Шат

Шат
лац. Šat
Schat
Паходжаньне
Мова(-ы) германскія
Іншыя формы
Варыянт(ы) Шад, Шаць, Шадзь, Жад, Жат, Зат
Зьвязаныя імёны Шацейка, Шаціла, Шадзібор, Шадзівід, Жадзьвін
Вішад
Зьвязаныя артыкулы
якія пачынаюцца з «Шат»

Шат (Шаць), Шад (Шадзь, Жад), Шата (Жат, Зат, Жоць) — мужчынскае імя і вытворнае ад яго прозьвішча.

Паходжаньне[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

Асноўны артыкул: Імёны ліцьвінаў

Ската, пазьней Шат або Шад (Scato, Schat, Schad[1]) — імя германскага паходжаньня[2]. Іменная аснова -шад- (-шат-) паходзіць ад гоцкага skadus 'ахінуты, абаронены'[3][a]. Апроч таго, адзначалася старажытнае германскае імя Сада (Sado[5] і адпаведная іменная аснова -сад- (-сат-), якая паходзіць ад гоцкага saths 'насычаны, задаволены'[5]. Сярод ліцьвінаў бытавалі імёны Шацейка (Шадзейка), Шаціла (Шацел), Жадзьвін, Вішад. Адзначаліся германскія імёны Scazciho, Scazelo (Schätzel, Schadel), Saduinus, Wisadus[b].

Этымалягічны слоўнік старапольскіх асабовых імёнаў, выдадзены Польскай акадэміяй навук, адзначае гістарычнае бытаваньне ў Польшчы германскага імя Szader (Schader)[11]. Апроч таго, у Польшчы адзначаліся імёны Sed, Zedwyd, Schadwina[12].

У Прусіі бытавалі імёны: Sade / Zada (1385, 1393 і 1394 гады), Sadune, Sedeithe (1402 год)[13].

У Ноўгарадзе бытавалі імёны Жадка (Жадко) і Жадзен (Жаденъ)[14].

Варыянты імя ў гістарычных крыніцах: Sade von Lawkisken… Zada von Laukisken (Паведамленьні аб літоўскіх дарогах)[15]; купил чоловека зъ землею в Жижморскомъ повете на имя Жотя (22 ліпеня 1501 году)[16]; бояре путные к тому двору Мусницкому… Герман Шадевич (1 ліпеня 1542 году)[17]; sioło Sadewicz… Januszko Sadewicz przysiężny z Woytem synem (4 сьнежня 1554 году)[18]; Miklosz Żadowicz (1561 год)[19]; Яцъ Шадовичъ (1563 год)[20]; село Зберогы… Калихъ а Курило Щедевичи… Ивашко Жедевичъ (1566 год)[21]; на име Станислава Щеповича Шата (31 жніўня 1586 году)[22]; панъ Анъдрей Миколаевичъ Шедъ (3 ліпеня 1590 году)[23]; Федоръ Шедевичъ, волоки полъ; Андрей Шедь, волоки полъ (29 лістапада 1592 году)[24]; Zadziszki… Sadowicze… Zodow (1744 год)[25]; Żattowicz Feliciani Ignatij (8 лістапада 1757 году)[26]; wsiami pieniańskiemi Żodziewiczami (1784 год)[27][c].

Носьбіты[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

Шатовічы (Szatowicz) — вольныя людзі зь вёскі Ліпавай Буды (Троцкі павет), якія ўпамінаюцца ў XIX стагодзьдзі[41].

Шацевічы (Szatewicz) — прыгонныя з ваколіцаў Жыжмараў, якія ўпамінаюцца ў XIX стагодзьдзі[42].

Шадзевічы (Szadziewicz) гербу Тупая Падкова — літоўскі шляхецкі род з Троцкага павету[43].

Затовічы (Zatowicz) гербу Сьлепаўрон — літоўскі шляхецкі род зь Віленскага ваяводзтва[44].

Жатовічы (Żatowicz) — літоўскі шляхецкі род зь Віленскага павету[45].

У актах Вялікага Княства Літоўскага ўпаміналіся сяло Жадзішкі каля Мерачы, возера Жада каля Дзісны, фальварак Жадышкі ў Віленскім ваяводзтве і маёнтак Зодзішкі ў Ашмянскім павеце[46].

У 1522 годзе ўпаміналася зямля Жадзеўшчына каля Судэрвы[47].

На гістарычнай Берасьцейшчыне існуе вёска Шадзі, на гістарычнай Ашмяншчыне — Жодзішкі.

