اردوگاه آشویتس

اردوگاه آوْشْویتس

میراث جهانی یونسکو
شعار معروف آلمانی (Arbeit Macht Frei) «کار، (شما را) آزاد می‌کند» بر سردر اردوگاه آوْشْویتس
مکان	لهستان
معیار ثبت	فرهنگی: vi
شمارهٔ ثبت	۳۱
تاریخ ثبت	۱۹۷۹ (جلسهٔ ۳ام)

آوْشْویتس Konzentrationslager Auschwitz
اردوگاه کار اجباری آلمان نازی و اردوگاه مرگ (۱۹۴۰-۱۹۴۵)
بالا: دروازه آوْشْویتس I با شعار Arbeit macht frei ("کار شما را آزاد می کند") پایین: دروازه آوْشْویتس II-بیرکناو. مسیر قطار که از مه تا اکتبر ۱۹۴۴ کار می کرد، و به سمت اتاق های گاز منتهی می شد[۱]
دستگاه مختصات جغرافیایی	۵۰°۰۲′۰۹″ شمالی ۱۹°۱۰′۴۲″ شرقی / ۵۰٫۰۳۵۸۳°شمالی ۱۹٫۱۷۸۳۳°شرقی / 50.03583; 19.17833
شناخته‌شده برای	هولوکاست
مکان	لهستان تحت اشغال آلمان نازی
ساخته شده توسط	آی‌جی فاربن
اداره شده توسط	آلمان نازی و اس‌اس
فرمانده	رودلف هوس
استفادهٔ اصلی	پادگان ارتش
دورهٔ فعالیت	مه ۱۹۴۰-ژانویهٔ ۱۹۴۴
انواع زندانیان	عمدتاً یهودیان و زندانیان جنگی اهل لهستان، رومانی و شوروی
تعداد زندانیان	دست‌کم ۱٫۳ میلیون نفر [۲]
تعداد کشته	دست‌کم ۱٫۱ میلیون نفر [۲]
آزاد شده توسط	شوروی (۲۷ ژانویهٔ ۱۹۴۵)
زندانیان برجسته	: آدولف برگر، آن فرانک، ویکتور فرانکل، ایمره کرتس، ماکسیمیلیان کلبه، پریمو لوی، فریتز لونر-بدا، ایرن نمیروفسکی، ویتولد پیلکی، لیلیانا سگره، ادیت اشتاین، سیمون ویل ، رودولف وربا، آلفرد وتزلر، الی ویزل، السه یوری، ادی جاکو، ووادیسواف بارتوشوسکی
کتاب‌های برجسته	انسان در جستجوی معنا (۱۹۴۶) آیا این یک انسان است (۱۹۴۷) شب (۱۹۶۰) ماوس (۱۹۸۰–۱۹۹۱)
وبگاه	auschwitz.org/en/
سایت میراث جهانی یونسکو
نام رسمی	آوْشْویتس بیرْکناو، اردوگاه نابودی و کار اجباری آلمان نازی (۱۹۴۰-۱۹۴۵)
گونه	فرهنگی
معیار	vi
تاریخ ثبت	۱۹۷۹ (سومین نشست)
شماره ثبت	31
منطقه	اروپا و آمریکای شمالی

اردوگاه آوْشْویتس (به آلمانی: Auschwitz)، بزرگ‌ترین و مجهزترین اردوگاه کار اجباری آلمان نازی بود که در طول اشغال لهستان توسط نازی‌ها ساخته و تجهیز شده بود.^[۴] اتاق‌های گاز و کوره‌های آدم سوزی برای اولین بار در این اردوگاه به‌طور گسترده راه‌اندازی شدند. در این اردوگاه حدود یک میلیون و دویست هزار نفر کشته شدند، که از این تعداد حدود یک میلیون و صد هزار نفر (۹۱ درصد) یهودی بودند، بیشتر از هر مکان دیگری در طول جنگ.

در اوشویتس سه اردوگاه اصلی وجود داشت: اردوگاه آشویتس I، که نخستین اردوگاه تمرکز بود و به عنوان مرکز مدیریتی برای سیستم اردوگاه‌ها عمل می‌کرد، در آن حدود ۷۵,۰۰۰ نفر از روشنفکران لهستانی و حدود ۱۵,۰۰۰ اسیر جنگی شوروی کشته شدند؛ اردوگاه آشویتس II (بیرکناو) که مرکز اصلی نابودی یهودیان بود و در آن حدود یک میلیون و صد هزار یهودی و حدود ۲۲,۰۰۰ آواره کشته شدند؛ اردوگاه آشویتس III (مونوویتز)، که به عنوان اردوگاه کار برای شرکت آی جی فاربن فعالیت می‌کرد. علاوه بر این سه اردوگاه، حدود چهل اردوگاه فرعی در اطراف اوشویتس وجود داشت که در آنها یهودیان به کار اجباری گماشته شدند.

