I Yustinian

Fla`vi Pyotr Savva`ti Yusinia`n

lat. Flavius Petrus Sabbatius Iustinianus

yun. Φλάβιος Πέτρος Σαββάτιος Ιουστινιανός
527 – 565
ƏvvəlkiI Yustin
SonrakıII Yustin
Şəxsi məlumatlar
Doğum adı Petrus Sabbatius
Doğum tarixi
Doğum yeri Tveriya, Makedoniya
Vəfat tarixi (82 yaşında)
Vəfat yeri Konstantinopol
Dəfn yeri Konstantinopol
Fəaliyyəti siyasətçi, imperator, yazıçı
Atası Savvati
Anası Vigelantiya
Həyat yoldaşı Teodora
Uşağı 2 uşaq
Ailəsi Yustinianlar sülaləsi
Dini şərqi xristianlıq[d], xristianlıq
Vikianbarın loqosu Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Fla`vi Pyotr Savva`ti Yusinia`n (lat. Flavius Petrus Sabbatius Iustinianus, yun. Φλάβιος Πέτρος Σαββάτιος Ιουστινιανός) tarixdə daha çox I Yustinia`n yaxud Böyük Yustinia`n (11 may 482[1][2] və ya 11 may 483[3] – 14 noyabr 565[1][2][…], Konstantinopol[4]) kimi tanınan Yustinianlar sülaləsinə məxsus 527-565-ci illərdə Bizans imperatoru.

Yustinianın hakimiyyəti imperiyanın bərpası (renovatio imperii) ilə əlamətdardır.[5] Onun generalı Belisarius, şimali Afrikada yerləşən Vandal krallığını fəth etdi və krallıq 534-cü ildə süqut etdi. Sonradan Belisarius, Narses və digər generallar Ostroqot krallığını zəbt edərək Dalmatiya, Siciliya, İtaliya və Romanı ostqotların yarım əsrdən çox hökmranlığından sonra imperiyaya qaytardılar. Prefekt Liberius İberiya yarımadasının cənubunu geri alaraq İspaniya əyalətini yaratdı. Bu yürüşlər qərbi Aralıq dənizi üzərində Roma nəzarətini bərpa etdi və İmperiyanın illik gəlirini bir milyon solididən çox artırdı.[6] Yustinian hakimiyyəti dövründə Qara dənizin şərq sahilində, əvvəllər heç vaxt Roma hakimiyyəti altında olmamış Tzani xalqını da tabe etdi.[7] O, şərqdə I Qubad dövründə, daha sonra isə yenə I Xosrovun dövründə Sasani imperiyası ilə müharibələr apardı: ikinci münaqişə qismən onun qərbdəki ambisiyalarına görə başladı.

Onun hakimiyyətinin əks-səda doğuran cəhəti bir çox müasir dövlətlərdə hələ də mülki hüququn əsasını təşkil edən Roma hüququnun, Mülki hüquq toplusunun (Corpus Juris Civilis) vahid şəkildə yenidən yazılması idi.[8] Onun hakimiyyəti Bizans mədəniyyətinin çiçəkləndi və Ayasofya kimi memarlıq abidələri inşa edildi. O, Şərqi Pravoslav Kilsəsində "İmperator Müqəddəs Yustinian" adlanır.[9] Onun bərpa fəaliyyətlərinə görə, Yustinian bəzən 20-ci əsrin ortalarında tarixşünaslıqda "Son Romalı" kimi tanınmışdı.[10]

Həyatı[redaktə | mənbəni redaktə et]