Заўвагі[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

  1. ^ Польска-летувіская аўтарка Юстына Вальковяк прызнае брак адэкватнага тлумачэньня іменнай асновы -шад- (-шэд-) зь летувіскай мовы, а для асновы -жад- прызнае за найбольш адэкватнае žãdas 'мова, голас', žadė́ti 'абяцаць', žãdinti 'абудзіць; стымуляваць', žadùs 'схільны даваць абяцаньні'[4] (не адзначаючы, аднак, часу першай фіксацыі адпаведных словаў і іх значэньняў у летувіскіх слоўніках)
  2. ^ Таксама адзначаліся германскія імёны Sadebertus (Sade-bertus), Schädiger (Schädi-ger)[6], Sedeman (Sede-man)[7], Schadrat (Schad-rat)[8], Schadwald (Schad-wald)[6], Baldasadus (Balda-sadus), Gintschat (Gint-schat)[9], Vualtsadus (Vualt-sadus)[10]
  3. ^ Таксама:
    • Садзейка: чоловеки у Лынкгъменех… Садеика (27 чэрвеня 1498 году)[28];
    • Задзін: Hrinko a Zadzien Tryczewiczy… Zadzin Holubow. <…> Zadzin Naronowic… Zadzin Hawrilow. <…> Paczyna Zadynic (1558 год)[29], Stas Sadzinowicz (1641 год)[30];
    • Садун: Saduny (1744 год)[25], у Польшчы адзначаецца прозьвішча Садановіч (Sadonowicz)[31];
    • Шадзют: Nicolaus Szodyvthovycz (15 жніўня 1489 году)[32];
    • Задзівіл: Piotr Zadziwiłowicz (2 траўня 1558 году)[33];
    • Жадвойна: на землю пустую Задвоинишку… Жадвоинишъку (3 красавіка 1546 году)[34], Dawid Zadwoyn… Józeff Zadwoyn (1667 год)[35];
    • Садгайла: люди въ Ковенскомъ повете, въ Румшиской волости… Довкгля Садкгайловича (19 сьнежня 1522 год)[36];
    • Задмін (адзначалася германскае імя Sedeman[7]): Pani Anna Zadminowa Woytkowska (1690 год)[37];
    • Жадзімонт: бояр ейшышских… Жодимонтовичы (1494 год, 19 студзеня 1526 году)[38], у XVI ст. існавала «сенажаць» Шадмонтышкі (Шадмонтышки) у Жамойцкім старостве[39]

Крыніцы[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]

