ابوالعتاهیه

ابواسحاق اسماعیل بن قاسم بن سوید بن کیسان شناخته‌شده به ابوالعَتاهیه (زادهٔ ۱۳۰/۱۵۸ - مرگ ۲۱۱/۲۱۳ هجری قمری) برابر با ۷۴۸-۸۲۶ میلادی) شاعر عرب‌ روزگار عباسیان بود. پیشهٔ اصلی او کوزه‌گری بود و به پارسایی و دانایی در روزگار خود نامور بود. همچنین او را به زندیقی متهم می‌کردند. ابوالعتاهیه از پیروان شعوبیه بود.

ابوالعتاهیه از موالی شمرده می‌شد.

کارنامه[ویرایش]

زادگاه او به درستی آشکار نیست. می‌نماید که نیاکانش روزگاری در عین‌التمر می‌زیسته‌اند و تازش عرب‌های مسلمان به بردگی کشیده شده‌اند. ابوالعتاهیه هم‌روزگار با المهدی، هارون‌الرشید و مامون خلیفگان عباسی بود و از سوی آنان نواخته می‌شد. مستمری‌ای که در زمان هارون بدو پرداخت می‌شد برابر با ۵۰ هزار درهم بود.

شعرهای او شامل زهدیات می‌شود و درون‌مایه‌اش بیشتر دربارهٔ مرگ و بدبینی به زندگانی بود. از آنجایی که در این شعرها اشاره‌ای به بهشت و جهنم و جهان پس از مرگ نمی‌نمود به زندیق بودن متهم‌اش کرده بودند. وی از شاعران اثرگذار بر شعر عربی و در مدح و غزل استاد بود. همچنین شعرهایی در گردن‌فرازی به تبار ایرانیش و پرهیز از عربیت دارد. برای نمونه شعر زیر را برای ایرانی‌ای به نام والبه که می‌کوشید برای خود تباری عربی دست و پا کند سروده‌بود:

که معنایش چنین است:

ای والبه! تو در میان عرب مانند خرمای نارس در میانی رطب هستی، نزد موالی که بزرگوار و اصیلند بیا، تا در آسایش باشی. به خدا سوگند تو به ما شبیه‌تری تا به عرب

وی در زندگی شیوهٔ درویشی پیش‌گرفته و ژنده‌پوش بود. او همچنین شعرهایی در انتقاد از شیوهٔ فرمانروایی عباسیان داشت و دفاع از تنگ‌دستان که سرانجام سبب شد تا هارون وی را به زندان بیفکند. ولی پایداری او و شعرهایی که پس از آن بر دیوار زندان نوشت هارون‌اارشید را متاثر ساخت و فرمان آزادی و نواختن او را داد.

وی در بغداد مرد و همانجا به خاک سپرده‌شد.

کنیه[ویرایش]

کنیهٔ او ابولعتاهیه اشاره به واژهٔ تازی عتاهیه دارد که به معنای مردمان نادان یا کم‌خردی است که اگر چنین باشد می‌تواند لقبی باشد که دشمنانش بر وی گذارده‌اند و دلیلش هم رُک‌گویی و یک‌دندگی او بوده‌است. همچنین پاره‌ای آورده‌اند که عتاهیه لقب پسر او محمد بوده و وی را از برای لقب پسرش چنین کنیه‌ای بوده‌است.

درگذشت[ویرایش]

او در ۲۳ شهریور ۲۰۵ هجری خورشیدی درگذشت.

منابع[ویرایش]

مجموعه‌ای از گفتاوردهای مربوط به ابوالعتاهیه در ویکی‌گفتاورد موجود است.

• حسینعلی ممتحن، نهضت شعوبیه، جنبش ملی در برابر خلافت اموی و عباسی، شرکت انتشارات علمی و فرهنگی، شابک ‎۹۶۴−۴۴۵−۵۶۶−۵
• لغتنامهٔ دهخدا، سرواژهٔ ابوالعتاهیه
• دائرةالمعارف بزرگ اسلامی