Yustinian Tauresiumda, (Dardaniya)[11] təxminən 482-ci ildə anadan olmuşdur. Latın dilində danışan (ehtimal ki, sonuncu Roma imperatoru) Yustinian,[12] İlliro-Roma[13][14][15] və ya Trako-Roma[16][17][18] mənşəli olduğu güman edilən kəndli ailəsindən idi. Sonradan götürdüyü Yustinian koqnomeni əmisi Justin tərəfindən övladlığa götürüldüyünün göstəricisidir.[19] O, hakimiyyəti dövründə doğulduğu yerdən çox uzaqda yerləşən Justiniana Primanın əsasını qoydu.[20][21][22] Anası Yustinin bacısı Vigilantia idi. İmperator olana qədər imperator mühafizə dəstələrindən birinin komandiri olan Yustin Yustinianı övladlığa götürdü, onu Konstantinopola gətirdi və onun təhsilini təmin etdi. Nəticədə Yustinian hüquq, ilahiyyat və Roma tarixində yaxşı təhsil aldı. Justinian imperatorun şəxsi mühafizəçisi kimi xidmət etmək üçün "scholae palatinae" arasından seçilmiş 40 kişidən biri kimi xidmət edirdi.Yustinian dövründə yaşamış salnaməçi Con Malalas onun xarici görünüşünü qısa, açıq dərili, qıvrım saçlı, yuvarlaq üzlü və yaraşıqlı kimi təsvir edir. Başqa bir müasir tarixçi Prokopi, Yustinyanın görünüşünü zalım imperator Domitian ilə müqayisə edir, baxmayaraq ki, bu, ehtimal ki, böhtandır.

Ailəsi[redaktə | mənbəni redaktə et]

525-ci ildə Yustinian sonradan imperatriça olan Teodora ilə evləndi. Aktrisa və fahişə kimi keçmişə sahib olmasına baxmayaraq, Teodora Yustinianusun hökmranlığında son dərəcə mühüm rol oynadı. O, Yustinianusun ən yaxın məsləhətçisi və siyasi tərəfdaşı idi. O, hüquqi və dini islahatlarda mühüm rol oynamış, imperiyanın idarə olunmasında fəal iştirak etmişdir. Teodora Yustinianusun ən mühüm nailiyyətlərindən biri olan Nika üsyanının yatırılmasında da mühüm rol oynamışdır.[23]

Teodora mozaikası

Yustinianusun Teodoradan başqa iki arvadı var idi. Onun birinci arvadı Evfemiya 523-cü ildə vəfat etmişdir. İkinci arvadı Antonina 548-ci ildə öldü. Yustinianusun Teodoradan bir qızı və Antoninadan bir oğlu var idi. Yustianusun oğlu II Tiberios atasının ölümündən sonra imperator oldu.[24]

Yustinianusun ailə münasibətləri mürəkkəb idi. Onun Teodora ilə evliliyi Yustnianusun anası tərəfindən qəbul edilmədi. Yustianın Teodoradan olan qızı Sofiya II Tiberiosla evləndi. Yustinianın Antoninadan olan oğlu Yustin II Tiberiosdan sonra imperator oldu.[25]

Hökmranlığı[redaktə | mənbəni redaktə et]

Nika qiyamı[redaktə | mənbəni redaktə et]

border=none Əsas məqalə: Nika qiyamı

Nika üsyanı 532-ci il yanvarın 11-də hipodromda keçirilən yarış zamanı başladı. Yarışda Mavi və Yaşıl komandalar mübarizə aparıblar. Yarış zamanı yaranan mübahisə qısa zamanda bütün hipodromu bürüdü. Mavi və Yaşıl tərəfdarlar bir-birinə hücum etməyə başladılar və iğtişaş bütün şəhərə yayıldı.

İğtişaşçılar Ayasofiya və Senat binası kimi bir çox mühüm binanı dağıdıblar. İmperator Yustinian üsyanı yatırmaq üçün ordunu səfərbər etməli oldu. Üsyan 532-ci il yanvarın 18-də başa çatdı.