  1. ^ Heintze A. Die deutschen Familien-Namen, geschichtlich, geographisch, sprachlich. — Halle, 1903. S. 227.
  2. ^ Förstemann E. W. Altdeutsches Namenbuch. Bd. 1: Personennamen. — Bonn, 1900. S. 1306.
  3. ^ Дайліда А. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі / Рэц. С. Тарасаў. — Менск, 2019. С. 18.
  4. ^ Walkowiak J. B. Litewskie nazwiska Polaków: słownik etymologiczno-frekwencyjny. — Poznań, 2019. S. 24.
  5. ^ а б Morlet M.-T. Les noms de personne sur le territoire de l’ancienne Gaule du VIe au XIIe siècle. T. I: Les noms issus du germanique continental et les créations gallo-germaniques. — Paris, 1971. P. 193.
  6. ^ а б Eule R. Germanische und fremde Personennamen als heutige deutsche Familiennamen // Festschrift zu dem fünfzigjährigen jubiläum des Friedrichs-realgymnasiums in Berlin. — Berlin, 1900. S. 53.
  7. ^ а б Briggs K. An index to personal names in English place-names. — Nottingham, 2023. P. 241.
  8. ^ Socin A. Mittelhochdeutsches Namenbuch. — Basel, 1903. S. 161, 754.
  9. ^ Socin A. Mittelhochdeutsches Namenbuch. — Basel, 1903. S. 558, 720.
  10. ^ Morlet M.-T. Les noms de personne sur le territoire de l’ancienne Gaule du VIe au XIIe siècle. T. I: Les noms issus du germanique continental et les créations gallo-germaniques. — Paris, 1971. P. 50, 193, 214.
  11. ^ Słownik etymologiczno-motywacyjny staropolskich nazw osobowych. T. 5: Nazwy osobowe pochodzenia niemieckiego. — Kraków, 1997. S. 219.
  12. ^ Słownik etymologiczno-motywacyjny staropolskich nazw osobowych. T. 7: Suplement. Rozwiązanie licznych zagadek staropolskiej antroponimii. — Kraków, 2002. S. 517, 519, 649.
  13. ^ Trautmann R. Die altpreußischen Personennamen. — Göttingen, 1925. S. 84, 91.
  14. ^ Зализняк А. А. Древненовгородский диалект. 2-е изд. — М., 2004. С. 737.
  15. ^ Scriptores rerum Prussicarum. Bd. 2. — Leipzig, 1863. S. 671, 673, 676—677.
  16. ^ Lietuvos Metrika. Knyga 6 (1494—1506). — Vilnius, 2007. P. 257.
  17. ^ Istorijos archyvas. T. 1: XVI amžiaus Lietuvos inventoriai. — Kaunas, 1934. P. 22.
  18. ^ Istorijos archyvas. T. 1: XVI amžiaus Lietuvos inventoriai. — Kaunas, 1934. P. 66.
  19. ^ Писцовая книга Гродненской экономии с прибавлениями, изданная Виленской Комиссией для разбора древних актов. Ч. 2. — Вильна, 1882. С. 87.
  20. ^ Ревизия Кобринской экономии: составленная в 1563 году королевским ревизором Дмитрием Сапегой. — Вильна, 1876. С. 268.
  21. ^ Документы Московского архива Министерства юстиции. Т. 1. — М., 1897. С. 255.
  22. ^ Акты издаваемые Виленской комиссией для разбора древних актов. Т. 26. — Вильна, 1899. С. 399.
  23. ^ Акты, издаваемые Виленской Комиссией для разбора древних актов. Т. 28. — Вильна, 1901. С. 37.
  24. ^ Акты издаваемые Виленской археографической комиссией. Т. 14. — Вильна, 1887. С. 440.
  25. ^ а б Diecezja Wileńska, 1744, Pawet, 20 лютага 2011 г.
  26. ^ Pansevič V. Vilniaus miestiečių išsimokslinimas XVII—XVIII a. — Kaunas, 2017. P. 214.
  27. ^ Ukmergės dekanato vizitacija 1784 m. Fontes Historiae Lituaniae. Wol. VIII. — Vilnius, 2009. P. 243.
  28. ^ Lietuvos Metrika. Knyga 6 (1494—1506). — Vilnius, 2007. P. 185.
  29. ^ Писцовая книга Гродненской экономии с прибавлениями, изданная Виленской Комиссией для разбора древних актов. Ч. 1. — Вильна, 1881. С. 302, 451, 493, 562, 574.
  30. ^ Ординация королевских пущ: в лесничествах бывшего Великого Княжества Литовского. — Вильна, 1871. С. 166.
  31. ^ Walkowiak J. B. Litewskie nazwiska Polaków: słownik etymologiczno-frekwencyjny. — Poznań, 2019. S. 281.
  32. ^ Kodeks dyplomatyczny katedry i diecezji Wilenskiej. T. 1, z. 2: 1468—1501. — Kraków, 1939. S. 424.
  33. ^ Акты издаваемые Виленской археографической комиссией. Т. 14. — Вильна, 1887. С. 56.
  34. ^ Метрыка Вялікага Княства Літоўскага. Кніга 30 (1480—1546 гг.). — Менск, 2008. С. 108.
  35. ^ Błaszczyk G. Herbarz szlachty żmudzkiej. T. 6. — Warszawa, 2016. S. 388.
  36. ^ Ревизия пущ и переходов звериных в бывшем Великом княжестве Литовском, с присовокуплением грамот и привилеев. — Вильна, 1867. С. 195.
  37. ^ Metryka Litewska. Rejestry podymnego Welkiego Ksiestwa. Księstwo Żmudzkie 1690 r. — Warszawa, 2009. S. 139.
  38. ^ Lietuvos Metrika. Knyga 224 (4) (1522—1530). — Vilnius, 1997. P. 191.
  39. ^ Спрогис И. Я. Географический словарь древней Жомойтской земли XVI столетия. — Вильна, 1888. С. 328.
  40. ^ Яўген Анішчанка, Полоцкая коллегия езуитов 1680 год. Имение, Архіў гісторыка Анішчанкі, 26 ліпеня 2017 г.
  41. ^ Malewski Cz. Rodziny szlacheckie na Litwie w XIX wieku. — Warszawa, 2022. S. 388.
  42. ^ Malewski Cz. Rodziny szlacheckie na Litwie w XIX wieku. — Warszawa, 2022. S. 432.
  43. ^ Malewski Cz. Rodziny szlacheckie na Litwie w XIX wieku. — Warszawa, 2022. S. 424.
  44. ^ Ciechanowicz J. Rody rycerskie Wielkiego Księstwa Litewskiego. T. 6. — Rzeszów, 2006. S. 382.
  45. ^ Ciechanowicz J. Rody rycerskie Wielkiego Księstwa Litewskiego. T. 6. — Rzeszów, 2006. S. 420.
  46. ^ Indeks alfabetyczny miejscowości dawnego wielkiego Księstwa Litewskiego: A—K (Abakanowicze — Kujany). Wilno, 1929. S. 272, 304.
  47. ^ Описание документов и бумаг, хранящихся в Московском архиве Министерства юстиции. Кн. 21. — М., 1915. С. 258.
Атрымана з «https://be-tarask.wikipedia.org/w/index.php?title=Шат&oldid=2519280»