grave' condition». www.rt.com. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۱۰-۰۷.
  107. ↑ "Journalists injured in Nagorno-Karabakh fighting". www.aljazeera.com (به انگلیسی). Retrieved 2020-10-07.
  108. ↑ «Two French Journalists Seriously Wounded In Fighting In Nagorno-Karabakh». www.rferl.org. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۱۰-۰۷.
  109. ↑ "France ready to airlift wounded journalists out of disputed Nagorno-Karabakh region". France 24 (به انگلیسی). 2020-10-01. Retrieved 2020-10-07.
  110. ↑ «آخرین خبرهای پنجشنبه ۱۰ مهر ۱۳۹۹». amp.dw.com. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۱۰-۰۷.
  111. ↑ <