Nika üsyanı Bizans İmperiyası üçün böyük bir fəlakət oldu. Üsyan zamanı çoxlu binalar dağıdılıb, çoxlu insan həlak olub. Üsyan imperiyanın siyasi və iqtisadi sabitliyini də pozdu.Yustinian üsyanı yatırdıqdan sonra üsyançıları sərt şəkildə cəzalandırdı. Bir çox üsyançı edam edildi və ya sürgün edildi. Üsyandan sonra Yustinian imperiya bürokratiyasını və ordusunu gücləndirmək üçün yeni islahatlar həyata keçirdi.[26][27]

Hərbi fəaliyyətləri[redaktə | mənbəni redaktə et]

İmperator Yustinian vaxtında Bizans ərazisi(555)

Yustinian Roma İmperiyasının keçmiş şöhrətini bərpa etməyi və Aralıq dənizini Bizansın nəzarəti altına almağı hədəflədi. Bu məqsədlə o, imperatorluq tarixində ən böyük və ən bahalı hərbi yürüşlərə başladı, eyni zamanda yürüşlərə hazırlıq gördü.Yustinian ordunu yenidən təşkil etməklə başladı. O, peşəkar ordu yaradıb, maaşlarını və şəraitini yaxşılaşdırmaqla əsgərlərin mənəvi-psixoloji vəziyyətini yüksəldib. O, həmçinin ordunu daha effektiv etmək üçün yeni taktika və strategiyalar hazırladı.[28][29]

Yustinianın ən mühüm hərbi uğurlarından biri Sasani imperiyasına qarşı müharibədə əldə edilmişdir. 532-ci ildə başlayan müharibə 533-cü ildə Bizansın qələbəsi ilə başa çatdı. Bu qələbə ilə Bizans İmperiyası Şərqin ən güclü imperiyası sayılırdı.

Vandal Müharibəsi (533-534)[redaktə | mənbəni redaktə et]

Yustinian, Vandalların nəzarətində olan Şimali Afrikanı fəth etmək üçün Belisariusun rəhbərliyi altında bir ordu göndərdi. Müharibə qısamüddətli oldu və Bizanslılar qalib gəldi. Şimali Afrika Bizans İmperiyasının bir hissəsi oldu.

Ostroqot müharibəsi (535-554)[redaktə | mənbəni redaktə et]

Yustinian Belisariusun rəhbərliyi altında Ostroqotların nəzarətində olan İtaliyanı fəth etmək üçün bir ordu göndərdi. Müharibə 20 il davam etdi və çoxlu itkilərə səbəb oldu. Nəhayət, Bizanslılar qalib gəldi və İtaliyanın çox hissəsi Bizansın nəzarəti altına keçdi.

Vizqot müharibəsi (554-562)[redaktə | mənbəni redaktə et]

Yustinian, Visiqotların nəzarəti altında İspaniyanın cənub-şərq sahillərini fəth etmək üçün bir ordu göndərdi. Müharibə səkkiz il davam etdi və Bizanslılar qalib gəldi. İspaniyanın cənub-şərq sahilləri Bizans imperiyasının bir hissəsi oldu.

Slavyan müharibələri (545-551)[redaktə | mənbəni redaktə et]

Yustinian Balkanlarda slavyan üsyanlarını yatırmaq üçün bir sıra kampaniyalar təşkil etdi. Döyüşlər çətin keçdi və Bizanslılar çoxlu itki verdilər. Nəhayət, Bizanslılar slavyanları özünə tabe edə bildilər.