سالروز آزادی این اردوگاه توسط سربازان شوروی سابق به عنوان روز بین‌المللی یادبود هولوکاست برگزیده شده‌است.^[۵]

پس زمینه[ویرایش]

ایدئولوژی نازیسم شامل عناصری از «بهداشت نژادی»، یوژنیک، یهودستیزی، پان-آلمانیسم و توسعه طلبی قلمرویی بود. آدولف هیتلر و حزب نازی‌اش «مسئله یهودی» وسواسی شده بودند. هم در جریان و هم بلافاصله پس از تصرف قدرت توسط نازی‌ها در آلمان در سال ۱۹۳۳، اعمال خشونت علیه یهودیان آلمانی همه جا فراگیر شد و قوانینی تصویب شد که آن‌ها را از برخی مشاغل، از جمله خدمات مدنی و حقوق، محروم می‌کرد.

آزار و فشار اقتصادی یهودیان را تشویق می‌کرد تا آلمان را ترک کنند؛ دسترسی کسب‌وکارهای آن‌ها به بازارها ممنوع شد، از تبلیغ در روزنامه‌ها منع شدند و از قراردادهای دولتی محروم شدند. در تاریخ ۱۵ سپتامبر ۱۹۳۵، رایشتاگ قوانین نورنبرگ را تصویب کرد. قانون تابعیت رایش کسانی را به عنوان شهروند تعریف کرد که از «خون آلمانی یا مرتبط بوده و با رفتارشان نشان می‌دهند که تمایل و صلاحیت لازم برای خدمت وفادارانه به مردم و رایش آلمان را دارند»، و قانون حفاظت از خون آلمانی و افتخار آلمانی ازدواج و روابط برون زناشویی بین افرادی با «خون آلمانی یا مرتبط» و یهودیان را ممنوع کرد.

پس از حمله ارتش نازی به لهستان در سپتامبر ۱۹۳۹، آلمان‌ها مناطق تحت تصرف خود در لهستان را به دو بخش تقسیم کردند. بخش غربی (ورتلند) که حدود ۱۰ میلیون نفر جمعیت داشت، بلافاصله به رایش سوم الحاق شد، و منطقه مرکزی لهستان تحت اداره نظامی ادامه یافت. در بخش غربی، که بعداً اوشویتس در آن تاسیس شد، نازی‌ها بلافاصله اقداماتی را برای «آریایی‌سازی» منطقه جدید بر اساس ایدئولوژی «لبنس‌راوم» (فضای حیاتی) انجام دادند. در بهار ۱۹۴۰، افراد اس‌اس به همراه مقامات پلیس آلمانی در شلزین اظهار داشتند که نیاز به ایجاد یک اردوگاه تمرکز وجود دارد، زیرا به گفته آن‌ها، زندان‌ها و بندهای بازداشت قادر به تحمل فشار ناشی از فعالیت‌های رو به افزایش مقاومت لهستانی نبودند.

در تاریخ ۲۷ آوریل ۱۹۴۰، هاینریش هیملر، رئیس اس‌اس، دستور ایجاد یک اردوگاه تمرکز نزدیک شهر اوشویتس را صادر کرد. این دستور پس از دریافت گزارش مثبتی در مورد امکان ساخت اردوگاه توسط یک کمیته از اس‌اس، به ریاست اوبراشتورمفوهرر (سرهنگ) رودولف فرانتس هس، که فرماندهی اولیه‌ی آن را بر عهده داشت، صادر شد. آلمانی‌ها ساکنان منطقه را اخراج کردند و شروع به آماده‌سازی مکانی کردند که در گذشته یک پایگاه نظامی لهستانی بود، تا آن را به اردوگاه تمرکز تبدیل کنند.

اردوگاه های آشویتس[ویرایش]

آشویتس I[ویرایش]

آوشویتس I به عنوان مرکز مدیریتی کل سیستم اردوگاه‌ها عمل می‌کرد. این اردوگاه توسط آلمانی‌ها به عنوان «شتاملاگر» (به آلمانی: Stammlager) یا اردوگاه اصلی تعریف شد و با شماره I نشان داده شد. در ابتدا، این اردوگاه برای زندانی کردن روشنفکران لهستانی و اعضای جنبش مقاومت در لهستان استفاده می‌شد، و بعداً اسرای شوروی، جنایتکاران عادی و حدود ۵۰ همجنسگرای آلمانی نیز در آن زندانی شدند. یهودیان نیز از همان ابتدای تأسیس به این اردوگاه فرستاده شدند. معمولاً بین ۱۳ تا ۱۶ هزار زندانی در اردوگاه بودند، اما در سال ۱۹۴۲ تعداد آنها به حدود ۲۰ هزار نفر رسید.

