Xarıbülbül (simvol)

Bu adın digər istifadə formaları üçün bax: Xarıbülbül (dəqiqləşdirmə).

Xarıbülbül — xarıbülbül gülünün formasında olan rəmzi nişan. Azərbaycanda İkinci Qarabağ müharibəsində Şəhid olan əsgərlərin xatirəsinin rəmzi olaraq qəbul edilir. Həmçinin Azərbaycan ordusunun zəfər simvolu kimi də tanınır.^[1]

Tarixi[redaktə | mənbəni redaktə et]

Azərbaycanda qədimdən xarıbülbül adlanan bitki latınca ophrys caucasica və ya ophrys mammosa adlanır. Ehtimal ki, ofris bitkisinin bütün növləri xalq arasında Azərbaycanda bu adla adlanır. Şuşa və ətraf ərazilərdə geniş yayıldığından^[2] daha çox Qarabağ ilə ifadə olunur.

Qarabağ münaqişəsi başlayandan xarıbülbül xalqımızın mübarizəsinin rəmzinə çevrilmişdir. Qarabağ ərazisi işğal olunduqdan sonra isə xarıbülbül bəlkə də bir çoxları üçün nisgil, kədər, ağrı, həsrət simvolu olmuşdur. Mədəniyyətdə, incəsənətdə və ədəbiyyatda xarıbülbül ifadəsi işləndikdə həmişə söhbətin Qarabağdan getdiyi aydın olurdu.^[1]

Xarıbülbülə qədim türk əsatirlərində də geniş yer verilmişdir. Belə ki, o xar olmuş, qəmli bülbül qədim türk əsatirlərində döyüşdə ağır yaralanmış bir əsgərin son ümidi olaraq bilinirdi. Qədim türk əfsanəsində deyildiyi kimi, Oğuz xanın alpaqutlarından (şəhid olan döyüşçü) birinin son nəfəsdə sinəsində gəzdirdiyi bülbülün ayağına qanlı köynəyindən cırıb sevgilisi Aybükə xanıma göndərdiyi namə ilə simgələşən bir üzüntülü nakam sevgi hekayəsidir.^[3]

Qırğız yazıçısı Erlan Jurabekovun "Jarxı Bulbul" hekayəsində də qədim türk əsatirinə geniş yer verilir.^[3] Bir çoxlarına görə, Xarı bülbül əhliləşdirilmiş ev quşu olub. Bəzi araşdırmaçılar isə hesab edir ki, bu növ bülbüldən yalnız döyüşçülər, sərkərdələr istifadə ediblər.

Qarabağ xanının qızı, Şuşalı Ağabəyim ağa 1801-ci ildən 1832-ci ilədək — ömrünün sonuna kimi Qacar şahlarının Tehrandakı sarayında yaşayır.^[4] Vətən həsrəti çəkən Ağabəyim ağaya istinad verilən bir bayatı da vardır:

"Vətən bağı" al-əlvandır, Yox üstündə xarıbülbül. Nədən hər yerin əlvandır, Köksün altı sarı, bülbül.

Simvola çevrilməsi[redaktə | mənbəni redaktə et]

2020-ci il sentyabrın 27-dən noyabrın 10-a qədər davam edən İkinci Qarabağ müharibəsi dövründə həyatını itirən şəhidlərin xatirəsinin anılmasında xarıbülbül nişanəsi sosial şəbəkələrdə geniş yayılmağa başladı. Xarıbülbülün əzəməti, məğrurluğu, haqsızlığa qarşı əyilməz duruşu onu əfsanədən qələbə simvoluna çevirməyə başladı. Tədricən isə nişan müharibənin simvoluna çevrildi. O, şəhidlərin xatirəsinin və Azərbaycan ordusunun zəfər simvolu kimi məşhurlaşmağa başlamışdır.