Hun müharibələri (527-531)[redaktə | mənbəni redaktə et]

Yustinian Dunay çayını keçərək Balkanlara axın edən hunlara qarşı bir sıra yürüşlər təşkil etdi. Döyüşlər çətin keçdi və Bizanslılar çoxlu itki verdilər. Sonda bizanslılar hunları məğlub edərək Balkanları özlərində saxlaya bildilər.[30][31]

Nəticə[redaktə | mənbəni redaktə et]

Yustinianın hərbi fəaliyyəti Bizans İmperiyasının tarixində mühüm dönüş nöqtəsi oldu. Bu fəaliyyətlər sayəsində imperiya yenidən əvvəlki şöhrətini qazanaraq Aralıq dənizində yenidən gücə çevrildi. Yustianın fəthləri imperiyanın sərhədlərini iki qat genişləndirdi və Bizansa böyük nüfuz qazandırdı.[32]

Dini fəaliyyətləri[redaktə | mənbəni redaktə et]

Məryəmin uşaq İsanı qucağında tutduğunu təsvir edən, Ayasofiya mozaikası.Sağ tərəfində Yustinian durur və Ayasofiyanın maketini təqdim edir. Onun solunda I Konstantin Konstantinopolun maketini təqdim edir.

I Yustinian yalnız imperiyanı genişləndirən və Roma hüququnu tərtib edən bir lider deyildi. O, eyni zamanda Bizansı xristian inancının mərkəzinə çevirmək məqsədi ilə imperiyada xristianlığın rolunu dəyişdirməyə çalışan dindar bir hökmdar idi.Yustinian 527-ci ildə taxta çıxanda imperiyada xristianlıq hakim din idi, lakin müxtəlif məzhəblər və inanclar mövcud olmaqda davam edirdi. Yustinianın baxışı aydın idi: Xristianlığı yeganə rəsmi din kimi qəbul etməklə imperiyada dini birliyi və həmrəyliyi təmin etmək.Bu vizyonu həyata keçirmək üçün Yustnian bütpərəstliyə qarşı sərt tədbirlər gördü. Bütpərəst məbədlər bağlandı, bütpərəstlik ritualları qadağan edildi və bütpərəstlikdən xristianlığa çevrilmə təşviq edildi. Bu siyasətlər Bizans ərazisində bütpərəstliyin böyük ölçüdə yox olmasına səbəb oldu.

Yustinian vahid rəsmi din prinsipini həyata keçirməklə yanaşı, xristianlıq daxilindəki məzhəb ayrılıqlarını da aradan qaldırmağa çalışırdı. Xüsusilə nestorianlıq və monofizitlik kimi təriqətlərə qarşı mübarizə aparmış, imperiya inancını ortodoksallığa uyğunlaşdırmağa çalışmışdır.

Yustinian dini hakimiyyəti gücləndirməkdən yayınmadı. O, kilsəni vergilərdən azad etdi, kilsə məhkəmələrinin səlahiyyətlərini genişləndirdi və yepiskopların təyin edilməsinə müdaxilə etdi. Bu siyasətlər imperiya daxilində kilsənin gücünü və təsirini xeyli artırdı.[33][34]

Memarlıq[redaktə | mənbəni redaktə et]

I Yustinian dövründə bir çox sahədə inkişaflar baş verdi. Bu inkişaflardan ən əhəmiyyətlisi memarlıq sahəsindəki inqilabi inkişaflardır.

Yustinian dövrü memarlığının ən fərqli xüsusiyyətlərindən biri də günbəzin geniş yayılmasıdır. Ayasofyanın simvolik günbəzi bu dövrün ən mühüm simvollarından biridir. Günbəzlərin istifadəsi binalara daha geniş və daha geniş bir atmosfer verdi.Günbəzlərin istifadəsi təkcə estetik baxımdan deyil, həm də texniki baxımdan əhəmiyyətli bir inkişafdır. Qübbələr binalara daha möhkəm və davamlı bir quruluş verirdi. Bundan əlavə, günbəzlərin altındakı geniş ərazilər dini mərasimlər və digər tədbirlər üçün ideal şərait yaradırdı.