آشویتس ۲[ویرایش]

آوْشْویتس ۲ (که آشویتس- بیرکِناو آلمانی Auschwitz-Birkenau نیز نامیده می‌شد) در اوایل ۱۹۴۲ میلادی؛ و آوْشْویتس ۳ (که آوْشْویتس- مونوویتس نیز نامیده می‌شد) در اکتبر ۱۹۴۲ ساخته شدند. در مجموع نزدیک به ۱٫۱ میلیون نفر در خلال سالهای جنگ جهانی دوم ۱۹۳۹ تا ۱۹۴۵ به دست قوای اس.اس. آلمان نازی به فرماندهی سرهنگ رودلف هوس و همکارانش (دکتر یوزف منگله) در این اردوگاه کشته شده‌اند که بالغ بر ۹۰٪ آن‌ها را (در پی اجرای طرح راه حل نهایی مسئله یهودی) یهودیان تبعیدی و مابقی را زندانیان سیاسی لهستانی - اسرای جنگی شوروی - کولی‌های اروپایی و سایر اسرای جنگی متفقین تشکیل می‌دادند. این اردوگاه در سال ۱۹۴۵ میلادی به وسیله نیروهای ارتش سرخ شوروی به فرماندهی ژنرال ژوکوف از دست قوای آلمان نازی آزاد گردید. امروزه مجتمع سه‌گانه اردوگاه آوْشْویتس به صورت شاهد تاریخ جهت بازدید جهانگردان از سراسر جهان درآمده‌است. شعار معروف آلمانی «کار شما را آزاد خواهد کرد» (ARBEIT MACHT FREI) به صورت یادگاری از آن دوران هنوز بر سر در معروف اردوگاه آوْشْویتس به جای مانده‌است. (تصویر روبرو).^[۶]

آزادسازی[ویرایش]

اردوگاه آشویتس توسط ارتش سرخ اتحاد جماهیر شوروی سوسیالیستی آزاد شد.^[۷] روز ۲۷ ژانویه، سالروز آزادسازی اردوگاه مرگ آشویتس است. ارتش سرخ شوروی، صبح سیزدهم ژانویه بزرگ‌ترین لشکرکشی خود را به راه انداخت. جنگ در جبهه‌ای به عرض ۱۰۰۰ کیلومتر جریان پیدا کرد؛ تا سرانجام در بعد از ظهر روز شنبه، ۲۷ ژانویه ۱۹۴۵ میلادی؛ اردوگاه آزاد شد. سرگرد آناتولی شاپیرو، یک یهودی اوکراینی، فرماندهی گردانی را داشت که وارد اردوگاه شد.^[۸]

بعد از جنگ[ویرایش]

در سال ۱۹۷۹ میلادی، سازمان یونسکو، این اردوگاه را به عنوان «نماد بیرحمی انسانی نسبت به هم‌نوعان خود در قرن بیستم»، در فهرست میراث جهانی یونسکو قرار داد.^[۹]

تا سال ۱۹۹۰ میلادی تابلویی در ورودی اردوگاه آشویتس توسط دولت لهستان نصب شده بود که شمار کشته‌شدگان در این اردوگاه را چهار میلیون نفر عنوان می‌کرد. در این سال، تابلوی جدیدی در محل گذاشته شد که تعداد کشته‌شدگان را عدد دقیق‌تر یک و نیم میلیون نفر معرفی کرد.^[۱۰]

جستارهای ویژه[ویرایش]

• رودلف هوس

پانویس[ویرایش]

منابع[ویرایش]

در ویکی‌انبار پرونده‌هایی دربارهٔ اردوگاه آشویتس موجود است.

مجموعه‌ای از گفتاوردهای مربوط به اردوگاه آشویتس در ویکی‌گفتاورد موجود است.

• آلبوم تصاویر اردوگاه، از تارنمای یادوشم پارسی
• http://www.ushmm.org/wlc/fa/article.php?ModuleId=10005189
• http://www.bbc.co.uk/persian/news/story/2005/01/050125_l-ek-auschwitz.shtml
• «هفتادوپنجمین سالگرد آزادسازی اردوگاه آشوویتس به دست نیروهای شوروی سابق».

پیوند به بیرون[ویرایش]

• درس الکترونیکی راجع به آئوشویتس به زبان فارسی که توسط موزه آئوشتیتس-بیرکنائو آماده شد: https://web.archive.org/web/20141207045924/http://pl.auschwitz.org/lekcja/5_per/
• موزه آشویتس-بیرکنائو