Həmçinin bax[redaktə | mənbəni redaktə et]

İstinadlar[redaktə | mənbəni redaktə et]

↑ ¹ ² "Səsin gəlir, XARI BÜLBÜL ! – "Ordumuzun zəfər simvoludur"". 2021-01-20 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2020-12-24.
↑ Azərbaycan Respublikasının Qırmızı Kitabı. Nadir və nəsli kəsilməkdə olan bitki və göbələk növləri, II nəşr, Bakı-2013
↑ ¹ ² "Əfsanədən Zəfərə - Xarı bülbül Qələbə simvoluna necə çevrildi..." 2020-12-13 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2020-12-24.
↑ "Azərbaycan qadın şairləri antologiyası", Bakı: "Avrasiya press", 2005. səh.28–29.

Xarici keçidlər[redaktə | mənbəni redaktə et]

Azərbaycan rəmzləri

Rəsmi

Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti	İstiqlal Bəyannaməsi • Dövlət rəmzləri (Dövlət möhürü)
Azərbaycan Sovet Sosialist Respublikası	Bayraq • Gerb • Himn
Azərbaycan Respublikası	Üçrəngli bayraq • Bayraqlar • Azərbaycan gerbi • Azərbaycan himni • "Qızıl Ulduz" medalı • "Heydər Əliyev" ordeni • "Şah İsmayıl" ordeni • Zəfər bayrağı (Azərbaycan)

Qeyri-rəsmi

Odlar yurdu • Qız qalası • Qobustan • Nar • Muğam • Qarabağ atı • Tar • Azərbaycan xalçaları • Buta • Xarıbülbül • Neft Daşları • Alov qüllələri

Qarabağ münaqişəsi

Azərbaycan–Ermənistan münasibətləri ( Azərbaycan • Ermənistan) • Azərbaycan erməniləri (Bakı erməniləri) • Ermənistan azərbaycanlıları

Zəmin

Qarabağ bölgəsi • Dağlıq Qarabağ bölgəsi (tarixi) • Azərbaycan–Ermənistan müharibəsi (1918–1920) • Ermənistan–Azərbaycan müharibəsi (1918–1920) zamanı qırğınlar • Mart hadisələri (1918) • Azərbaycanlıların Ermənistandan deportasiyası (1948–1956) • Qarabağ hərəkatı • Azərbaycanlıların Ermənistandan deportasiyası (1988–1989) • Topxana meşəsinin qırılması (1988) • Sovet İttifaqının dağılması

Münaqişə əraziləri

Dağlıq Qarabağ Muxtar Vilayəti (1991-ci ildə ləğv edilib) (hazırda Xankəndi şəhəri, Xocalı rayonu, Xocavənd rayonu və Şuşa rayonunudur) • Digər ərazilər (Ağdam rayonu, Cəbrayıl rayonu, Füzuli rayonu, Kəlbəcər rayonu, Laçın rayonu, Qubadlı rayonu və Zəngilan rayonu)

Birinci Qarabağ müharibəsi

1988–1994

Toqquşma və poqromlar	Qafan hadisələri (1988) • Əsgəran toqquşması (1988) • Sumqayıt hadisələri (1988) • Xankəndi hadisələri (1988) • Gəncə hadisələri (1988) • Bakı hadisələri (1990)
Soyqırım və qətliamlar	Quqark qətliamı (1988) • Bağanis-Ayrım qətliamı (1990) • Cəmilli qətliamı (1991) • Meşəli qətliamı (1991) • Malıbəyli və Quşçular qətliamı (1992) • Qaradağlı qətliamı (1992) • Xocalı soyqırımı (1992) • Ağdaban qətliamı (1992) • Ballıqaya qətliamı (1992) • Başlıbel qətliamı (1993) • Daşbaşı qətliamı (1993)
Hərbi əməliyyatlar	Çaykənd əməliyyatı (1991) • Xankəndinin işğalı (1991 • Daşaltı əməliyyatı (1992) • Marquşavan əməliyyatı (1992) • Şuşanın işğalı (1992) • Laçının işğalı (1992) • Başkənd əməliyyatı (1992) • Goranboy əməliyyatı (1992) • Həsənqaya əməliyyatı (1992 • Kəlbəcərin işğalı (1993) • Ağdamın işğalı (1993) • Yay əməliyyatları (1993) (Cəbrayılın, Füzulinin, Qubadlının və Zəngilanın işğalı) • Kəlbəcər əməliyyatı (1993–1994) • Çeildağ əməliyyatı (1993) • Horadiz əməliyyatı (1994) • Tərtər əməliyyatı (1994)
Terrorlar və digərləri	Zvartnots Hava Limanında toqquşma • Leninakan yaxınlığında İl-76 qəzası (1988) • Tbilisi-Ağdam marşrut avtobusunun partladılması (1990) • Mİ-8 vertolyotunun Xocavənd səmasında vurulması (1991) • Şuşa yaxınlığında Mi-8 vertolyotunun vurulması (1992) • Bakı metrosunda partlayışlar • Ləmbəlidə partlayış (1994)
Daxili proseslər	Qara Yanvar (1990) • May hadisələri (1992) • Naxçıvanda dövlət çevrilişinə cəhd (1992) • Talış-Muğan böhranı • Sürət Hüseynovun qiyamı