Ayasofiya günbəzi

Yustinianın memarlıq baxışının ən konkret nümunəsi Ayasofyadır. Memarlar Anthemius və Isidoros tərəfindən inşa edilən Ayasofya o dövrün ən böyük və ən mürəkkəb binalarından biridir. Onun günbəzi sözün əsl mənasında 56 metr hündürlüyü ilə səmaya çatır. Ayasofyanın içərisi də mozaika ilə bəzədilib. Bu mozaikalarda din xadimləri, imperator ailəsi və saray həyatının elementləri təsvir edilmişdir.Yustinian dövründə mozaika sənəti qızıl dövrünü yaşadı. Ayasofyanın divarlarını bəzəyən mozaikalar Bizans sənətinin ən göz oxşayan nümunələridir. Bu mozaikalar təkcə din xadimlərini deyil, həm də imperator ailəsini və saray həyatının elementlərini təsvir etməklə o dövrə pəncərə açır.

Ayasofiyanın xarici görünüşü

Yustinian dövrünün mozaikaları canlı rəngləri, real təsvirləri və kompozisiya mükəmməlliyi ilə seçilir. Mozaikaların hazırlanmasında qızıl, gümüş və rəngli şüşə kimi müxtəlif materiallardan istifadə edilmişdir.Mozaika təkcə estetik baxımdan deyil, həm də dini və siyasi baxımdan mühüm yer tutur. Mozaikalar imperatorun gücünü və qanuniliyini simvollaşdırmaq üçün istifadə edilmişdir. O, həm də din xadimlərini təsvir etməklə xristian inancının yayılmasına töhfə verdi.

Ayasofiyada Məryəm və Uşaq (Theotokos) mozaikası

I Yustinian dövrünün memarlığı Bizans incəsənət və mədəniyyətinin ən mühüm elementlərindən biridir. Bu dövrün memarlığını digər dövrlərdən fərqləndirən ən mühüm xüsusiyyət günbəz və mozaikalardan istifadədir. Yustinianın vizyonu və dəstəyi ilə inşa edilən strukturlar bu gün də turistlərin və sənətsevərlərin diqqətini cəlb etməkdə davam edir.[35][36]

İslahatları[redaktə | mənbəni redaktə et]

Siyasi İslahatlar[redaktə | mənbəni redaktə et]

Yustinian imperiyanı mərkəzi idarə ilə idarə etməyə çalışırdı. Bu məqsədlə bürokratiyanı yenidən təşkil etdi və səlahiyyətlərini müəyyən etdi.Zabitlər rütbə və vəzifələrinə görə təsnif edilirlər. Hər sinfin öz maaşı, adı və vəzifələri var idi. Bu təsnifat ləyaqət və səriştə əsasında bürokratiya yaratmağa kömək etdi.[37] Vilayətlər mülki və hərbi qubernatorlar tərəfindən idarə olunurdu. Mülki qubernatorlar maliyyə və inzibati işlərə cavabdeh idilər. Hərbi qubernatorlar müdafiəyə cavabdeh idilər.[38] Yustinian əyalət qubernatorlarının səlahiyyətlərini məhdudlaşdırmaqla mərkəzi hakimiyyəti gücləndirdi. Qubernatorlar imperator tərəfindən təyin edilir və onlara nəzarət edirdi. Bu yolla imperiyanın hər yerində birlik və harmoniyaya nail olmağa çalışılırdı. [39]Valilər maliyyə və hüquqi məsələlərdə mərkəzi idarəyə tabe idilər.[40]

Vergi sistemi yenidən təşkil olundu və vergitutma daha ədalətli oldu. Xərclər nəzarətə götürülüb, maliyyə intizamı təmin edilib.[41][42]

Yerli özünüidarə orqanlarının da səlahiyyətləri müəyyən edilib və mərkəzi idarəyə tabedir. Bu yolla bütün imperiyada birlik və nizam-intizam əldə olunmağa çalışılırdı.[43]

Hüquq və məhkəmə islahatları[redaktə | mənbəni redaktə et]

Yustinian Roma hüququnu tərtib etmək və yeniləmək üçün komissiya yaratdı. Bu komissiya tərəfindən hazırlanmış Corpus Juris Civilis (Mülki Hüquq Korpusu) bu gün də hüquq sistemlərinə əhəmiyyətli təsir göstərir.

Corpus Juris Civilis dörd əsas hissədən ibarətdir:

Institutiones: Roma hüququnun əsas prinsiplərini özündə əks etdirən giriş mətni[44] Digesta: Roma hüquqşünaslarının fikir və şərhlərini özündə əks etdirən toplu[45] Kodeks: İmperator qanunlarının məcmuəsi[46] Novellae: Justinian tərəfindən qəbul edilmiş yeni qanunlar[47] Corpus Juris Civilis Roma hüququnun qorunub saxlanmasını təmin etdi və müasir hüququn əsaslarını qoydu.

Yustinian komissiyası Roma hüququnun bütün mənbələrini topladı və yenilədi. Bu araşdırmada qədim Roma hüquqşünaslarının əsərləri, imperiya qanunları və ənənəvi hüquq qaydaları nəzərə alınmışdır.Tərtib və yeniləmə işləri Roma hüququnun daha ardıcıl və sistemli olmasına imkan verdi. Bundan əlavə, qanun daha əlçatan və tətbiqi daha asan oldu.[48]

Yustinian bütün imperiyada ali məhkəmə yaratdı. Ali Məhkəmə imperiya qanunlarının icrasına və ədalət mühakiməsinin həyata keçirilməsinə nəzarət edirdi.

Hüquqşünasların hüquqi maarifləndirilməsi və hazırlanması istiqamətində də tədqiqatlar aparılmışdır. Hüquq fakültələri açıldı, hüquq təhsili sistemləşdirildi.

Yustinian hüquq islahatları hüquq sisteminin modernləşdirilməsinə əhəmiyyətli töhfə verdi. Bu islahatlar sayəsində qanun daha ədalətli və obyektiv olub. Bundan əlavə, qanunun aliliyi prinsipi gücləndirilib.Justinianın hüquqi islahatlarının nəticələri bu gün də hiss olunur. Corpus Juris Civilis bir çox müasir hüquq sistemlərinin əsasını təşkil edir. Bundan əlavə, Yustinian islahatları hüququn inkişafı və müasirləşdirilməsi üçün mühüm nümunə rolunu oynayır.[49]

Yustinianlar sülaləsinin zaman xətti[redaktə | mənbəni redaktə et]

Flavi MavrikiI TiberiII YustinI YustinianI Yustin

İstinadlar[redaktə | mənbəni redaktə et]