Atəşkəs rejimi

1988–1994

Silahlı toqquşmalar	Xocavənd əməliyyatı (1997) • Ağdərə toqquşması (2008) • Ağdam toqquşması (2009) • Çaylı toqquşması (2010) • Sərhəd toqquşması (2012) • Təmas xəttində toqquşma (2014) • Ermənistanın Mİ-24 vertolyotunun vurulması (2014) • Aprel döyüşləri (2016) • Günnüt əməliyyatı (2018) • Tovuz döyüşləri (2020)
Dinc əhaliyə hücumlar	Fariz Bədəlov və Aygün Şahmalıyevanın ölümü (2011) • Alxanlı hücumu (2017)

İkinci Qarabağ müharibəsi

2020

Hərbi əməliyyatlar	Murovdağ uğrunda döyüşlər • Madagizin azad edilməsi • Lələtəpə əməliyyatı • Arazboyu əməliyyatlar • Cəbrayılın azad edilməsi • Hadrutun azad edilməsi • Füzulinin azad edilməsi • Zəngilanın azad edilməsi • Qubadlının azad edilməsi • Şuşanın azad edilməsi
Dinc əhaliyə hücumlar	Naftalan faciəsi • Tərtərin bombalanması • Gəncə bombalanmaları • Bərdənin bombalanması

Üçtərəfli bəyanatdan sonra

2020—2023

Silahlı toqquşmalar	Fərrux əməliyyatı (2021) • Şuşa istiqamətində toqquşma (2023) • Qarabağda döyüşlər (2023) (Qarabağda Rusiya sülhməramlılarının ölümü • Qarabağda yanacaq anbarında partlayış)
Sərhəd böhranı	Sərhəd toqquşmaları: noyabr, 2021 • avqust, 2022 • sentyabr, 2022 • aprel, 2023 • may, 2023
Terror və digər hadisələr	Susuzluq faciəsi (2021) • Şuşa yaxınlığında terror (2021)

Separatçı rejimin ləğvindən sonra

2023—

Proseslər	Qarabağ ermənilərinin Ermənistana təxliyə edilməsi • Qarabağda vəzifə tutan separatçıların həbsi • Azərbaycanın Qarabağ ermənilərinin reinteqrasiyası planı

Siyasi və hərbi liderlər

Siyasi liderlər

	Ayaz Mütəllibov • Yaqub Məmmədov • İsa Qəmbər • Əbülfəz Elçibəy • Heydər Əliyev • İlham Əliyev
	Levon Ter-Petrosyan • Robert Köçəryan • Serj Sarqisyan • Nikol Paşinyan

Hərbi liderlər

	Valeh Bərşadlı • Tacəddin Mehdiyev • Şahin Musayev • Tahir Əliyev • Rəhim Qazıyev • Dadaş Rzayev • Surət Hüseynov • İsgəndər Həmidov • Rövşən Cavadov • Vahid Musayev • Məmmədrəfi Məmmədov • Səfər Əbiyev • Zakir Həsənov
	Arkadi Ter-Tadevosyan • Kristapor İvanyan • Qurgen Dalibaltayan • Jirayr Səfilyan • Monte Melkonyan • Norat Ter-Qriqoryants • Samvel Babayan • Vazgen Sarkisyan • David Tonoyan • Cəlal Harutyunyan