  1. ↑ 1 2 autori vari Enciclopedia Dantesca (it.). / U. Bosco Istituto dell'Enciclopedia Italiana, 1970.
  2. ↑ 1 2 Любкер Ф. Iustinianus (rus.). // Реальный словарь классических древностей по Любкеру / под ред. Ф. Ф. Зелинский, А. И. Георгиевский, М. С. Куторга, Ф. Гельбке, П. В. Никитин, В. А. Канский, пер. А. Д. Вейсман, Ф. Гельбке, Л. А. Георгиевский, А. И. Давиденков, В. А. Канский, П. В. Никитин, И. А. Смирнов, Э. А. Верт, О. Ю. Клеменчич, Н. В. Рубинский СПб: Общество классической филологии и педагогики, 1885. С. 707–708.
  3. ↑ Justinian I. (ing.). // Encyclopædia Britannica: a dictionary of arts, sciences, literature and general information / H. Chisholm 11 New York, Cambridge, England: University Press, 1911. Vol. 15. P. 596–602.
  4. ↑ http://onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1111/j.1468-0025.2008.00486.x/full.
  5. ↑ J. F. Haldon, Byzantium in the seventh century (Cambridge, 2003), 17–19.
  6. ↑ "History 303: Finances under Justinian". Tulane.edu. 9 March 2008 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 14 November 2012.
  7. ↑ Evans, J. A. S., The Age of Justinian: the circumstances of imperial power. pp. 93–94
  8. ↑ John Henry Merryman and Rogelio Pérez-Perdomo, The Civil Law Tradition: An Introduction to the Legal Systems of Europe and Latin America, 3rd ed. (Stanford: Stanford University Press, 2007), pp. 9–11 Arxivləşdirilib 2022-01-23 at the Wayback Machine.
  9. ↑ "St. Justinian the Emperor". Orthodox Church in America (ingilis). 1 December 2017 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 25 November 2017.
  10. ↑ For instance by George Philip Baker (Justinian, New York 1938), or in the Outline of Great Books series (Justinian the Great).
  11. ↑ Britannica Concise Encyclopedia, Encyclopædia Britannica, Inc., 2008, ISBN 1593394926, p. 1007. Arxivləşdirilib 2022-02-09 at the Wayback Machine
  12. ↑ The Inheritance of Rome, Chris Wickham, Penguin Books Ltd. 2009, ISBN 978-0-670-02098-0 (p. 90). Justinian referred to Latin as his native tongue in several of his laws. See Moorhead (1994), p. 18.
  13. ↑ Michael Maas. The Cambridge Companion to the Age of Justinian. Cambridge University Press. 2005. ISBN 978-1139826877. 2021-10-26 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2022-06-14.
  14. ↑ Treadgold, Warren T. (1997). A history of the Byzantine state and society. Stanford University Press. p. 246. ISBN 978-0-8047-2630-6. Retrieved 12 October 2010.
  15. ↑ Barker, John W. Justinian and the later Roman Empire. University of Wisconsin Press. 1966. səh. 75. ISBN 978-0-299-03944-8. 19 May 2021 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 28 November 2011.
  16. ↑ Robert Browning. Justinian and Theodora. Gorgias Press. 2003. ISBN 978-1593330538.[ölü keçid]
  17. ↑ Shifting Genres in Late Antiquity, Hugh Elton, Geoffrey Greatrex, Ashgate Publishing, Ltd., 2015, ISBN 1472443500, p. 259. Arxivləşdirilib 2022-02-23 at the Wayback Machine
  18. ↑ Pannonia and Upper Moesia: A History of the Middle Danube Provinces of the Roman Empire, András Mócsy, Routledge, 2014, ISBN 1317754255, p. 350. Arxivləşdirilib 2017-08-01 at the Wayback Machine
  19. ↑ The sole source for Justinian's full name, Flavius Petrus Sabbatius Iustinianus (sometimes called Flavius Anicius Iustinianus), are consular diptychs of the year 521 bearing his name.
  20. ↑ Sima M. Cirkovic. The Serbs. Wiley. 2004. ISBN 978-0631204718. 2022-02-09 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2022-06-14.
  21. ↑ Justiniana Prima Site of an early Byzantine city located 30 km south-west of Leskovci in Kosovo. Grove's Dictionaries. 2006.
  22. ↑ Byzantine Constantinople: Monuments, Topography and Everyday Life. Brill. 2001. ISBN 978-9004116252. 2022-02-09 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2022-06-14.
  23. ↑ Procopius, Secret History (London: Penguin Books, 1990). səh. 15 - 20.
  24. ↑ The Oxford Dictionary of Byzantium (Oxford: Oxford University Press, 1991).(Maddə:"Justnianus I")
  25. ↑ Warren Treadgold, A History of the Byzantine State and Society (Stanford: Stanford University Press, 1997), səh. 282 - 283.
  26. ↑ "Evans, James Allan Stewart. The Emperor Yustinian and the Byzantine Empire. Greenwood Publishing Group, 2005". səh. 82 - 84. 2024-02-12 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2024-02-12.
  27. ↑ Norwich, John Julius. "A History of Byzantium."New York: Alfred A. Knopf, 1997. səh. 180 - 183.
  28. ↑ Warren Treadgold, A History of the Byzantine State and Society (Stanford: Stanford University Press, 1997), səh. 187 - 192.
  29. ↑ Michael Whitby, The Emperor Maurice and His Reign (Oxford: Oxford University Press, 2008), səh. 100 - 105.
  30. ↑ John Julius Norwich, Byzantium: The Early Centuries. səh. 187 - 212.
  31. ↑ John Haldon, The Byzantine Wars: A History. səh. 41 - 55.
  32. ↑ Warren Treadgold, A History of the Byzantine State and Society (Stanford: Stanford University Press, 1997), səh. 295 - 300.
  33. ↑ John Haldon, The Byzantine Wars: A History (Stroud: Tempus, 2001), səh 41 - 44.
  34. ↑ Michael Whitby, The Emperor Maurice and His Reign (Oxford: Oxford University Press, 2008), səh. 100 - 105
  35. ↑ "The Architecture of Justinian" by John Julius Norwich. səh. 100 - 120.
  36. ↑ "Byzantine Mosaics" by Cyril Mango. səh. 70 - 90.
  37. ↑ "Evans, James Allan Stewart. The Emperor Justinian and the Byzantine Empire. Greenwood Publishing Group, 2005". səh. 45. 2024-02-12 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2024-02-12.
  38. ↑ "Evans, James Allan Stewart. The Emperor Justinian and the Byzantine Empire. Greenwood Publishing Group, 2005". səh. 51. 2024-02-12 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2024-02-12.
  39. ↑ Norwich, John Julius. Byzantium: The Early Centuries. New York: Alfred A. Knopf, 1988. səh. 167.
  40. ↑ "Evans, James Allan Stewart. The Emperor Justinian and the Byzantine Empire. Greenwood Publishing Group, 2005". səh. 46. 2024-02-12 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2024-02-12.
  41. ↑ Treadgold, Warren. The Byzantine Empire. Malden, MA: Blackwell Publishing, 2001. səh. 234
  42. ↑ "Evans, James Allan Stewart. The Emperor Justinian and the Byzantine Empire. Greenwood Publishing Group, 2005". səh. 47. 2024-02-12 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2024-02-12.
  43. ↑ "Evans, James Allan Stewart. The Emperor Justinian and the Byzantine Empire. Greenwood Publishing Group, 2005". səh. 52. 2024-02-12 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2024-02-12.
  44. ↑ Browning, Robert. "Justinian and Theodora." Past and Present 47 (1970): 3-22 səh. 9.
  45. ↑ "Evans, James Allan Stewart. The Emperor Justinian and the Byzantine Empire. Greenwood Publishing Group, 2005". səh. 54. 2024-02-12 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2024-02-12.
  46. ↑ Cameron, Averil. "The Empress Theodora." In The Byzantine Lady: Women in the World of the Eastern Roman Empire, edited by Lynda Garland, 3-19. London: Ashgate, 2006. səh. 12.
  47. ↑ Herrin, Judith. "Justinian and the Construction of Empire." In The Cambridge History of the Byzantine Empire, edited by Jonathan Shepard, 507-527. Cambridge: Cambridge University Press, 2008. səh. 518.
  48. ↑ McCormack, Sabine. Justinian s Codification. In The Cambridge History of the Byzantine Empire, edited by Jonathan Shepard, 528-545. Cambridge: Cambridge University Press, 2008. səh. 530 - 534.
  49. ↑ Watson, Alan. "Justinian's Code and the Modernization of Roman Law."The Journal of Roman Studies51, no. 1-2 (1961): 16-30. səh. 17 - 19.
SƏLƏF
I Yustin 		I Yustinian
Yustinianlar sülaləsi 		XƏLƏF
II Yustin
Vikianbarda I Yustinian ilə əlaqəli mediafayllar var.
Mənbə — "https://az.wikipedia.org/w/index.php?title=I_Yustinian&oldid=7485611"